1980'lerden bu yana Türk okurunun askeri hatıratlara yönelik talebi artarak devam ediyor. Öyle ki başlığında "savaş", "askerlik" ve "hatıra" (anı) geçen her kitap yazarı, konusu, dönemi ve muhteviyatı ne olursa olsun, çok satıyor. Doğal olarak bu yoğun ve daimî talep arzı da tetikledi. 

Yayınevleri telif hakkı düşmüş eski matbu hatıratları birbirleriyle yarış içinde yayımlarken, tarihçiler de arşiv ve kütüphanelerde yayımlanmamış hatırat arayışına girdi.

Bu yoğun hatırat yayın faaliyetleri aileleri de harekete geçirdi. Dedelerinin evrakı metrukesi içinde buldukları günlük ve hatıratları çoğu zaman bir tarihçiyle ortaklaşa yayına hazırlıyorlar. 

Böylelikle sanılanın aksine, Osmanlı son dönemde günlük tutma ve hatırat yazma alışkanlığının olduğu ortaya çıktığı gibi, tarihçi ve okurlara zengin kaynaklar sunuluyor.

Ne yazık ki bu oldukça önemli ve faydalı yayın faaliyeti, aç gözlülük, şöhret sevdası, siyasi ve akademik çıkar hesapları, tembellik, kifayetsizlik ve okuyucuyu hakir görme yüzünden ciddi sorunlara yol açıyor.

Bu yazıda bu sorunları sıralayıp kısaca yorumlamak istiyorum.

Öncelikle hatıratlar, arşiv belgeleri gibi birincil kaynak değildir.

Hatırat yazarının penceresinden yaşadıkları, gördükleri ve duyduklarının subjektif bir şekilde aktarılmasıdır.

Yazar ne kadar objektif davranarak şahit olduklarını gerçekleştiği gibi aktarmaya çabalasa da zihin sürecinden geçerken bilerek veya bilmeyerek sansür uygular, taraflı aktarır, duygu ve düşüncelerinin etkisinde kalır.

Özellikle zamanında günlük veya not tutmayıp yıllar sonra hafızasında kalanları yazıya dökmüş ise ortaya çıkan metin tarihi açıdan oldukça sorunludur.

Ancak ülkemizde arşivler, zamanında tasnif edilip araştırmacılara açılmadığı için hatıratlar birincil kaynak muamelesi görüyor.

Okuyucuların yoğun ilgisinin bir sebebi de bu. Yakın geçmişte meydana gelen olayların arka planını öğrenebilmek. Dolayısıyla hatıratları yayına hazırlayanların ve yayınevlerinin sorumluluğu artıyor.

Ne yazık ki bu sorumluluğun bilincinde olmayanlar, çoğu zaman bilerek ve isteyerek fahiş hatalar yapıyor; okuyucuların güvenini kötüye kullanıyor, siyasi, akademik ve mali haksız kazanç elde ediyorlar.

Temel sorun, hatıratı yayına hazırlayanın görevini yapmaması ve yayınevlerinin buna göz yumması ve hatta desteklemeleridir.

Hatırat bireyin belli bir tarihi dönem ve toplumun parçası olarak yaşadıklarının yazıya dökülmesidir.

Dolayısıyla hazırlayan hem hatırat yazarının biyografisini ve bu hatıratın metin incelemesini hem de tarihi bütün içindeki yerini okuyucuya aktarmalı.

Aksi takdirde okuyucu, neyin, niye yazıldığını, nelerin yazılmadığını ve yazarın bakış açısını anlayamaz. 

Çoğu zaman hatırat bir nevi savunmadır. Yazar kendi yaptıkları ve yapmadıklarını tarih ve toplum önünde aklamaya çalışır.

Kendisine yönelik suçlamaları cevaplandırır. Başarılarını açıklar ve hak ettiğini düşündüğü mükâfatı toplumun vermesini bekler.

