Seneler evvel çeşitli sebeplerle Anadolu topraklarına yerleşen Afrika kökenli halkın zamanla Türk kültürünü benimseyerek Osmanlılaştığı ve bu toprakları vatan bellediği herkesçe malumdur.
Afro-Türklerin Birinci Dünya Savaşı'nda tam olarak ne kadar yekün teşkil ettiklerini bilmesek de Afrika kökenli vatandaşlarımızdan Türk tarihine damga vurmuş belli başlı simaların Cihan Harbi'ndeki rollerini belgeler ışığında ortaya koymak mümkündür.
Öyle ki, kayıtlarda geçen Arap Ali oğlu, Arap Ahmet oğlu, Arap Hacı Ahmet oğlu, Arap Hüseyin oğlu, Zenci Süleyman oğlu, Zenci Mesude oğlu ve daha nice Afrika kökenli Osmanlı vatandaşının Cihan Harbi'nde vatan müdafaasına katıldıkları arşiv belgelerinden anlaşılmaktadır.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
Bunların başında herhalde Pilot Ahmet Ali Çelikten gelir. İzmir doğumlu olan Ahmet Ali önce Bahriye Nezaretine bağlı Tayyare okulunda okumuş ve Birinci Cihan Harbi'nde Berlin'de eğitim almış, kardeşi Ali'yi Çanakkale Muharebesinde şehit vermişti.
Pilot Ahmet Ali Çelikten'in etkin faaliyetleri Cihan Harbi'nden sonra Kurtuluş Savaşı'nda da devam etmiştir. 1
Birinci Cihan Harbi'nde başka bir kahraman ise Afro-Türklerden cesaretiyle ünlü Er Zenci İsmail'dir.
Dönemin gazetelerinde Zenci İsmail diye geçen kahraman askerin düşmanın elinden bir makinalı tüfeği aldığı rapor edilmişti.
Türk ordusunda Zenci İsmail gibi birçok Afrika kökenli Osmanlı askeri bulunmaktaydı. Resimlerde benzer birçok Afro-Türk'ün Cihan Harbi'ne katıldıkları ve kahramanca savaştıkları anlaşılmaktadır.
Cihan Harbi'nde dikkat çeken bir başka gelişme ise Afrika'nın önde gelen liderlerinden Darfurlu Ali Dinar, Libyalı Ömer Muhtar, Şeyh Senusi'nin bizzat Cihan Harbi'nde Osmanlı Devleti yanında vazife almış olmalarıdır.
Mesela Darfur Hakimi Ali Dinar'ın Cihat çağrısına uyup Sudan'da İngilizlerle girmiş olduğu mücadele birçok cephesiyle tarihe geçmiştir.
Kurtuluş Savaşı'nın belki Afro-Türklerin en önemli siması Piyade Yüzbaşı Dayı Mesut'tur. Dayı Mesut İstanbul'un işgalinde Karakol Cemiyeti ile hareket ederek Milli Mücadele döneminde vatana büyük hizmetler yapmıştır. 2
Ali Osman Efe kimdir?
Kurtuluş Savaşı'nın bir diğer önemli siması Afro-Türklerden (Mavro) Ali Osman Efe'ydi.
Peki, adına türküler yazılan Arap Ali Efe kimdi?
Kırmızı buğday ayrılmıyor kanından,
Can bulaşmış Ali Osman Efe'nin canından,
Kurşun girmiş Efemin dört bir yanından...
Hakikaten bu türkünün Afro-Türklerden Kurtuluş Savaşı gazisi Arap Ali Osman Efe için yakıldığını kaçımız biliriz…
Ali Osman Efe İstiklal Harbi'nde
Yunanların Rumca siyahi anlamında Mavro dediği Bergama'nın Alibeyli köyünden Arap Ali Osman Efe, 12 kişiden oluşan çetesiyle Yunanlılar arasında "Mavrolar" diye korku salmıştı.
