Yağmur bahçeleri

Prof. Dr. Mustafa Öztürk Independent Türkçe için yazdı

Fotoğraf: Rob Cardillo/NYT

Doğal su yolları ve dere/nehir ağızları ile yer altı suyu kaynakları, şehirlerde koruma gerektiren başlıca varlıklarıdır.

Yağmur sularının herhangi bir işleme tabi tutulmadan doğrudan yönlendirildiği ve üzerinde bitkilerin yetiştirebildiği çok derin olmayan çukur alanlarda oluşturulan bahçelere "yağmur bahçesi" adı verilmektedir.

Sulama ihtiyacı olmayan ve tatlı su kaynaklarının boşa harcanmasını engelleyen yağmur bahçeleri, şehirleri güzelleştirirken yağmur sularının sebep olduğu sorunların çözülmesine yardımcı oluyor.

Ani ve şiddetli kentsel yağmur suyu akışı, drenaj, ekolojik, kültürel, rekreasyonel, peyzaj ve su yollarının miras değerleri üzerinde olumsuz etkilere neden olabilir.

fazla oku

Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)

Doğru yönetilmeyen yağmur suyunun yeraltı sularına deşarjı, sığ yeraltı sularının kalitesini olumsuz etkileyebiliyor.

Yağmur bahçeleri ile yağmur suyu hasadında 3 temel kriter; yavaşlat, yaydır, ve toprağa doğal olarak yedir.

Yağmur bahçeleri derin köklere sahip yerel bitki örtüsünün katmanları, doğal yaşam alanları, çiçekler ve eşsiz bitki örtüsü yıl boyunca çarpıcı görüntüler sağlar. Yağmur suyunu yakalama ve taşkınları azaltma temizlerken olacaktır.

Yağmur bahçeleri, derin köklü yerel bitki örtüsünün doğal kabiliyetini ve topraklarda yağmur suyu arıtılması emniyetli şekilde sağlamak için tasarlanmış mühendislik bahçeleridir. Yağmur bahçelerine biyo-bekleme hendekleri olarak da tanımlanabilir. 

Yağmur bahçeleri, yağmur suyunu yavaş toplamak, sedimentlerin çökelmesini sağlamak, sızmasını sağlamak, su akışını yavaşlatmak, filtrelemek ve adsorpsiyon için kullanılan basit peyzaj özellikleridir. Bu sistemler, genellikle yağmur suyu akışın yavaşlatılması, yağmursuyu kalitesinin iyileştirilmesi ve hedefine ulaştırma sistemlerini tanımlamak için birbirinin yerine kullanılır. 

Yağmur bahçeleri, bahçeleri ve parkları ekoloji ile buluşturur. 
 

1.JPG
Resim 1. Bir binanın bahçesinde yağmur bahçesi uygulaması 

 

Bu çalışma, şehirlerdeki cadde, sokak, park-bahçe veya diğer taş döşeli alanlarda yapılacak yağmur bahçelerinin tasarımı, yapımı ve bakımı hakkında genel bir bilgi vermektedir.

Yağmur bahçeleri, kirliliği doğal çözümdür.

Yağmur bahçesi, su geçişine izin vermeyen çatılar, asfalt ve beton yollar, kaldırımlar ve diğer sert yüzeylerden yağmursuyu akışını toplayan, absorbe eden ve filtreleyen düzenlenmiş bir alandır.

Yağmur bahçeleri, yağmur yağdıktan sonra geçici gölete uyum sağlayacak şekilde boyutlandırılır ve kalıcı havuz olması gerekmez.


Yağmur bahçeleri;

  • Avluya uyacak şekilde şekillendirilebilir ve boyutlandırılabilir.
  • Suyun hızla ısınmasına izin veren toprak karışımı ile inşa edilir, suyun akışını sağlar ve derin kökleri olan yerel bitkilerin büyümesini destekler.
  • Çevresi ile uyumlu çeşitli köklü bitkilerle peyzajlanabilir.

