Orta Amerika'nın en büyük ülkesi Guatemala'da 25 Haziran'da genel seçimler yapıldı. Adaylardan hiçbiri ilk turda yeterli çoğunluğu sağlayamadığı için seçimler ikinci tura kaldı.
Ancak ülkede seçim sonuçları resmen ilan edilemiyor. Çünkü Guatemala Yüksek Mahkemesi sonuçları askıya aldığını açıkladı.
En sonunda Guatemala Yüksek Mahkemesi, 10 partinin 25 Haziran seçimlerinin sonuçlarına itiraz etmesi yüzünden geçici tedbir kararı vererek resmi seçim sonuçlarının askıya alarak seçim kuruluna oy pusulaların beş gün içinde incelenmesi için yeni bir süre verdi.
Ülkede seçim öncesinde "yolsuzlukla mücadele" edeceğini açıklayan başkan adaylarının seçimlere katılması mahkemelerce engellendi.
Nitekim seçim sonucunun galibi, yüzde17 geçersiz oy kullanarak ülkedeki yolsuzluğa karşı duran "'protesto oyları" oldu.
Guatemala'da seçime katılım yüzde 60,39 olarak gerçekleşti. Sağcı Sandra Torres (yüzde 15,7) ve Merkez-Solcu aday Bernardo Arevalo (yüzde 11,8) oy aldı.
Başkan Alejandro Giammattei'nin yerine kimin geçeceği 20 Ağustos'ta yapılacak ikinci turda belirlenecek.
Sandra Torres (sağ-muhafazakar) ve Bernardo Arevalo (merkez-sol), ilk tur oylamada onlarca cumhurbaşkanı adayının katıldığı yarıştan ilk iki sıraya alarak ikinci tura kalmışlardı.
Guatemala'daki gerginlik, statükoyu temsil edenler ile statükoyu sorgulayan siyasiler çıkıyor ve ülkedeki krizde tam olarak burada çıkıyor.
Şöyle ki seçim öncesi anketlerde 6'ncı, 7'nci, hatta daha alt sırada yer alan solcu Arevalo, beklenenden fazla oy alarak büyük bir sürpriz yaptı.
Solcu başkan adayı Arevalo, Guatemala'nın 1945'ten 1951'e kadar ülkeyi yöneten ilk demokratik olarak seçilmiş cumhurbaşkanı Juan Jose Arevalo'nun oğlu.
Baba Arevalo askeri bir darbeye maruz kaldıktan sonra Uruguay'a sığındı. Oğul Arevalo'nun ikinci turda aday olması, yüksek ihtimalle başkanlığı da beraberinde getireceğinden Guatemala statükosu açısından büyük bir tehdit olarak görülüyor.
Dolayısıyla Arevalo'nun olası başkanlığı, ülkedeki yolsuzluk ve demokratik çürüme zeminine büyük bir sembolizm katıyor.
Bu sonuç, Guatemala'da öyle bir siyasi deprem yarattı ki, ülkenin ana akım siyasi partileri ve statükoya yakın 10 parti, mahkemeye başvurarak sonuçları kabul etmek istemediler.
Nitekim Anayasa Mahkemesi de 'statüko partilerin' seçimde yolsuzluk yapıldığına dair iddiayı kabul ederek, sonuçların resmileştirilmesinin askıya alınmasına karar verdi.
Ancak Anayasa Mahkemesi'nin kararı, Orta Amerika ülkesinde yolsuzlukla mücadele eden eski hakim ve savcılar tarafından şiddetle eleştirildi.
Medya ile mevcut sistemi eleştiren politikacılar, "halkın geleneksel güçlerden bıktığı" ve "sandıktan çıkan sonuçların kabul edilmesi" konusunda uyarıda bulundu.
Bu yüzden gergin günler yaşayan Guatemala demokrasisi en kritik saatleri yaşıyor.
Guatemala'da gerginlik her geçen gün artarken kutuplaşma da artıyor.
Muhafazakarlar ve Katolikler, Evanjelik kiliselerin de desteklediği solcu Arevalo'ya karşı güçlü bir kampanya başlattı.
Sağcıların solculara karşı yaptığı açıklamalar, üst sınıflar arasında aşılanan komünizm korkusundan, Guatemala'nın kötüleşen bir ekonomi ve eleştirel seslere karşı sert baskı ile Venezuela gibi bir ülke haline geleceğine dair birçok tehdide kadar uzanıyor.
