Su, tüm canlılar için birincil yaşam kaynağıdır.

Suyun korunması sadece çevresel bir mesele değil, sürdürülebilir bir gelecek için bir gerekliliktir.

Dünya çapında mevcut toplam su miktarı, yaklaşık 1,36 milyar kilometreküptür.

Tatlı su kaynakları dünyadaki suyun yalnızca yüzde 2,5'ini oluşturuyor.

Su kullanımı, birim zaman başına tüketilen (buharlaştırılan) ve/veya kirletilen su hacmi olarak ölçülür.

İklim değişikliğinin ve insan faaliyetlerinin etkileriyle su kaynağı krizleri ciddi hale geldi.

Su kaynaklarının aşırı kullanımı nedeniyle su kıtlığı dünya çapında bir sorun haline geldi ve olumsuz çevresel etkilere, yani doğal ekosistem işlevinin kaybına ve arazi bozulmasına neden oldu.

Su ayak izi (WF), bir tüketici veya üreticinin hem doğrudan (evsel su kullanımı) hem de dolaylı (endüstriyel ve tarımsal ürünler üretmek için gereken su) su kullanımını açıklayan bir göstergedir.

Su ayak izi, bir bireyin, sektör ve/veya ülkenin üretim ve tüketim süreçlerinde kullandığı toplam su miktarıdır. Su ayak izi, tam tedarik zinciri boyunca ölçülen, ürünü üretmek için kullanılan tatlı su hacmi olarak da tanımlanır.

Su ayak izi, bir ürün veya sürecin toplam tatlı su tüketim hacmini gösteren bir göstergedir.

Su ayak izi, üreticilerin suyu daha verimli kullanmak için süreçlerini değiştirmeye teşvik eden bir mekanizmadır.

Su ayak izi metodolojisi hem doğrudan hem de dolaylı olarak kullanılan toplam su miktarlarını kullanır.

Su ayak izlerini değerlendirirken suyun kaynağını belirlemek önemlidir.

"Yeşil su ayak izi", bir ürünün üretiminde kullanılan toplam yağmur suyu miktarıdır.

Özellikle ekili alanlar için, bitkilerde ve topraklarda buharlaşma yoluyla kaybolan yada bünyelerinde tutulan yağmur suyu miktarını gösterir.

Yani ürün tarafından tahsis edilen toplam yağmur suyu hacmini temsil eder.

Bu bileşeni hesaplamak için sürekli güncellenen iklim bilgilerine ihtiyaç vardır.

"Mavi su ayak izi", yüzey veya yeraltı su kaynaklarından (göller, nehirler, sulak alanlar ve yeraltı suları) kaynaklanan ve buharlaşan (örneğin ekinleri sularken) veya bir ürüne dahil edilen veya bir su kütlesinden alınıp diğerine geri döndürülen veya farklı bir zamanda geri döndürülen su hacmini ifade eder.

Sulanan tarım, endüstri ve evsel su kullanımının her biri mavi su ayak izine sahip olabilir.

Mavi Su Ayak İzi = Buharlaşma + Üründe Kullanılan Su + Su Kayıpları

"Gri su ayak izi", kirliliğin bir göstergesidir. Kirleticileri (endüstriyel deşarjlar, madencilik faaliyetlerindeki atık havuzlarından sızmalar, arıtılmamış belediye atık suları veya tarımsal veya kentsel akış gibi noktasal olmayan kirlilik) su kalitesinin kabul edilen su kalite standartlarını karşılayacak şekilde seyreltmek/arıtmak/iyileştirmek için gereken su hacmini ifade eder.

Gri su ayak izini hesaplamak için, alıcı ortama iletilen kirletici yükü (L), ortam su kalite standardı (Cmax) ile alıcı su ortamındaki doğal konsantrasyon (Cnat) arasındaki farka bölünür:

Gri Su Ayak İzi = L/(Cmax - Cnat)

ABD'de yeşil su, tarımın toplam su ayak izinin yüzde 86'sından fazlasını (602 kilometreküp) ve ABD ekonomisinin toplam su tüketiminin yaklaşık yüzde 83'ünü oluşturuyor.

Yüzey ve yeraltı suyu kaynaklarındaki kirlilik yükünü analiz ederek, tatlı su kaynakları üzerindeki beşerî etkileri ve bu kirliliğin su kaynakları açısından maliyetini belirler.

Türkiye'de üretimden kaynaklanan su ayak izinin yüzde 64'ü yeşil su ayak izi, yüzde 19'u mavi su ayak izi ve yüzde 17'si gri su ayak izidir.