Yağmur bahçeleri, yerel ve bölgesel olarak su kirliliğini azaltmanın ispatlanmış bir yoludur. Her yıl şiddetli yağışlarla büyük seller meydana getirirken, yolları siler, evlerden ve su kanallarını yollardan gelen kirlilikten ve hatta kanalizasyondan akar.

Yağmur bahçeleri, geleneksel boru ve dren sistemleri ile karşılaştırıldığında ev sahipleri ve kamu hizmetleri için uygun bir seçenektir. Her sene sürdürmek için minimum zaman ve beceri gerektirirler. Ve aslında kanalizasyon borularından farklı olarak zamanla daha iyi çalışırlar.

İyileştirilmiş su kalitesi ve düşük sel, yeşil altyapısının birincil fonksiyonları ötesinde, bir kez inşa katma değer yaratan birçok yan faydaları vardır.

Aksine sadece bir drenaj ve boru gibi bir amaca hizmet tek fonksiyonlu altyapıyı oluşturmak yerine, yeşil altyapı birden fazla işlevi ve yararları sağlayarak çok fonksiyonlu altyapısını oluşturur. 

Yeşil altyapı aşağıdaki şartların tümünü sağlar, ekosistem hizmetlerinin proje tasarımının başlangıcından itibaren bu hedeflere birleştirir, özellikle:

  1. Hava kalitesinde iyileşme
  2. Mikroiklimde iyileşme
  3. Bozuk alan düzenleme
  4. Su regülasyonu
  5. Yeraltı suyu temin etme
  6. Erozyon kontrolü ve sediment tutma
  7. Bitkisel toprak oluşturma
  8. Besin döngüsü
  9. Doğal atıksu arıtma
  10. Arılar ve yaban hayatı için tozlaşma
  11. Türlerin kontrolü
  12. Sığınak/yaşam
  13. Hammadde üretimi
  14. Genetik doğal kaynaklar
  15. Yeniden oluşturma
  16. Doğal kültür zenginleştirme
  17. Doğal bitki örtüsünü koruma

Bazı eklenen çevresel faydalar yeşil altyapı oluşturabilmeleri şunlar:

  • Azaltılmış ve gecikmiş suları geri hacmi
  • Azaltılmış lokalize sel
  • Su tutma ve sağlama
  • Yağmur suyu ile taşınan kirliliği filtreleme ve absobpsiyon
  • Havayı süzmek için yardımcı bitkiler tarafından geliştirilmiş hava kalitesi
  • Gölgeleme sağlayan, beton gibi ısı emici malzeme ulaşmasını güneş engelleme ve buharlaşma soğutma havası kentsel ısı adası etkisi azaltma ve binalarda daha az enerji kullanma
  • Yeraltı suyuna yeniden şarjı
  • Dere bankalarda azaltılmış toprak erozyonu
  • Kurak mevsimlerde hayatta kalma
  • Arılar, kelebekler, böcekler ve kuşlar, yardım tozlaşma için Habitat oluşturma
  • Geliştirilmiş biyolojik çeşitlilik
  • Geliştirilmiş ekolojik hizmetler
  • Oksijene dönüştürerek bitkiler tarafından atmosferik karbon dioksit azaltılması
  • Atık ve besin geri dönüşüm
  • Mikroplastik filtrasyonu

Ayrıca, yeşil altyapı yeşil alanlar eklemeye ve dünyaya yaban hayatı davet yoluyla topluluklara güzelleştirmek olabilir. Orada eklenir toplum yaşama gücü faydalarını gibi geliştirilmiş estetik artan etkinlikler arasında;