Yani hatırat yalıtılmış bir ortamda yazılmaz. Bir bütünün parçasıdır. Hazırlayan kapsamlı bir araştırma yaparak hatırat yazarının açık ve gizli amaç ve endişelerini ortaya koymalıdır. 

İyi bir örnek Cevat Rifat Atilhan'ın farklı isimler altında basılan hatıratlarıdır.

Cevat Rifat müfrit bir Atatürk ve İsmet İnönü düşmanıydı. Onları I. Dünya Savaşı esnasında Suriye Cephesi'nin çökmesinden ve nihayetinde Osmanlı İmparatorluğu'nun çökmesinden sorumlu tutuyordu.

Şimdiye kadar onun hatırat ve kitaplarını yayımlayanlar temel görevlerini bile yapmadıkları gibi, sanki büyük sırları ortaya çıkarıyorlarmış gibi davrandılar.

Oysa Cevat Rifat'ın kişisel ve askeri safahatını araştırıp hatıratın önünde paylaşmış olsalar, okurlar hatıratlarda ciddi tahrifat yapıldığını, iddia ettiklerinin çoğunun asılsız olduğunu anlayabilirlerdi. 

Sultan Abdülhamit'e atfedilen hatıratın sahte olduğu defalarca ifade edilmesine rağmen, hâlâ yayımlandığı ve hatta her baskısında kalınlığının artığı bir ülkede Cevat Rifat'ın tahrifatlarının görülmemesi aslında şaşırtıcı değildir.

Yani hatıratı yayına hazırlayan hatırat yazarının bilerek veya bilmeyerek yaptığı hata, çarpıtma ve tahrifatları ortaya çıkarmalıdır.

Neyi niye yazdığı, neleri bilerek atladığı veya çarpıttığı hatırat yayınının önemli bir parçasıdır.

Yayına hazırlayanların bir kısmı gerekli tarihi ve bilimsel altyapıya sahip olmadığı için görevlerini yapamıyorlar.

Ama bazıları kendi siyasi ve mali çıkarları için hatırata doğrudan müdahale edip, işine gelmeyen kısımları çıkarıyor ve kendi yazdıklarını eklemekte sorun görmüyorlar. 

Bilerek ve isteyerek yayına hazırladıkları hatıratları tahrif edenlere en iyi örnekler Cemal Kutay ve Kadir Mısıroğlu'dur.

Örneğin Kutay, Ali Fethi Okyar'ın kısa hatıratına yaptığı eklemeler 3 kalın cilt halinde yayımlama başarısını göstermişken, Mısıroğlu ise Tarık Mümtaz Göktepe'nin kalın hatıratını iyice kısaltarak yepyeni bir metin çıkarmıştır.
 

Fotoğraflarla dünyadan haberler

Hepsini göster 30

Fotoğraflarla dünyadan haberler

• 1/30

  15 Kasım 2024 - Bangkok'ta bir kadın, Loy Krathong festivali sırasında nehir tanrıçasına şükranlarını sunmak için yaprak ve çiçeklerden yapılmış Krathong'u parktaki bir lagüne yerleştiriyor. Festival her yıl, Tayland Ay takviminin 12. ayında, dolunayda kutlanıyor. Ülkedeki en büyük festivallerden biri olan Loy Krathong'da Taylandlılar, su tanrıçasına şükranlarını temsil eden adakları küçük teknelerle yüzdürüyor. Bununla kirlilik veya israf gibi davranışları için af da diliyorlar (Chalinee Thirasupa/Reuters)

• 2/30

  14 Kasım 2024 - National Geographic Pristine Seas, Pasifik Okyanusu'ndaki Solomon Adaları'nın yakınında keşfedilen dünyanın en büyük mercanının 24 Ekim'de çekilen fotoğrafını bugün paylaştı. Bilim insanları, Pristine Seas araştırma gemisinde çalışırken buldukları mercanın "hayat ve renkle dolu" önemli bir keşif olduğunu söylüyor. Genişliği 34 metre ve 5 metreden daha yüksek olan mercan, uzaydan bile görülebiliyor. Devasa mercanın 300 yıllık olduğu tahmin ediliyor (Manu San Felix/National Geographic Pristine Seas/AFP)