Türkiye'de tüketimin su ayak izi 140,2 milyar metreküp/yıldır.

Türkiye'de su ayak izinin yüzde 89 tarım, yüzde 6 sanayi ve yüzde 5 evsel olmak üzere sektörel dağılımı Şekil 1'de verildi.
 

Şekil 1. Su ayak izinin sektörel dağılımı

ABD'de 2015 yılında çekilen su miktarının yaklaşık 445 milyar metreküp/yıl olduğu tahmin ediliyor.

ABD'nin ortalama su ayak izinin 2.480 metreküp/kişi/yıl, Hindistan'da ortalama 1.089 metreküp/kişi/yıl ve Çin'in ortalama 700 metreküp/kişi/yıl olduğu görülmektedir.

Küresel ortalama su ayak izi 1.240 metreküp/kişi/yıldır.

Dünya ülkeleri arasında Hindistan, yılda 1047 milyar metreküp (milyar metreküp/yıl) ile en büyük toplam su ayak izine sahip ülke konumunda olup, onu Çin (967 milyar metreküp/yıl) ve ABD (826 milyar metreküp/yıl) takip ediyor.

Küresel su çekiminin günümüzdeki 4 trilyon 500 milyar metreküp /yıl seviyesinden 2030 yılına kadar 6 trilyon 900 milyar metreküp /yıla çıkacağı tahmin ediliyor.

Küresel su ayak izinin yüzde 92,1 tarım, yüzde 4,3 sanayi ve yüzde3,6 evsel olmak üzere sektörel dağılımı Şekil 2'de verildi.  
 

Şekil 2. Küresel su ayak izinin sektörel dağılımı

İklim değişikliğinin ve insan faaliyetlerinin etkileriyle su kaynağı krizleri ciddi hale geldi.

Su kaynaklarının aşırı kullanımı nedeniyle su kıtlığı dünya çapında bir sorun haline geldi ve olumsuz çevresel etkilere, yani doğal ekosistem işlev kaybına ve arazi bozulmasına neden oldu.

Su kıtlığı Türkiye'nin sürdürülebilir kalkınması için bir tehdit oluşturuyor.

Bir kişinin 70 yıllık ömründe;

• İçtiği su miktarı ortalama 50 bin litre.
• Duş almada tükettiği su miktarı ortalama 645 bin litre
• Çamaşır yıkmada tükettiği su miktarı 4,76 milyon litre
• Gıda üretiminde tükettiği su miktarı ortalama 76,65 milyon litre

Günlük toplam su ayak izi, yaşam tarzına bağlı olarak ortalama bir kişi günde 3 bin ila 5 bin litre arasında değişir. 

World Health Organization (WHO) ve UNICEF göre, dünya genelinde her 3 kişiden 1'inin güvenli içme suyuna erişimi sıfır.

Bu 2,2 milyardan fazla insan demek.

Dünya nüfusunun yüzde 40'ından fazlası su kıtlığı sorunuyla karşı karşıya…

Dünya nüfusunun yüzde 46'sının evinde su tesisatı yoktur. 

Her yıl yaklaşık 4 milyar ton arıtılmamış atık su deniz, göl, akarsu, dere gibi alıcı ortama deşarj ediliyor.

Bu nehirlerin, göllerin ve yer altı sularının kalitesizliğine neden oluyor.

Avrupa'da yüzeysel su kaynaklarının ve yeraltı sularının yüzde 60'ı yoğun pestisit ve gübre kullanımı nedeniyle endişe verici düzeyde kirliliğe maruz kalmaktadır. 

Gelişmekte olan ülkelerdeki kadınlar su almak için ortalama 6 kilometre yürüyorlar.

Su ayak izi özellikle şunları yapmasına imkân tanır:

• Ürünler, hizmetler, süreçler veya tüm organizasyonlar için kullanılan toplam su hacmi belirlenmeli.
• Atıksu kalitesi ve su kaynaklarının bozulma düzeyi değerlendirilmeli.
• Tüketimin kritik alanlar belirlenmeli ve daha verimli yönetim için çözümler benimsenmeli.
• Su kaynaklarının korunmasına yönelik somut bir taahhüt göstererek çevresel iletişimi güçlendirmeli.
• Kurumsal su yönetimini izleyerek sürdürülebilirlik performansının sürekli iyileştirilmesi kolaylaştırmalı.

Ne yapabiliriz?