  • Azaltılmış gürültü kirliliği
  • İyileştirilmiş hava kalitesi
  • Geliştirilmiş yeşil koridorlar ile insanların yürümesinin veya bisiklet binmesinin teşvik edilmesi
  • İyileştirilmiş insan sağlığı
  • Geliştirilmiş açık termal konfor. Ağaçlar evlere ve yayalar doğrudan gölge ile yardımcı olur. Daha az ısı depolamak ve bir soğutma bloğunun daha az olacak şekilde tekrar atmosfere daha hızlı betondan daha ısıyı dönmek ve onlar terleme ile çevredeki havayı soğutma
  • Azaltılmış ısı ile ilgili daha az acil durumlar ve artan ağaç gölgelikleri ile daha az ölümler
  • Yaşlı, yoksul, kliması olmayan evsiz olarak en fazla risk altındaki topluluklara ağaç gölgelikleri ve doğal serinleme sağlanması
  • Geliştirilmiş sosyal uyum, sosyal etkileşimler ve kamusal mekan kullanımına teşvik etmesi
  •     Ortalama olarak, çorak alanlarda daha yeşil alanlara göre yüzde 90 daha fazla insan ve çorak alanlara göre daha yeşil alanlarda sosyal faaliyete dahil yüzde 83 daha fazla birey var. 
  • Boş alanların azaltılması
  • Ekonomik fırsatlar ve toplumu canlandırma
  • Fidanlıkları, inşaat ve bakım yoluyla yeşil iş oluşturma
  • Geliştirilmiş hava ve su kalitesi ile daha ekonomik altyapı maliyetleri ve daha az sağlık harcama maliyetleri oluşur. Yağmur suyunun yağmur bahçelerinde yakalanması ile kanalizasyon üzerindeki baskıyı azaltır.
  • Artan arazi değerleri
  • Azaltılmış suç
  • Kentsel tarım fırsatlar yaratarak ekonomik ve gıda güvenliği faydaları imkanı
  • Kamu eğitim fırsatları
  • Daha mutlu insanlar, daha yüksek yaşam kalitesi ve daha düşük stres seviyeleri. Yeşile dönüş, çocuklarda dikkat eksikliği/odaklanma zorluğu/hiperaktivite bozuklukları veya DEHP (ADHD) azaltabilir.
  • Öğrencilerin üzerinde yapılan bir araştırma azaltılmış stres ve artan odaklanma bozukluğu
  • Bölgesel kimliğin doğası ve promosyon ile etkileşimi yoluyla kültürel ve manevi faydaları
  • Doğal sistemlerin anlaşılmasında ve manzara değerini tanıyarak yönetimini teşvik edebilir
  • Toplum katılımı ve savunma için fırsatlar sağlayabilir
  • Örneğin kaldırım yumru-çıkışları olarak trafik sakinleştirme önlemlerle daha güvenli sokaklar oluşturabilir
  • Kaldırımlarda ve şevlerde yağmur suyu akışı minimize edilir. 

Yeşil Altyapı Sistemleri ile doğayla uyumlu, estetik, yeşillendirilmiş, PM10/PM2.5 kirliliğini fitre edilmiş ve hidrolojik döngü taklit edilerek Şehirleri, yaşanabilir hale getirmek gerek.

Yağmur bahçesi bir alanda suyun havuzlamasını ve flaş sel felaketini azaltmak için yağmur suyu hareketini yavaşlatmak için yağmur suyunun akmasını ve fazla suyu yaymak için tasarlanır.

Bitkiler burada anahtar ve tipik bir evin düzeyleri arasında yağış yavaşlatma işlevini yerine getirirler. Suya dirençli bitkilerin ekilmesi köklerin daha fazla direnç oluşturmasının anahtarıdır.