• 3/30

  13 Kasım 2024 - Fransa'da, Michelin'in Clermont-Ferrand'daki merkezinde düzenlenen eylemde, Genel Emek Konfederasyonu ceketi giyen bir protestocu bir sis bombasının yanından geçiyor. Araç lastiği üreticisi Michelin, 5 Kasım'da 1250'den fazla kişinin çalıştığı iki fabrikasını kapatmayı planladığını açıklamış ve kararın "son çare" olarak alındığını söylemişti. Sadece işten çıkarma planlarından vazgeçilmesini değil, maaş artışının da garanti altına alınmasını talep eden sendikalarla şirket yönetimi arasında henüz bir uzlaşmaya varılamadı (Olivier Chassignole/AFP)

• 4/30

  12 Kasım 2024 - Bakü'deki Birleşmiş Milletler iklim değişikliği zirvesi COP29'un açılış töreninde dansçılar performans sergiliyor. Bu sene gerçekleştirilen COP’ta ülkelerin enerji politikalarının yanı sıra yeni kolektif finansal hedeflerin belirlenmesi bekleniyor. Zirve, Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de başladı. İklim aktivistleri pazartesi günü Gürcistan'da bir miting organize ederek Azerbaycan'ın iklim görüşmelerine ev sahipliği yapmasını protesto etmişti. Tiflis'te bir araya gelen birçok aktivist, Azerbaycan'ın baskıcı politikaları nedeniyle iklim görüşmelerine ev sahipliği yapmayı hak etmediğini savunmuştu. Greta Thunberg, Azerbaycan'ın zirveyi "işlediği suçları ve insan hakları ihlallerini yeşil aklama yoluyla örtbas etme şansı" gibi gördüğünü ileri sürmüştü (Maxim Shemetov/Reuters)

• 5/30

  11 Kasım 2024 - Sudan ordusuyla ilişkili silahlı kişileri taşıyan kamyon, ülkenin doğusundaki Gedaref sokaklarında. Sudan'da rakip generaller arasında Nisan 2023'ten beri süren savaş onbinlerce kişinin ölümüne ve 11 milyondan fazlasının da yerinden olmasına yol açtı. Birleşmiş Milletler'e göre yerinden edilenlerden 3,1 milyonu ülke sınırları dışında sığınacak bir yer arıyor (AFP)

• 6/30

  10 Kasım 2024 - Gazze Şeridi'ndeki Deyr El Balah'ta Filistinliler yemek kuyruğunda. BM Yakın Doğu'daki Filistinli Mültecilere Yardım ve Bayındırlık Ajansı (UNRWA) Genel Komiseri Philippe Lazzarini, Gazze'nin kuzeyinde kıtlık yaşanabileceğini belirterek, "Açlık İsrail devleti tarafından silah olarak kullanılıyor" dedi. Lazzarini, "Gazze Şeridi'ne girmesine izin verilen yardım yetersiz. Günde ortalama 30 tırın biraz üzerinde ve bu günlük ihtiyacın yalnızca yüzde 6'sına tekabül ediyor" ifadelerini kullandı (Ramadan Abed/Reuters)

• 7/30

  9 Kasım 2024 - Almanya Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeier, Berlin Duvarı'nın yıkılışının 35. yıldönümünde düzenlenen çiçek bırakma törenine katıldı. Törende Soğuk Savaş döneminde Doğu Berlin'den Batı Berlin'e geçerken hayatını kaybedenler anıldı. Berlin Duvarı'nın yıkılışının yıldönümü kapsamında her yıl canlı müzik, sergiler ve eski duvarın bir ucundan diğerine yapılan koşu da dahil olmak üzere çeşitli etkinlikler gerçekleştiriliyor (Ebrahim Noroozi/AP)