• Birinci olarak, su tasarrufuna başlamalıyız. Alışkanlıkları gözden geçirmeliyiz. Evlerde ve iş yerlerinde duş alma, yıkamada kullanılan su miktarı yarı yarıya düşürülebilir. 
• İkinci olarak, hayvansal ürün tüketiminizi azaltınız. Çünkü bunları üretmek için oldukça yoğun su tüketilir. 
• Üçüncü olarak, moda endüstrisinin su tüketimini azaltmaya yönelik önlemlerini destekleyiniz. İkinci el kıyafet satın alınmalı, mevcut gardırop eşyalarınızı onarın ve yeniden kullanın ve yeni kıyafetler satın alırken sürdürülebilir uygulamalara sahip markaları seçiniz. İkinci el kıyafetlerin yeniden kullanılma etkisi, yeni kıyafetler üretmekten 70 kat daha azdır.

"Al, Kullan ve At" doğrusal ekonomi sistemi tekstil atığı oluşmasını teşvik ediyor.

Pamuklu tekstil su yoğun üretimdir ve kirlilikle ilişkili su yoğun bir üründür. 

Tekstil endüstrisinin yılda 79 trilyon litre su tüketiminden sorumlu olduğu ve endüstriyel atık suyun yaklaşık yüzde 20'sini deşarj ettiği bildiriliyor.

Doğal liflerin işlenmesinde yaklaşık su tüketiminin pamuk için 250-350 (kg/kg kumaş) ve yün için 200-300 (kg/kg kumaş) olduğu bildirildi.

Buna karşılık, sentetik tekstiller için, polyesterin işlenmesi yalnızca 100-200 kg/kg su gerektirir.

Giysilerde giysi ayak izi mutlaka dikkate alınmalı ve giysi üzerinde su ayak izi yazılmalı.  

Dünyadaki erişilebilir tatlı suyun yaklaşık yüzde 70'i tarım alanlarında kullanılıyor.

Et, özellikle de sığır eti, üretimi için özellikle su yoğun bir işlemdir.

Birçok bilimsel çalışmaya göre 1 kilogram;

• Kahve üretmek için 20 bin 680
• Kot pantolon üretmek için 18 bin
• Çikolata üretmek için 17 bin 196
• Deri ayakkabı üretmek için 16 bin 600 
• Mikro Çip üretmek için 16 bin 
• Sığır eti üretmek için 15 bin 500
• Pamuk üretmek için 8 bin 200
• Pamuklu T-Shirt için 8 bin 200 
• Koyun eti üretmek için 6 bin 100
• Peynir üretmek için 4 bin 900 
• Ayçiçek üretmek için 4 bin 147
• Zeytin üretmek için 4 bin 400
• Keçi eti üretmek için 4 bin 
• Tavuk eti üretmek için 4 bin 330
• Pirinç üretmek için 3 bin 400 
• Yumurta üretmek için 3 bin 333
• Hindistan Cevizi üretmek için 2 bin 500 
• Pirinç üretmek için 2 bin 500
• Peynir üretmek için 2 bin 97  
• Fasulye üretmek için bin 800 
• Rafine şeker üretmek için bin 500
• Arpa üretmek için bin 400
• Buğday üretmek için bin 300
• Tost üretmek için bin 300
• Mısır üretmek için 900 
• Muz üretmek için 790
• Elma üretmek için 700
• Portakal üretmek için 500
• Avokado üretmek içim 283
• Patates üretmek için 250
• Domates üretmek için 236 litre (L) su tüketilir.

1 litre süt üretmek için bin 20 litre su tüketilir.  

1 litrelik şişelenmiş su için ise yaklaşık 17 litre su tüketiliyor.

Bu 17 litre suyun yüzde 61'i plastik hammadde üretimde, yüzde 16'sı işlenme, yüzde 17'si enerji ve sadece yüzde 6'sı içtiğimiz su olarak tüketiliyor.

Bir dizüstü bilgisayarın üretimi yaklaşık 190 bin litre su tüketebiliyor.

Bunlar su ayak izini hesaplamasında önemli verilerdir.

Ancak her bölge için sebze ve meyveler dahil su ayak izi hesaplaması yapılmalı. 

Su ayak izini ölçmek ve azaltmak yalnızca stratejik bir tercih değil, aynı zamanda gelecek nesillere karşı bir sorumluluktur.

Üretimde ve işletme sistemlerindeki faaliyetlerin sürdürülebilmesi için gerekli olan su tüketimini tanımlamada yani su ayak izi hesaplamada ISO 14046 standartları kullanılıyor.

Su ayak izinin bağımsız bir üçüncü tarafça doğrulanması ISO 14046 standartlarına uyumu garanti altına alarak, suyun etkisinin titiz ve şeffaf bir bilimsel analizini sağlar.