Yağmur bahçesi yer seçimi; 

  • Alan bir ya da iki iniş boruları ile beslenir
  • Su tablosu, sığ yüzeyden en az 61 cm
  • Eğim yüzde 12'den fazla olmamalı
  • Bina bodrumlarından en az 3,1 m (tavsiye 10 m) uzak olmalı
  • Bina (yerel kazma hattını başvurun) hiçbir tesisat olmamalı
  • Kuyuya ve fosseptiğe yakın olmamalı
  • Yağmur bahçe için en uygun yer, bahçede en düşük bir olan yer olmalı,

Yağmur bahçelerinin faydaları

  • Evlerin ve havlunun peyzajını ve görünümünü geliştirir.
  • Kirleticileri filtreleyerek yüzeysel ve yeraltı su kalitesini iyileştirir.
  • Doğal bitki örtüsünü oluşturur ve korur
  • Lokalize yağmursuyu ve taşkın kontrol sağlar
  • Yararlı böcekler, kelebekler ve kuşlar için yaşam alanı sağlar
  • Yapılan yerleri daha estetikleştirir
  • Evle cadde arasındaki yollarından, yağları ve gresleri, çimlerden gelen zirai ilaçları, gübreleri ve diğer kirleticilerin yeraltı sularına veya akarsular, sulak alanlar, göller ve deniz suları gibi diğer akıntılara ulaşmadan filtre eder 
  • Komşu mülklerdeki taşkınları azaltır, kanalizasyonun taşmasını ve sert yüzeylerde akan suyu absorbe ederek erozyonu önler
  • Yerel yer altı sularını şarj etmek için yere sızan su miktarını arttırır
  • Kurulmasından sonra bakımı kolaydır.

Sağlıyor.
 

2.JPG
Resim 2. Yağmur bahçesi, suyu yönetiyor ve yerli bitkilerin bir karışımıyla tozlayıcı desteği

 

Yağmur bahçeleri;

  • Park ve bahçelere,
  • Yol kenarlarına,
  • Açık otoparklara,
  • Orta refüjlere,
  • Okul bahçelerine,
  • Meydanlara,
  • AVM meydanlarına, 
  • Site bahçelerine,
  • Şevlere,

gibi yerlere yapılabilir.

Küçük kapasiteli yağmur bahçesi 9 m2 ile 36 m2 arasında değişir. Alan uygunsa daha büyükte yapılabilir. 

Okul bahçeleri otopark olmaktan çıkar ve daha doğal yeşil alanlara dönüştürülebilir. 
 

3.JPG
Resim 3. Okul bahçesinde yağmur bahçesi uygulaması

 

Çevre Bakanlığı ve Belediyeler okullarda öğrencilerle birlikte yağmur bahçeleri yapmalı. Çocukların toprakla oynaması ve teması sağlanmalı. 

Yüzey akış katsayıları;

  • Yollar için yüzde 90,
  • Otlaklar için yüzde 10-25,
  • Çatılar için yüzde 80-95 (malzemeye göre değişen emilme ve buharlaşmaya bağlı olarak farklılık gösterir),
  • Çıplak toprak için yüzde 35-55,
  • Çakıl için çakılın altındaki toprağın yüzey akışı katsayısına eşittir (yüzde35-55)

alınır.

Yağmur bahçesi için nispeten düz bir potansiyel alan belirleyin, dedi. Yüzde 12 veya daha dik eğime sahip alanlar (optimum yüzde 10), uzak tarafta önemli bir sedde ile düz bir havza oluşturmak için kapsamlı bir kazı gerektirecektir.

Ana kayanın yüzeye yakın olduğu veya mevsimsel olarak yüksek su seviyelerine sahip olan noktalar da yağmur suyu yapılması işe yaramaz.

Ayrıca, bir fırtınadan sonra suyun şu anda uzun süre biriktiği yerde (bu, drenajın kötü olduğunu gösterir). Güneşli yer, gölgeli yere tercih edilir.

Bir yağmur bahçesi herhangi bir yapı temelin 3,1 m (tavsiye 10 m) yakınında olmamalı ve mülk izin veriyorsa daha uzak olması daha iyidir.

Ayrıca bir septik sisteme (en az 4,6 m uzakta olduğundan emin olunmalı) veya bir içme suyu kuyusuna (7,62 metre veya daha fazla mesafeye izin verin) yakın olmamalıdır.

