Sigortalının işverenin otoritesi altında bulunduğu bir sırada gördüğü iş veya işin gereği, işyeri alanı içerisinde, işyeri dışında veya işverenin işyeri dışındaki bir işinde meydana gelen ve işçiye zarar veren olay iş kazasıdır. 

İş kazası, bir işletmede en arzu edilmeyen olaylardan birisidir. Özellikle ölümlü ve uzuv kayıplı iş kazalarından hem işverenler hem diğer işyeri çalışanları hem de sigortalı ve/veya ailesi ciddi şekilde etkilenir.

Hangi haller iş kazasıdır?

1. İşçinin işyerinde bulunduğu sırada,
2. İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,
3. Emziren kadın sigortalıya süt vermek için ayrılan zamanlarda,
4.    İşverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş geliş sırasında

meydana gelen ve sigortalıyı bedenen veya ruhen engelli hale getiren olaylar iş kazası olarak değerlendirilir.

İşyerine ulaşımı işçi kendi aracıyla sağlıyorsa ve bu ulaşım sürecinde kaza yaparsa iş kazası olarak değerlendirilmez.

İş kazası sebebiyle oluşan ruhsal rahatsızlıklar da iş kazası olarak nitelendirilir. Kaza esnasında işçi herhangi bir zarara uğramayıp sonradan ortaya çıkan bedeni ve ruhi rahatsızlıklar da iş kazası olarak değerlendirilir.

Örneğin; işyerinde düşüp başını vuran işçinin, hemen o anda herhangi bir sıkıntı yaşamadığı halde, sonradan bu kazaya istinaden beyin kanaması geçirmesi sebebiyle hayatını kaybetmesi iş kazası sonucu ölüm olarak değerlendirilir.

İşveren işçisini iş dışında bir görevle bir yere göndermişse, bu sürede yaşanan kaza iş kazası olarak değerlendirilir.

Örneğin; işveren sigortalıyı elektrik, su vb gibi faturalarını ödettirmek için bankaya göndermiş ise ve sigortalıya karşıdan karşıya geçerken araba çarpmışsa, bu durum iş kazası olarak değerlendirilir.

İş kazası sonrası neler yapılmalı?

İş kazası olduğunda özellikle ilk defa bir iş kazası ile karşılaşan kişiler ne yapacaklarını tam olarak kestiremez ve sıkıntı yaşarlar.

Bir iş kazası olduğunda;

• İş kazasına uğrayan personele durumun gerektirdiği sağlık yardımları derhal yapılmalıdır. 
• İş kazası jandarma veya polise derhal bildirilmelidir.
• İşyerinde iş kazasına ilişkin bir kaza raporu düzenlenmelidir. Ayrıca şahitlerin ifadesi alınmalıdır.
• Kaza, ilgili Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü/Sosyal Güvenlik Merkezi'ne, bu bildirme iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesi ile doğrudan ya da taahhütlü posta ile ya da elektronik ortamda en geç kazadan sonraki üç işgünü içinde bildirilmelidir.

6331 sayılı Kanunun 14'ncü maddesi gereğince iş kazası ile ilgili rapor tanzim edilmelidir.

İşveren;

a) Bütün iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını tutar, gerekli incelemeleri yaparak bunlar ile ilgili raporları düzenler.

b) İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayları inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenler.

• Kazayla ilgili bir dosya hazırlanarak evraklar burada muhafaza edilmelidir. Dosyada ayrıca; işçinin sigortalı işe giriş bildirgesi, işe giriş sağlık raporu, kaza tarihinden önceki dört aya ait ücret hesap pusulalarının sureti, işçi çizelgesi, eğitim belgesi ile diğer sertifikalar ve kişisel koruyucuları teslim belgeleri de yer almalıdır.

İş kazasını bildirmemenin cezası 

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'nun 14'ncü maddesi ile iş kazalarının kazadan sonraki üç iş günü içinde işverenlerce bildirilmesi SGK'ya bildirilmesi zorunluluğu getirilmiş bu yükümlülüğe uymayan işverenlere idari para cezası uygulaması başlatılmıştır.

2020 yılında meydana gelen iş kazalarının SGK'ya 3 iş günü içinde bildirilmemesinin 4 bin 688 TL idari para cezası bulunmaktadır.

İşverenin kasten ve ağır ihmali neticesi iş kazasını bu madde gereğince Kuruma zamanında bildirilmemesinden veya yapılan bildirimin eksik veya yanlış olmasından doğan ve ileride doğacak olan Kurumun zararlarından işveren sorumludur.