• 8/30

  8 Kasım 2024 - İspanya'daki atlı sivil muhafızlar, ölümcül afetin ardından ülkenin doğusundaki Valensiya bölgesinde zarar gören araçların yanından geçerek mağdurları arıyor. Ülkede son 50 yılda yaşanan en kötü sel felaketi, 210'dan fazla kişinin ölümüne, onlarca kişinin kaybolmasına ve kasabaların çamur altında kalmasına yol açtı. Sel özellikle Valensiya'da büyük bir yıkıma sebep oldu (Jose Jordan/AFP)

• 9/30

  7 Kasım 2024 - Arnavutluk Başbakanı Edi Rama, Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski'ye sarılıyor. Avrupa Siyasi Topluluğu'nun 5'inci zirvesi, kıtanın karşı karşıya olduğu güvenlik zorluklarını ele almak amacıyla Macaristan'ın başkenti Budapeşte'de başladı. Zirvede Avrupa Birliği üyesi ülkelerin liderleriyle üye olmayan ülkelerin liderleri bir araya geliyor. Ana gündem maddeleri arasında düzensiz göçle mücadele, ekonomi güvenliği ve iklim de var (Ludovic Marin/AFP)

• 10/30

  6 Kasım 2024 - 2024 ABD Başkanlık Seçimi'ni kazanan Donald Trump, Florida eyaletindeki West Palm Beach Kongre Merkezi'nde konuşma yaptı. Trump, zafer konuşmasında kendisini destekleyen herkese teşekkür etti ve ekonomik büyüme ve ulusal güvenlik vaatlerinde bulundu. Sandıkların kapanmasıyla birlikte erken sonuçlar, seçim yarışının başa baş gittiğini gösterse de Trump, salıncak eyaletlerde kazanarak zafere ulaştı. Trump, rakibi Demokrat Parti'nin başkan adayı Kamala Harris'ten yaklaşık 5 milyon fazla oy aldı (Jim Watson/AFP)

• 11/30

  5 Kasım 2024 - ABD'nin New York kentinde seçmenler oy kullanıyor. ABD'de seçim gününe gelindi ve Demokrat Parti'nin adayı Kamal Harris'le Cumhuriyetçi Parti'nin adayı Donald Trump arasındaki yarış haftalardır başa baş ilerliyor. Seçimin sonucunu 7 salıncak eyaletteki oyların belirleyeceği düşünülüyor (Leonardo Munoz/AFP)

• 12/30

  4 Kasım 2024 - İspanya'nın Valensiya bölgesindeki Alfafar'ın caddelerinde polis memurları sokaklardaki çamurun temizlenmesine yardım ediyor. İspanya'da uzun zamandır görülen en kötü sel felaketinde hayatını kaybedenlerin sayısı 217'ye ulaşırken arama kurtarma çalışmaları hâlâ sürüyor. Yetkililer sokakların temizlenmesinin en az bir hafta süreceğini belirtirken bölgede 17 bin polis, jandarma, asker ve sivil koruma görevlisi çalışıyor (Jose Jordan/AFP)

• 13/30

  3 Kasım 2024 - Brezilya'daki Formula 1 Sao Paulo Grand Prix'sini Red Bull Racing'in Hollandalı pilotu Max Verstappen kazandı. "Uçan Hollandalı", son derece kaotik geçen yarışa 17. sıradan başlamıştı. İkinci ve üçüncü sırayı Alpine pilotları Esteban Ocon ve Pierre Gasly alırken, pilotlar şampiyonasında Verstappen'le Norris arasındaki fark 62'ye çıktı (Nelson Almeda/AFP)