Dikkate alınması gereken diğer yeraltı gerçekleri: Yağmur bahçesi yapılacak yer konusunda, yerin güvenli olduğunu doğrulamak için yeraltı hatları hakkında bilgi almak için kamu hizmeti veren kurum aranmalı.


Yağmur bahçenizin yeri

Yağmur bahçesini nereye kuracağınız hayli önemlidir. Yağmur bahçesi kurmak için yağmur sularının doğal yollarla toplandığı, çok derin olmayan çukur alanlar seçilmelidir. Bunun için yağmur sırasında suların hangi yöne aktığını takip edebilirsiniz.

Yağmur bahçesini evinizin çok yakınına kurarsanız su evin temeline zarar verebilir. Bu nedenle yağmur bahçeleri evlerden en az üç metre uzakta olmalıdır.

Ayrıca altında elektrik, doğal gaz, temiz ve atık su gibi altyapı hizmetlerine ait kabloların ve boruların bulunmadığına emin olmak için ilgili kurumlardan bilgi alabilirsiniz.

Bir yağmur bahçe amacı, topraktan su emmek ve filtrelemek için olduğu için, toprağa dren etme olarak belirlemek için doku ve süzülme hızı için test edilmelidir.

Uygun bir alan belirlendikten sonra, drenajı değerlendirmek için bir sonraki gereklilik temel bir sızma testidir. 30,5 cm derinliğinde ve 15,24 cm genişliğinde kabaca silindirik bir çukur kazılır.

Çukur suyla doldurulur ve suyun iyice emilmesine izin verilir. Bu süre saatler sürebilir. Çukurun derinliği ölçülür, ardından tekrar suyla doldurulur ve sızma oranını hesaplamak için sonraki dört saat boyunca su derinliğini her saat başı yeniden kontrol edilir.
Bir saat içinde 2,54 cm veya 3,81 cm'lik drenaj idealdir. 1,27 cm/saat'in altında emilim gösteren topraklar yağmur bahçesi için uygun değildir. Diğer bir ifadeyle iki gün içinde suyu tahliye etmeyen topraklar geçirgen toprak değildir. Böyle alanlarda yağmur bahçesi planlanmamalıdır.
 

4.jpg
Şekil 1. Test çukuru

 

Diğer bir pratik uygulama, toprak kolaylıkla parçalanabilir ve yumuşak ise bu durum toprağın drenaj kapasitesinin iyi ve toprak yapısının yağmur bahçesinin yapımına elverişli olduğunu gösterir.

Toprağın pürüzsüz olması ve kolayca şekillendirilebilir olması toprağın kil oranının yüksek olduğunu gösterir. Killi topraklar ise yağmur bahçesi için uygun değildir.
 

5.JPG
Şekil 2. Elle yapılan test

 

Yağmur bahçenizin büyüklüğü

Yağmur bahçesinin büyüklüğü, o bölgede toplanan yağmur sularının miktarına bağlı olarak belirlenmelidir.

Örneğin yağmur bahçesinde toplanacak su evinizin çatısından geliyorsa, bahçenizin büyüklüğü çatınızın toplam alanının yaklaşık yüzde 20'si kadar (örneğin çatınızın alanı 100 metrekare ise yağmur bahçenizin alanı 20 metrekare) olmalı.

Yağmur bahçesi için kullanacağınız toprağın türü de önemlidir. Toprağın yağmur bahçesine uygun olması için bir saatte en az ∼2,54 cm yüksekliğinde suyu emmesi gerekir.
 

6.jpg
Resim 4. Yağmur bahçesi için bölgenin iklim şartlarına uygun bitkileri seçimi (https://www.nytimes.com/2021/06/02/realestate/do-it-yourself-rain-garden.html)

 

Küresel iklim krizi nedeniyle yağmur suyundan faydalanmanın giderek önem kazandığı günümüzde yağmur suyu hasadı ile yağmur suyu kullanım için biriktirilir ve depolanır.