Bu kızgınlığın nedeni ise Orta Amerika ülkesinde "yozlaşmış anlaşma" olarak adlandırılan; kongrede ise "yolsuzluk ittifakı" diye tanımlanan ve güçlü iş insanları, geleneksel siyasi partileri, eski askeri grupları, organize suç gruplarını ve hükümet üyelerini bir araya getiren ekonomik ve siyasi kazanımların sekteye uğrama kaygısından kaynaklanıyor.
Bu bağlamda seçim sonuçlarını askıya alan anayasa mahkemesinin, "ülke kamuoyunda yerleşik mafyanın, düzenin mahkemelerini emri altına alarak, seçim sonucunu tersine çevirmek için bir karar aldığına" inanıyor.
Eğer Arevalo birkaç hafta önce anketlerde oyları yüksek görünseydi. Kuvvetle muhtemelen yasaklanacaktı.
Herkes gibi Guatemala Devlet Başkanı Giammattei de bu seçimde Arevalo'yu ve Semilla siyasi hareketini hafife aldı ve onu yasaklama zahmetine girmedi. Çünkü ilk turda anketlere göre Arevalo'ya verilen desteğin yüzde 3 olarak hesaplanıyordu.
Seçimi, boş oy kullananlar kazandı
Guatemala'da güçler ayrılığının neredeyse hiç olmaması nedeniyle, siyasi sınıfa ve yargıya yüksek bir güvensizlik duyuluyor.
Halk, bir önceki Jimmy Morales hükümeti ve otoriter Alejandro Giammattei hükümetini başarısız buluyor ve onlara karşı yolsuzluğa 'yeter' diyor.
Ancak her şeyden önce Cumhurbaşkanı Alejandro Giammattei görev süresi boyunca muhaliflere, hakimlere ve savcılara, gazetecilere ve insan hakları savunucularına karşı baskıcı tutumuyla anıldı.
Nitekim Giammattei'nin partisini temsil eden aday seçimde üçüncü oldu.
Bu seçimde yüksek oranda kullanılan geçersiz oyunun nedeni seçimin kimin kazandığını açıklayabilir.
Çünkü ilk iki sırayı alan adayın aldığı toplam oy (Sandra Torres, yüzde 15,8 ve Bernardo Arevalo, yüzde 11,77) kullanılan geçersiz oy (yüzde 17,4) ve boş oy (yüzde 7) toplamı kadardı.
Dolayısıyla geçersiz oylar, ülkedeki hoşnutsuzluğu ve mevcut adaylardan duyulan rahatsızlığı gösteriyor.
Yasama meclisine yeni girmiş bir sosyolog ve eski bir diplomat olan Arevalo, seçim yarışına girdiğinde az tanınıyordu.
Arevalo'nun babası 1940'larda Guatemala başkanıydı, ancak 1954'teki darbeden sonra oğul Arevalo'nun doğduğu Uruguay'a kaçtı.
Siyasi bağlantıları ve parası olmayan Arevalo ve partisi, tabandan bir kampanya başlattı.
Ayrıca Twitter ve TikTok'ta kendi kitlesini oluşturmak için çalıştı ve hayranları ona "Tío Bernie" (Barnie Amca) lakabını taktılar.
Seçim kampanyasında sağlık ve eğitime daha fazla yatırım ve "kirli siyasete son" sözü verdi. Özellikle genç ve şehirli seçmenler arasında popüler oldu.
Orta Amerika'da güçlü aileler siyasette belirleyicidir. El Salvador'da 14 aile, Guatemala'da 8 aile, Honduras'ta 5 aileden bahsetmek gerekir.
Mesela Guatemala'daki 8 aileden bazıları Carlos Slim, Mario Lopez Estrada, Dionisio Gutierrez, Juan Luis Bosch, Mario Castillo, Carlos Enrıque Mata, Luıs Von Ahn ve Julıo Herrera gibi iş insanlarının başında olduğu emlaktan telekomünikasyona, inşaattan tekstile enerjiden medyaya kadar geniş bir iş alanlarında faaliyet gösteren şirket hanedanları bulunuyor. Ancak solcu Aravelo'nın adaylarla arası iyi değil.
Yukarıda ifade ettiğimiz aile şirketlerinin ABD ve AB ülkeleriyle ticari bağlantıları da söz konusu.
Dolayısıyla ABD'nin siyasi, askeri meselelerin yanında ekonomik ilişkileri ülkede oldukça yüksek.