• 14/30

  2 Kasım 2024 - Hindistan'ın Mumbai şehrinde, Ölüler Günü'nde mezara çiçek koyan bir kadının drone görüntüsü. Cadılar Bayramı'yla başlayan üç günlük dönemde, Hıristiyanlar ölülerle yaşayanlar arasındaki perdenin kalktığına inanıyor. Hıristiyanlar, Hindistan nüfusunun yalnızca yüzde ikisini oluşturuyor. Geçen ay çeşitli Hıristiyan mezheplerinin liderleri, kendilerine yönelik şiddetteki artışı protesto etmek üzere Yeni Delhi'de eylem düzenlemişti (Francis Mascarenhas/Reuters)

• 15/30

  1 Kasım 2024 - Afrika penguenleri, Cape Town yakınlarında turistlerin uğrak noktalarından olan penguen kolonisinde, sahilde dinleniyor. Boulders penguen kolonisi 1983'te kurulmuş ve kolonideki kuş sayısı çevredeki ada kolonileri sayesinde artırılmıştı. Dünya Doğayı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) yakın zamanda Afrika penguenini, nesli tehlike altında olan türlerden nesli kritik tehlikedeki tür kategorisine taşıdı. Halihazırda popülasyonunun yüzde 97'sini kaybetmiş olan kuşun nesli, bir değişiklik olmadığı takdirde 4 bin günden kısa bir süre içinde tükenebilir (Rodger Bosch/AFP)

• 16/30

  31 Ekim 2024 - ABD'nin Missouri eyaletindeki St. Charles kentinde bir yurttaş, Cadılar Bayramı'na özel kıyafetiyle oy kullandı. Seçime sayılı günler kala Kamala Harris ve Donald Trump arasındaki yarış başabaş devam ediyor. ABD Başkanı Joe Biden'ın, destekçilerini "çöp" diye nitelemesi üzerine Cumhuriyetçi Parti'nin başkan adayı Trump, çöp kamyonuna bindi. Öte yandan Arnold Schwarzenegger, Kamala Harris'i desteklediğini açıkladı (Robert Cohen/AP)

• 17/30

  30 Ekim 2024 - İspanya'nın güneyindeki Valensiya'da gerçekleşen sel, arabaları bu hale getirdi. Kurtarma ekipleri, şiddetli yağmurların yol açtığı seller sonucunda 95 kişinin hayatını kaybettiğini açıkladı. Kayıpları arama çalışmalarıysa sürüyor. Valensiya'da 1996'dan bu yana metrekareye en fazla yağışın düştüğü bildirildi. Meydana gelen felaketten dolayı 3 günlük ulusal yas ilan edildiği açıklandı (Jose Jordan/AFP)

• 18/30

  29 Ekim 2024 - Gazze Şeridi'nin merkezinde Filistinli mültecilerin kaldığı Nuseyrat kampındaki Birleşmiş Milletler Yardım ve Bayındırlık Ajansı'na (UNRWA) ait yardım dağıtım merkezinin kapısındaki açıklıktan bir adam dışarı bakıyor. İsrail, parlamentosunun yıkıma uğramış Gazze Şeridi'ndeki ana BM yardım kuruluşunu yasaklayan bir tasarıyı onaylamasının ardından artan bir uluslararası tepkiyle karşı karşıya kalıyor. 90 gün içinde yürürlüğe girmesi beklenen mevzuatın, UNRWA'nın Doğu Kudüs genel merkezinin kapatılmasına ve Refah üzerinden Gazze'ye insani yardım ulaştırılmasının engellenmesine yol açması öngörülüyor (Eyad Baba/AFP)

• 19/30

  28 Eylül 2024 - Eski ABD Başkanı Barack Obama, ABD Başkan Yardımcısı ve Demokrat Parti'nin başkan adayı Kamala Harris'in Pensilvanya eyaletinin Philadelphia kentinde düzenlenen mitinginde konuştu. Ayrıca Bruce Springsteen ve John Legend gibi sanatçılar da sahneye çıkıp seyircileri Harris'e oy vermeye ve arkadaşlarıyla ailelerini sandık başına gitmeye teşvik etmeye çağırdı (Matthew Hatcher/AFP)