Yağmur bahçeleri, yağmur sularının herhangi bir işleme tabi tutulmadan doğrudan yönlendirildiği ve üzerinde bitkilerin yetiştiği çok derin olmayan çukur alanlarda oluşturulan bahçelerdir.

Yağmur bahçeleri yağmur suyunun akış hızını düşürerek kontrollü akmasını sağlar, toprak kaybını önler, araç yolları, otoparklar ve yürüyüş yolları gibi sert yüzeyli alanlarda istenmeyen su birikintilerini toplayıp yönlendirerek doğaya geri kazandırır, doğal drenajı sağlar ve alana estetik bir görünüm verir.

Yağmur suyu hasadı ile tonlarca su tasarrufu sağlanır.
 

7.JPG
Resim 5. Bakanlık binasında yağmur suyu uygulaması 
https://webdosya.csb.gov.tr/db/mpgm/haberler/yagmur-bahces-_230718-20180724082855.pdf

 

Yağmur bahçesi inşa edilmesi

Yağmur bahçenizin büyüklüğünü ve eğimini belirlenmeli. Daha sonra yağmur bahçenizi uygun derinlikte kazılmalı.

Eğer yağmur bahçesi kurulması planlanan alan eğimli ise kazılan alandan çıkan toprağın bir kısmını, yağmur bahçenizin yamacın aşağısına bakan kenarında çok yüksek olmayan bir tümsek oluşturmak için kullanabilir.

Bu sayede suyun yeraltına süzülemeden yağmur bahçenizden akıp gitmesini engellenebilir.

Yağmur bahçenize dikeceğiniz bitkilerin sağlıklı bir şekilde büyüyebilmesi için toprağın sıkışmış halde olmaması önemlidir.

Toprağın içinde boşlukların bulunması suyun ve havanın toprağın içinde hareket etmesi için önemlidir. Fazla sıkışık toprakta bitki kökleri ilerlemekte zorlanır.

Toprağı bitkilerin büyümek ve gelişmek için ihtiyaç duyduğu besin maddeleri yönünden zenginleştirmek için toprağa humus, kompost gibi eklemeler yapabilir.

Yağmur bahçesinde yetiştirilmek için uygun olan bitkiler arasından seçtiklerinizi, istediğiniz şekilde bir tasarım oluşturarak toprağa dikin.

Belirli aralıklarla bakımlarını yapmak yağmur bahçenizdeki bitkilerin sağlıklı bir şekilde büyümesine yardımcı olur. İlk birkaç yıl özellikle yaz aylarında yağmur bahçenizdeki bitkilerin kurumaması için sulamanız gerekebilir.

Ayrıca yabani otları temizlemek bitkilerinizin daha sağlıklı büyümesine yardımcı olabilir. Dikilen bitkilerin etrafındaki toprağın yüzeyini kompost, ağaç kabukları, odun talaşı gibi malzemelerle malçlama yapılabilir.

Bu sayede yabani otların büyümesini engelleyebilir, yaz aylarında toprağın neminin korumasına yardımcı olabilir ve yağmur bahçenin daha estetik görünmesini sağlayabilirsiniz.

Tatlı su kaynaklarının daha verimli kullanılmasına yardımcı olan, kuşlara ve böceklere yaşam alanı sağlayan, aşırı yağışlarda erozyonu ve su baskınlarını azaltan yağmur bahçeleri ile çevrenizi güzelleştirirken doğayı korumaya da katkıda bulunabilir.

Suyu başlangıç noktasından havzanın girişine doğru yönlendirmek ve yavaşlatmak için, kuru taş veya kaba çakıl yatağı kurulmasını tavsiye edilir.
 

8.JPG
Resim 6. Yağmur bahçesi uygulaması

  

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir. 

© The Independentturkish

DAHA FAZLA HABER OKU