Nitekim ABD, Guetemela'ya hiçbir dış müdahalenin gerçekleşmemesini istedi ve seçim sonuçlarının resmileştirilmesinin askıya alınmasına yol açan sorularla ilgili "derin endişesini" dile getirdi.
ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken yaptığı açıklamada, "25 Haziran seçimlerinin altını oymak, geniş kapsamlı sonuçlarıyla birlikte demokrasi için ciddi bir tehdit olacaktır" dedi.
Blinken ayrıca, "seçim sonucuna müdahale etmeye çalışan eylemlerin Guatemala anayasasının ruhunu ihlal ettiğini ve demokratik sürecinin meşruiyetini tehdit ettiğini" kaydetti.
Ancak ABD Dışişleri Bakanı Blinken, müdahale girişimiyle bağlantılı olarak herhangi bir Guatemala siyasi partisinin veya kurumunun adını özellikle belirtmedi.
ABD'nin Orta Amerika'daki müttefikleri tükeniyor ve Guatemala'yı kaybetmek istemiyor. Üstelik kıta Amerika'sının tamamında Çin ve Rusya'nın artan etkisi var.
Dolayısıyla ABD, mevcut statükonun değişmesi durumunda Guatemala'nın başka bir ülkeye yaslanacağından korkuyor.
Keza ABD hükümeti Guatemala'ya milyonlarca askeri yardım sağlamaya ve Guatemala güvenlik güçleriyle yakın çalışmaya devam ediyor.
Hatta Başkan Giammattei, ABD ile ilişkileri iyi tutmak adına Trump ve Biden yönetimlerinin göçmenleri alıkoymak ve geri göndermek için sınırları boyunca binlerce asker konuşlandırma taleplerini kabul etti.
Buna karşılık Biden yönetimi, Giammattei yönetimini defalarca sahiplendi.
Guatemala Anayasa Mahkemesi, bu genel seçimlerde üç adayın katılmasını yasakladı.
Anketlerde önde giden sağcı Carlos Pineda Sosa, solcu Thelma Cabrera ve TikTokçu bir çiftçi Roberto Arz özellikle yolsuzlukla mücadele vaatlerinin kurbanı oldular.
Ancak adaylardan bazıları da çeşitli yolsuzluk suçlamalarına maruz kalmışlardı.
Örneğin, soykırım kararlarından hüküm giyen diktatör Efrain Ríos Montt'un kızı Zury Ríos, partisinde aşırı sağcı askerler, iş insanları ve dini liderleri bir araya getirdi.
Edmont Mulet liderliğindeki Kabal Bloğu da söz konusu yolsuzlukla mücadele açıklamalarına rağmen Mulet, "büyük yolsuzluk" örgütlerine adı karışan belediye başkanı ve kongre adaylarına partisinde yer verdi.
Hatta ikinci tura kalan ve birinci turda ilk sırayı alan Sandra Torres, 2019 yılında yasadışı seçim finansmanı ve yasadışı dernek faaliyetleri iddiasıyla tutuklandı.
Guatemala'da Sadece cumhurbaşkanı değiştiği için hiçbir şey değişmeyecek. Statüko adına çalışan 'yolsuzluk paktı' grubu Meclis'te ciddi bir çoğunluğa sahip olacak.
Diğer Orta Amerika ülkelerinin aksine, Guatemala'da otokrasi yok. Ancak Guatemala'da, birden fazla güç merkezinin olduğu ve organize suç ve siyasi operasyonların en üst düzeyden değiştiği bir mafya-şirket sistemi var.
Sonuç olarak Guatemalalıların memnuniyetsizliklerini oylarıyla ifade etmeleri, bir ülke ve toplum açısından sevindirici bir haber.
Ancak Guatemala'da tansiyon yükselmesi ve siyasetçilerden bıkmış halkın 'olası' bir seçim iptalinin yaratacağı tepki seçkinleri korkutuyor.
Şahsen seçimin bir şekilde hileli olacağı ve anayasa mahkemesinin, kuvvetler ayrılığı prensibinden daha çok elitist kitlenin menfaatlerine göre karar vereceğini düşünüyorum.
Ancak seçimi kim kazanırsa kazansın Guatemala'da kısa vadede sandık yoluyla bir değişiklik olası bile değil.
Ancak yine de ikinci turda anlamlı bir seçim yapma fırsatı, alkışlanmaya değer bir şey.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