• 20/30

  27 Ekim 2024 - Ferrari pilotu Carlos Sainz Jr. Formula 1 Meksika Grand Prix'sinde pitte. İspanyol pilot kariyerindeki 4. F1 zaferini elde ederken, takım arkadaşı Charles Leclerc, son turlarda yaptığı hatayla ikinciliği McLaren'in şampiyonluk mücadelesi veren pilotu Lando Norris'e kaptırıp üçüncülüğe razı oldu. Pilotlar şampiyonasında zirvedeki isim Max Verstappen ise yarış içinde toplamda 20 saniye ceza aldı ve 6. sırada bitirdi (Carlos Perez Gallardo/Reuters)

• 21/30

  26 Ekim 2024 - Birleşik Krallık'ta göçmen karşıtı protestolardaki bir eylemci, Cumhuriyetçi başkan adayı ve eski ABD Başkanı Donald Trump'ın maskesini takıyor. Eylem İngiltere'nin başkenti Londra'da, ülkedeki aşırı sağcı grupların başında gelen İngiliz Savunma Ligi'nin eski lideri Tommy Robinson'ın çağrısıyla organize edilmişti. Robinson, planladığı yürüyüş öncesi Terörle Mücadele Yasası çerçevesinde suçlanarak dün gözaltına alınmıştı. Irkçılık karşıtları da aşırı sağcılara tepki amacıyla eylem düzenledi. İki grubun karşı karşıya gelmesini engellemek üzere güvenlik önlemleri alındı (Hollie Adams/Reuters)

• 22/30

  25 Ekim 2024 - Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısı sırasında Kursk bölgesinde Rus askerleriyle girdiği çatışmada hayatını kaybeden Ukraynalı asker Volodimir Baranov için Çernihiv'de düzenlenen cenaze töreninde halk milli marş söylüyor (Maksym Kishka/Reuters)

• 23/30

  24 Ekim 2024 - Mozambik'in başkenti Maputo'daki Maxaquene mahallesinde protestocular, güvenlik güçleriyle çatıştı. Çevik kuvvet polisi, iki muhalifin vurularak öldürülmesinden günler sonra seçimlere hile karıştırıldığı iddiasıyla eylem düzenleyen kalabalığı dağıtmak için göz yaşartıcı gaz kullandı. Avrupa Birliği gözlemcileri de Mozambik seçimlerinde düzensizlikler ve bazı sandık sonuçlarında oynama olduğunu tespit etmişti (Alfredo Zuniga/AFP)

• 24/30

  23 Ekim 2024 - Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus'ta un kıtlığı yaşanıyor. İsrail, Gazze Şeridi'ne gıda, su, yakıt ve elektrik girişini engellemeye devam ediyor. Savaştan önce bile Gazze nüfusunun sadece yüzde 4'ü güvenli ve temiz suya erişim sağlayabiliyordu. Öte yandan Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres, "Gazze'nin kuzeyindeki çocuk felci aşılama kampanyasının son aşamasının artan şiddet ve erişim eksikliği nedeniyle ertelenmesinden büyük endişe duyduğunu" söyledi (Bashar Taleb/AFP)

• 25/30

  22 Ekim 2024 - İsrail savaş uçağı Beyrut'un güneyindeki bir mahalledeki binayı vurdu. Ayrıca İsrail'in Beyrut'ta Refik Hariri Devlet Hastanesi'nin çevresini hedef aldığı saldırıda ölenlerin sayısı 13'e yükseldi (AFP)

• 26/30

  21 Ekim 2024 - ABD'nin Kuzey Karolina eyaletinde gerçekleştirilen kampanya mitinginde eski ABD Başkanı Donald Trump'ın destekçilerinden biri, break dans yapıyor. Birleşik Devletler'de 2024 Başkanlık Seçimi, 5 Kasım'da gerçekleşecek. Donald Trump, pazar günü Pensilvanya eyaletindeki bir McDonald's'ta çalışırken, Kamala Harris, Stevie Wonder'la şarkı söyledi (Julia Demaree Nikhinson/AP)