ISO 14046, su ayak izlerini değerlendirme ve raporlama ilkelerini ve gerekliliklerini tanımlayan uluslararası bir standart.

Bu standart ile bir ürünün su tüketimi gözlemlenebiliyor ve aşırı su kullanımlarının önüne geçilebiliyor.

İklim değişikliği, buharlaşma, toprak bozulması ve sulanan alanların tuzlanması, gelecekteki üretim artışlarını potansiyel olarak sınırlayacaktır.

Havza ve üretim bazında su ayak izi analizleri yapılmalı ve azaltım politikaları ortaya konmalı. 

Her sektörde su ayak izi hesaplaması yapılarak tarım sektörü başta olmak indirilebilir hedef değerler ve uygulamalar ortaya konmalı. 

Etiketlerin üzerinde fiyatların yanına su ayak izi miktarı ve karbon ayak izi miktarlarının da yazılması tüketici için oldukça önemli veri olur. 

Biyogaz üretimi, biyoetanol ve biyodizele göre çok daha düşük bir su ayak izine sahip.

Almanya tarımsal atık ve hayvan gübresi kullanarak biyogaz üretimine öncelik vererek su yoğun biyoyakıt mahsullerine olan bağımlılığı azalttı. 

Kapalı döngü su sistemleri endüstri standardı haline gelmeli.

Her gün su tasarrufu yapmak için evde vatandaşın yapabileceği bazı şeyler:

• Sızıntıyı önlemek için tüm su sızdıran borular onarılmalı ve su ayak izi küçültülebilir. 
• Tanklardan su taşmasına izin verilmemeli.
• Dişlerinizi fırçalarken musluk kapatılmalı.
• Düşük akışlı su muslukları ve çift akışlı su sistemleri takılmalı.
• Önden yüklemeli çamaşır makineleri gibi su tasarrufu sağlayan cihazları seçilmeli.
• Sebzeler ve meyveler akan musluk altında yıkanmamalı, bunun yerine su dolu bir kovada yıkanmalı.
• Şeker kullanımını azaltınız, çünkü şeker üretimi esnasında ciddi su tüketilir.
• Duş süresi kısaltılmalı ve su tasarruflu duş başlıkları kullanılmalı.
• Banyo, lavabo, çamaşır makinesi ve diğer mutfak aletlerinden gelen suyu yerleri paspaslamak veya tuvaletleri sifonu çekmek için yeniden kullanılmalı.

Konuyla ilgili detaylar aşağıdaki çalışmalarda verildi:  

• "Evlerde ve işyerlerinde su israfına son"
• "Suyu verimli kullanma: Evlerde, işyerlerinde ve park-bahçelerde su israfına son"

Su ayak izi, içme, duş alma ve yiyecek, giyim ve diğer malların üretimi gibi günlük aktivitelerde kullanılan suyu kapsar.

Sanayide, su yoğun tekstil sektöründe, otel ve restoran gibi hizmet sektörlerinde, turizmde, enerji üretiminde ve tarım/hayvancılıkta su ayak izleri hesaplanarak sürdürülebilir su yönetimi için gereken önlemler ortaya konur.

Küresel ısınmanın etkisiyle yüzeysel su kaynaklarında buharlaşma ile su kaybı hesaplanmalı. 

McKinsey & Co., dünyanın yılda 4,5 milyar metreküp su kullandığını söylüyor.

Ve 2030 yılına gelindiğinde dünyanın 6,9 milyar metreküp daha fazla su kullanacağı öngörülüyor.

Tarımda yüksek su yoğun üretimden az sulu veya kuru üretime geçmek için ekim desenini değiştirmek, sanayide (tekstil ve gıda dahil) su yoğun üretime dur demek, hizmet sektöründe ve konutlarda suyu verimli kullanmak, yağmur suyu hasadını teşvik etmek, su ayak izini azaltmak ve sürdürülebilir su yönetimi için acilen planlama çalışmaları yapılmalı.

Gıda atığı miktarı mutlaka azaltılmalı. 

^Kaynaklar:

^{1.  https://www.linkedin.com/company/world-wildlife-fund/
2.  https://www.linkedin.com/company/world-economic-forum/
3.  https://www.linkedin.com/company/world-health-organization/
4.  https://www.mneproje.com/public/website/news/tekstil_atiklari_makale-son_20250204031846.pdf
5.  https://x.com/i/status/1893245975642165281
6.  https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1871524
7.  https://ris.utwente.nl/ws/portalfiles/portal/5132515/Report16Vol1MainReport.pdf
8.  https://iwaponline.com/ws/article/23/8/3113/96288/Water-footprint-assessment-and-its-importance-in}

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.