"Prens" isimli politika hakkındaki kitabıyla bilinen Floransalı düşünür Machiavelli, eserini yazarken İslam siyaset düşüncesi metinlerinden etkilenmiş olabilir mi?
Latinceye "Secretum Secretorum" olarak çevrilen ve Avrupa'da uzun süre etkili olan Arapça politika eseri "Sirru'l-esrar" (Sırların Sırrı) bu soruya cevap verebilir.
Aristo'nun Büyük İskender'e tavsiyelerini içerdiği iddia edilen mektubun Arapçaya çevrilmesiyle oluşan kitabın ilk versiyonu 8'inci yüzyılda Emevi döneminde ortaya çıktı.
Daha sonraki dönemde yapılan eklemelerle Arap bilginlerin Aristo'ya izafe ettiği psedo-bilim bilgilerini içeren ansiklopedik tarzda bir esere dönüştü.
Bu haliyle Latinceye çevrilen kitap, 12 ve 13'üncü yüzyıldan başlamak üzere Avrupa'da etkili oldu.
Daha sonra İtalyanca, Almanca, İngilizce ve Fransızca dillerine çevrildi.
Eserin İtalyanca çevirisi Rönesans dönemi Floransa'sında Machiavelli'nin yaşadığı dönemde de dolaşımdaydı.
Öyleyse Machiavelli, bu metni okumuş ve etkilenmiş olabilir mi?
"Sirru'l-esrar" isimli eserin Machiavelli'nin "Prens"i üzerinde etkileri olduğu, ilk defa 19'uncu yüzyılın başında Albert Gilbert tarafından iddia edildi.
Gilbert'in iddiası ilk eserin, ikincisi üzerinde dolaylı bir etkisi olduğu üzerineydi.
Ancak bu iddia diğer Machiavelli uzmanları tarafından reddedildi ve tarihin tozlu raflarına kaldırıldı.
Albert Gilbert'ten 80 yıl sonra Lucio Biasiori, 2018 yılında yazdığı "Islamic Roots of Machiavelli's Thought? The Prince and the Kitâb sirr al-asrâr from Baghdad to Florence and Back" adlı çalışmasıyla bu iki kitap arasındaki etkileşimi tekrardan gündeme taşıdı.
Biasiori'ye göre Machiavelli'nin "Sirru'l-esrar"dan etkilendiğini söylemek Batı siyaset düşüncesinin temel kitaplarından birinin kökenlerini Avrupa dışına taşımak manasına geleceğinden kabul edilmesi zor bir durum.
Ardından Biasiori şu soruyu soruyor:
Machiavelli'ye yakın kuşaktan bir adamı, Floransalı Migliore Cresci'yi düşünün. Cresci, Toskana Dükü Cosimo I de' Medici'ye, 'Prens' ve 'Sırların Sırrı' gibi birbiriyle mükemmel bir uyum içinde olduğunu düşündüğü iki eserden oluşan 'Vita del Principe'yi ithaf etmiştir.
'Vita del Principe'de İncil'deki figürler (Musa ve Melchizedek), antik (Lycurgus, Numa) ve ortaçağdaki siyaset adamları (Konstantin, Charlemagne) 'Türklerin' lideri 'sahte Muhammed' ile karşılaştırılıyordu.
Machiavelli'nin bu karşılaştırmalı kullanımı nasıl mümkün oldu?
İki eser arasındaki benzerliklerin başında kültürler ve zamanlar arası karşılaştırma geliyor.
Örneğin, "Sirru'l-esrar" Hindistan kralllarına dair örnek verdiği gibi, Machiavelli de buna benzer örnekler veriyor:
Sirru'l-esrar: Hindistan Kralları'nın kitapları bölümünde: "Bir hükümdarın tebaasını yönetmesinin ya da onlar tarafından yönetilmesinin nedeninin yalnızca güçlü ya da zayıf bir zihin olduğu söylenir."
Machiavelli: "Bilin ki kraldan korkmak krallığın huzurudur. Ve Hintlilerin kitabında şöyle denir: 'Ruhlarındaki korkun kalplerindeki kılıcından daha kötü olsun."
Bir diğer benzerlik Machiavelli'nin prensin iki mizacı arasında yaptığı ayrımın "Sirru'l-esrar"ın Floransa'da dolaşımda olan İtalyanca versiyonunda da bulunmasıdır.
Machiavelli: "Kendimi daha çok ayrıntılarla sınırlayarak, anlattığım gibi prenslerin bugün mutlu yaşadıklarını ve yarın doğalarını ya da özelliklerinden herhangi birini değiştirmeden düşeceklerini söylüyorum (...). Ayrıca iki tedbirli adamdan birinin amacını gerçekleştirdiğini, diğerinin ise gerçekleştirmediğini görürüz. Aynı şekilde, iki farklı mizaca sahip iki adamdan birinin temkinli, diğerinin aceleci olduğunu ve eşit derecede başarılı olduklarını görürüz. Bu, zamanın niteliğinden başka bir şeyden kaynaklanmaz; bu nitelik, onların yöntemleriyle uyumludur ya da değildir."
Sirru'l-esrar: "Kral geleceği düşünmeli ve olumsuz olaylarla daha kolay başa çıkabilmek için gerçekleşecek durumları ihtiyatlı bir şekilde düzenlemelidir. Kral iyi ya da yararlı bir şey gördüğünde, tembel ya da aceleci görünmemek için bunu sağduyuyla yapmalıdır."
Lucio Biasiori, çalışmasında bunun gibi örnekler, Machiavelli'nin çağdaşlarının beyanları ve Machiavelli'yi yorumlayanların görüşleri doğrultusunda "Sirru'l-esrar"ın Prens üzerinde iz bıraktığını savunuyor.
Son zamanlarda "Sirru'l-esrar"a dair çok sayıda çalışma yapılması ve bu eserin Avrupa'da etkinliğinin daha net gözler önüne serilmesi bu ikisi arasındaki etkileşimin varlığını kuvvetlendirir nitelikte.
Tüm bunların ötesinde politika üzerine bir metin yazan kimsenin bu vasıfta olan ve entelektüel câmiada dolaşımda olduğu ispatlanan bir çalışmadan müstağni kalmış olması pek de düşünülemez.
Bununla birlikte bu alanda daha fazla çalışma yapılması ve konunun daha detaylı çalışılması gerekir.
Kaynak:
Lucio Biasiori. "Islamic Roots of Machiavelli's Thought? The Prince and the Kitâb sirr al-asrâr from Baghdad to Florence and Back" Machiavelli, Islam and the East kitabı içinde. 2018.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