• 27/30

  20 Ekim 2024 - İspanya Başbakanı Pedro Sanchez ve eşi Begona Gomez'i tasvir eden bir pankart, başkent Madrid'de hükümeti protesto etmek ve genel seçim çağrısında bulunmak için düzenlenen eylem sırasında İspanyol bayrakları arasında. Bugün Madrid'de bir meydanı dolduran binlerce kişi, sağcı partilerin de destek verdiği bir miting düzenledi. İspanyol bayrakları sallayarak Madrid'in finans bölgesinin kalbindeki Plaza de Castilla meydanında toplanan protestocular "hain" diye bağırarak Sanchez'i istifaya çağırdı. Sağ ve radikal sağla bağlantılı 100'den fazla az bilinen küçük grup, mitinge "Birlik, haysiyet, hukuk ve özgürlük için. Hemen genel seçim!" sloganıyla katıldı (Oscar Del Pozo/AFP)

• 28/30

  19 Ekim 2024 - Cadılar Bayramı öncesinde zombi kılığına giren bir sanatçı, Güney Kore yapımı korku filmi Zombi Ekspresi'nden (Train to Busan) ilham alan "Zombi Şinkansen" hızlı treninde performans sergiliyor. Japonya'nın Tokyo'yla Osaka arasında giden treninin kiralanan vagonunda, "yaşayan ölülerle" karşılaşmaya hazır 40'a yakın heyecan meraklısı vardı. Organizatörlerin koltuklara yerleştirdiği oyuncular, performans kapsamında korkunç bir dönüşüm geçirerek diğer yolculara "saldırmaya" başladı. Etkinlik organizatörü Kenta Iwana, "normalde güvenli ve huzurlu olan yolculuğun bir anda kaosa sürüklenişini canlandırmak istediklerini" söyledi (Kim Kyung-Hoon/Reuters)

• 29/30

  18 Ekim 2024 - Filistinliler cuma namazı kılarken bir kişi, İsrail'in saldırıları sırasında yıkılan Büyük Ömer Camisi'nin kalıntıları arasında yürüyor. Memlük ve Osmanlı döneminin mimari özelliklerini taşıyan caminin yaklaşık 1400 yıllık bir geçmişi var. Bir diğer adıyla Gazze Ulu Cami, Gazze'nin en eski, Filistin'in de üçüncü en büyük camisiydi. Bu cami, bir yılı aşkın süredir devam eden çatışmalarda enkaza dönen tarihi alanların en çarpıcı örneklerinden biri (Dawoud Abu Alkas/Reuters)

• 30/30

  17 Ekim 2024 - İngiliz pop müzik grubu One Direction'ın eski üyesi Liam Payne, Arjantin'de kaldığı otelin üçüncü katından düştükten sonra hayatını kaybetti. Arjantin Polisi, Payne'in başkent Buenos Aires'te Casa Sur adlı otelde kaldığını, "uyuşturucu ve alkol tesiri altında olma ihtimali bulunan agresif bir adam" hakkında gelen şikayet üzerine otele gittiklerini açıkladı. Arjantinli sağlık yetkilileri, otopsi yapılacağını belirtti (Agustin Marcarian/Reuters)

Yayına hazırlayanların bazı kabahatleri masum gözükebilir. Örneğin "günümüz okuru anlamaz" diyerek Osmanlıca metni aşırı sadeleştirerek yayımlayanlar, aslında iyilik yaptıklarını düşünürler.

Evet, bazı metinlerde yazar çok ağdalı bir Osmanlıca kullandığı için uzmanlar bile zorluk çeker.

Ama bu metinleri sadeleştirmenin bilimsel usul ve ölçüsü var. Bu ölçü aşılırsa ortaya yepyeni hatırat yazarı ile ilgisiz bir metin çıkar.