SGK'ya bildirilen hususların gerçeğe uymadığı ve olayın iş kazası olmadığı anlaşılırsa, Kurumca bu olay için yersiz olarak yapılmış bulunan ödemeler, ödemenin yapıldığı tarihten itibaren gerçeğe aykırı bildirimde bulunanlardan tahsil edilecektir.

İş kazalarının önüne geçebilmek için;

1. Çalışılan ortamda iş sağlığı ve güvenliğini sağlamak,
2. İşyerinde bulunan işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanı tarafından eğitimler verilmesi,
3. İşçilerin çalışma ortamlarının güvenli bir şekilde tasarlanarak düzenlenmesi. Ayrıca gerekli alanlara levhalar ve uyarı işaretlerine yer verilmesi,
4. Kişisel koruyucu donanımların takılması,
5. Yangın tüplerinin, ilk yardım çantasının ve acil durum çıkışlarının kolay ulaşılabilir olması.
    

İş kazası geçiren işçinin dikkat etmesi gereken hususlar;

1. İş kazasından işverenin haberi yoksa İşçi, kazası işverene bildirmelidir.
2. İşçinin, iş kazasını işveren veya SGK'ya bildirme yükümlülüğü vardır. Fakat bu yükümlülüğü yerine getirmeyen işçiye karşı herhangi bir ceza doğmamaktadır.
3. İş kazası dolayısıyla hekimin önerdiği tedbir ve tavsiyelere uymalı.
4. İş kazası geçiren kişinin ihmali yüzünden hastalığının artması halinde, verilecek ödenekler işçinin kusuru oranında azalacaktır. Ancak bu oran yüzde50'yi geçemez.
5. İşçinin sırf iş kazası nedeniyle işten çıkışı verilir ise, işçi iş mahkemesine dava açmalıdır.

Uluslararası taşımacılık yapan işyerlerinde iş kazası bildirimi

Kara, deniz ve hava ulaştırma araçlarında çalışan işçinin iş kazası geçirmesi durumunda bildirim süresi, aracın Türkiye'ye döndüğü günü takip eden ilk iş gününde başlar.

Türkiye'ye dönüş tarihinin tespitinde ilgili ulaştırma araçların ilk Türk limanına giriş, havaalanına iniş, sınır kapısından Türkiye'ye varış tarihleri dikkate alınır.

İlgili araç Türkiye'ye gelmiyor ise, sigortalının sınır kapısından geçiş tarihine bakılır.

İşveren kendisi iş kazası geçirmesi halinde bildirimi

4/b kapsamında çalışanlar, iş kazasını kendileri bildirirler. Bu kapsamda çalışanlar iş kazasını, bildirim yapmaya engel durumu ortadan kalktığı günü takip eden günden itibaren 3 iş günü içerisinde SGK'ya bildirim yapması gerekir. 

İş kazası sonrasında sağlanan yardımlar

Öncelikle iş kazası sonrası rapor alan işçiye geçici iş görmezlik ödeneği ödenir.

Geçici iş görmezlik ödeneği; yatarak tedavilerde günlük kazancının yarısı, ayakta tedavilerde ise günlük kazancın üçte ikisidir.

Geçici iş görmezlik ödeneğinden yararlanmak için belirli bir sigortalılık süresi, prim ödeme gün sayısı ve yaş gibi faktörler yer almaz.

4/b kapsamında çalışanlar ile tarım ve orman işlerinde süreksiz olarak çalışanlar iş kazası geçirdiklerinde geçici iş görmezlik ödeneği alabilmeleri için prime ilişkin borçlarının olmaması gerekir.

İşçinin, iş kazası sebebiyle oluşan maluliyet durumu yüzde 10'nun üzerinde ise maluliyet aylığı bağlanır. 

İşçi, iş kazası sonucu hayatını kaybederse hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanır.

Sigortasız işçi kaza geçirirse iş kazası haklarından yararlanması

Bir kişinin sigortalılığı, herhangi bir işyerinde iş sözleşmesine istinaden çalışmaya başladığı andan itibaren başlar.

Bu sebepledir ki sigortasız olarak çalışan işçi, sigortalı bir işçi gibi bütün haklara sahiptir.

Kişinin günlük veya aylık kazancının tespit edilememesi halinde prime esas kazanç alt sınırı (brüt asgari ücret) esas alınır.

İşçi fiili çalıştığı işyerinde sigortalı olması gerekirken, başka bir işverene ait işyerinde sigortalı ise, iş kazası geçirdiğinde sigortasız işçi kapsamında değerlendirilir.

Sorularınız için: [email protected]

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.