Cesaretiyle tanınan Arap Ali Efe İzmir'in işgalinde milis kuvvetleriyle Yunan birliklerine baskınlar yapıp onları pusuya düşürmüştü. 3
Bu sebeple Yunan birlikleri tarafından arandığı, hatta başına 300 bin drahmi ödül konduğu söylenir.
Kuva-yı Milliye karargahından kendilerine katılmaları istenince Soma'ya giden Ali Efe, orada Batı Anadolu'nun Yunan işgalinden kurtarılması için gizli toplantılara katılmıştı.
Bir gün Yunanlıların işgal ettiği Bölcek köyüne giderken, köyde Yunanlılar tarafından Sarı Yüzbaşı diye çağrılan Giritli Rum askerlerle Yunan askeri pusuya yatmış halde, intikam almak için Mavroları bekliyorlardı.
Karşılıklı çatışmada Arap Ali Efe yaralanmış iki askeri de şehit olmuştu.
Arap Ali Osman Efe'nin öldüğünü zanneden diğer askerleri ise geri çekilmişlerdi. Ağır yaralanan Ali Efe, sürünerek bir mısır tarlasına girmiş.
Yaralı olduğu halde kendisini takip eden 3 Yunan askeriyle bir subayı öldürmüş ve kaçmayı başarmıştı.
Arap Ali Efe, iyileştikten sonra 200 kişilik bir kuvvet toplayarak Balıkesir' deki Yüzbaşı Kemal Bey'in emrine girmişti.
Söylentiye göre, pusudan hemen önce Bölcek köyünden yolda ihtiyar bir kadının buğday çuvalını zorla taşıdığını görünce Arap Ali Efe, ihtiyar kadının haline acıyıp "Ana, ben taşıyayım" demiş, heybeyi alıp yürürken ileride kendisine pusu kuran Yunan devriyesinin tuzağına düşmüştü.
Kendini mısır tarlasına atan Ali Efe'nin kanına bulanmış buğdaylar toplanır ve ekilir.
Rivayete göre, tarlanın o köşesinde boy veren buğdaylar diğerlerinden daha bereketli ve renkleri kırmızı olmuş, Ali Efe'nin kanıyla boyanmış buğdaylar için yapılan güfte sonra bestelenmişti.
Onun Milli Mücadele yıllarında Kuva-yı Milliye ordusunda Yunanlılara karşı verdiği hizmetler, daha sonra da devam etmişti.
Menemen'de Kubilay olayından evvel tehlikeyi görmüş, çevresindekileri uyarmıştı. Kurtuluş Savaşı'ndan sonra Gazilik madalyasına layık görülerek mükafatlandırılmıştı. 4
1951 yılında Bergama'da vefat eden Afro-Türklerden İstiklal Harbi Gazisi Arap Ali Osman Efe Bergama şehir mezarlığına gömülmüştür.
Mezar taşında "Korku nedir bilmez Alibeylili Arap Ali Osman Duman Efe" yazmaktadır.
Notlar:
1. CDA, HR. SYS. 2413/63 Almanya'dan gelmekte olan üç tayyareden ..1915
2. Gencoglu, Halim, 2019, Dünyanin İlk Si̇yahi̇ Savaş Pi̇lotu Ahmet Ali̇ Çeli̇kten, Harp Tarihi.
3. Gencoglu, Halim, 2020, Türk arsiv kaynaklarında Afrika-Türkiye, Sebil’ur Resat, Ankara.
4. Türkmen, Zekeriya. 2000. Belgelerle Yunan mezalimi: İşgal Sonrası Askeri makamlardan Gönderilen Raporlar, Tahkı̂k Hey'eti Raporları, Uluslararası Tahkı̂k Hey'eti Raporu, İstanbul'da Yapılan Mitinglerin Bildiri Metinleri ve Yunan Mezâlimine Dair Rapor ve Yazılar. Ankara: Ocak.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