Edebiyatımıza yaptıkları kötülüğün yanı sıra, bilinçsiz sadeleştirerek metni bile ciddi ölçüde değiştirdiklerini söyleyebiliriz.

Hatta bazı hatıratların İngilizce çevirileri Türkçe sadeleştirilmiş baskılarından çok daha doğru ve anlaşılırdır. 

Son dönemde yaygınlaşan bir sorun ise, zamanında basılmış bir hatıratı yepyeni bir isimle yeniden yayımlamaktır.

"Yeni bir hatırat çıktı" diye alan okurların aldatılması dışında, tarihçi ve kütüphaneciler de zor durumda bırakılıyor.

Tabii bunun daha kötüsü var. İsim değiştirmekle yetinmeyip, hatıratı parçalara ayırıp birden fazla kitap çıkaranlar da mevcut.

Hatırat isimleriyle ilgili bir başka sorun ise, hatırat yazarının ismini kitap ismine taşıyıp hazırlayanın sanki asıl yazarmış gibi kitap kapağına konulmasıdır.

Hangi gerekçe ile yapılırsa yapılsın bu ciddi bir etik meseledir. Hatırat yazarına büyük bir kötülük yapılır. 

1950'lerde Şevket Süreyya Aydemir gibi bazı gazeteciler geçmişin meşhur komutanlarıyla uzun mülâkatlar yaparak tefrikalar halinde bunları gazetelerinde yayımlamıştı.

Bu tefrikalarda kendisine haksızlık yapıldığını düşünen veya ilave bilgi vermek isteyenler mektup yazarak sürece dahil oldukları için, gazete okurlarının çok ilgisini çekmişti.

Sonradan bunlar hatıratmış gibi kitap haline getirildi. Hatta aynı tefrikalar farklı hazırlayanlar tarafından muhtelif müdahalelerle tekrar tekrar yayımlandı. 

Son dönemde ortaya çıkan ilginç bir başka hazırlayan grubu ise derlemecilerdir.

Belli bir savaş veya coğrafya esas alınarak basılmış anıların, o savaşla ilgili bölümleri alınıp yapıştırılarak yayın dünyasına yeni hatıratlar kazandırılıyor. 

Aslında Turgut Özakman'ın "Çılgın Türkler" kitabında yaptığı da bir hatırat derlemesidir.

Bu kitap çok satınca Özakman ve başkaları yeni derlemeler yapma cesaretini kendilerinde bulmuşlardır.

Oysa Özakman'ın eserini yazmakta kullandığı aynı hatıratlar kullanılarak tamamen zıt görüş ve içerikte bir kitap yazmanın mümkün olduğu gözden kaçıyor.

Hatıratları yayına hazırlayanların yarattığı bu sorunlar aynı zamanda yayınevlerinin de suçudur.

Çünkü çoğu zaman yayınevleri bu sorunlu süreci kendileri istiyor ve başlatıyorlar.

Eğer yayınevlerinin bastıkları eserlere ve okurlara saygıları olsa bu sorunlar ortaya çıkmazdı.

Hatırat bir bütün olarak anlamlıdır. Hazırlayan kafasına göre metni uzatıp kısaltacak olursa, metni değiştirecek aşırı sadeleştirme dahil müdahaleler yapacak olursa, parçalara ayırıp başka isimler altında veya başka metinlerle birleştirip yayımlayacak olursa artık orijinal bir hatırattan bahsetmemiz mümkün değildir.

Hem okura hem hatırat yazarına hem de Türk tarihine büyük kötülük yapılmış olur.

Yazımı akademik hayatının önemli bir kısmını bu sorunlara vakfetmiş Profesör Ali Birinci'nin ifadesiyle bitirmek istiyorum:

Hatırat türünden eserler edebiyatın ve tarihin mühim ve hassas kaynakları arasındadır. Hem yazanların hem de baskıya hazırlayanların ve basanların da bu türün eserlerine gereken değeri vermeleri gerekir.

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.