Günümüz Çek-Rus ilişkileri, Çekoslovak-Sovyet dönemini miras almaktadır. Soğuk Savaş yıllarında Sovyetler Birliği ile aynı blokta yer alan Çekoslovakya, 1968 Prag Baharı'nda Sovyet komünizmine karşı değişim ve özgürlük yanlısı protestolara ev sahipliği etmiş, ancak bu sosyal hareket SSCB tarafından şiddet kullanılmak suretiyle bastırılmıştır.
1989 Kadife Devrimi, 1991 SSCB'nin dağılması ve 1993 Çekoslovakya'nın barışçıl bir biçimde dağılması akabinde Çek Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu arasında büyükelçilik düzeyinde ilk diplomatik ilişki 1 Ocak 1993'te kurulmuştur.
O tarihten bu yana iki ülke arasında gerçekleşen en büyük diplomatik krizin başlangıç noktası, 17 Nisan 2021 tarihinde Çek hükümetinin yaptığı bir açıklamada, Rus istihbarat servislerinin 2014 yılında bir cephane deposu patlamasına karıştığı şüphesiyle, 18 Rus diplomatın sınır dışı edildiğini ilan etmesi olayıdır.
Çek Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, 20 Nisan'da şu sözleri sarf etmiştir:
"Mevcut kanıtlar, Rus istihbarat görevlilerinin Vrbětice'deki mühimmat deposunda meydana gelen patlamaların arkasında olduklarını açıkça göstermektedir. Bu, sadece masum Çek hayatlarının kaybına, genel bir tehdide ve muazam maddi zarara yol açan ciddi bir suç değil, aynı zamanda Çek egemenliğinin ve uluslararası hukukun açık bir şekilde ihlalidir.
Çek Cumhuriyeti'nin bu düşmanca eyleme uygun şekilde yanıt vermekten başka seçeneği yoktu. Bu nedenle, Birinci Başbakan Yardımcısı ve İçişleri Bakanı Jan Hamáček, Dışişleri Bakan Vekili sıfatıyla, en yüksek anayasal yetkililerle yakın koordinasyon içinde, Çek Cumhuriyeti'nin SVR ve GRU ajanları olarak tanımlamış olduğu Prag'daki Rusya Büyükelçiliği personelinin sınır dışı edilmesine karar vermiştir.
Ayrıca AB ve NATO'daki müttefiklerimize davanın niteliği hakkında bilgi vermiştir.Çek Cumhuriyeti, ortakları ve müttefiklerinden aldığı tüm dayanışma ifadelerini takdir etmektedir. Daha fazla olası koordineli yaklaşım için müzakereler devam etmektedir.
Aynı zamanda, Çek Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Rusya'nın Moskova'daki Çek Cumhuriyeti Büyükelçiliği aleyhinde attığı adımlara şiddetle karşı çıkmaktadır. Vrbětice'deki olayların bağlamı göz önüne alındığında, bu adımların tamamen uygunsuz ve orantısız olduğunu ve kasıtlı olarak büyükelçiliğin işleyişini felç etmeyi amaçladığını değerlendirmektedir.
Çek Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Rusya Federasyonu'nun Çek Cumhuriyeti'ne yönelik eyleminin ciddiyetine yanıt verecek başka adımlar atma hakkını saklı tutmaktadır."
Rusya ise, Prag'ın suçlamalarını sert bir dille reddederek, 20 Çek diplomatı sınır dışı ederek karşılık vermiştir.
Çek Hükümeti, NATO ve Avrupa Birliği üyelerine Rus diplomatları sınır dışı etmeleri çağrısında bulunmuştur. NATO, 22 Nisan'da şu açıklamayı yapmıştır:
"1. Bugün, Çek Dışişleri Bakanı, Kuzey Atlantik Konseyi'ne, 2014 yılında Vrbetice'deki mühimmat depolarının patlamasıyla sonuçlanan Rus ajanların Çek Cumhuriyeti'ndeki faaliyetleri hakkında bilgi vermiştir. Patlama, müttefiklerin taziyelerini ifade ettikleri, alanda çalışan iki kişinin ölümüne ve çok ciddi maddi hasara neden olmuştur.
2. Bakan, Çek makamlarının patlamadan -2018 yılında Salisbury'de gerçekleştirilen saldırı ile ilgili olarak Birleşik Krallık makamları tarafından aranan, Rusya tarafından geliştirilen bir askeri sınıf Noviçok sinir ajanı kullanan iki Rus istihbarat görevlisi olan- iki Rus istihbarat görevlisinin sorumlu olduğunu belirlediklerini doğrulamıştır.
3. Çek Cumhuriyeti, Rusya'nın bu eylemlerden sorumlu olduğuna dair kararlılığına cevaben, Rusya'nın istihbarat servislerinin üyesi olan 18 Rus yetkiliyi sınır dışı etmiştir ve daha da önemli önlemler almayı düşünmektedir. Müttefikler, Rusya'nın, İttifak toprakları da dahil olmak üzere Avrupa-Atlantik bölgesinde yürütmeye devam ettiği istikrarsızlaştırıcı eylemler konusunda derin endişelerini dile getirmekte ve Çek Cumhuriyeti ile tam dayanışma içinde durmaktadırlar."
Avrupa Birliği'nden yapılan açıklamada şu ifadeler kullanılmıştır:
"Avrupa Birliği, Çek Cumhuriyeti ile tam destek ve dayanışma içindedir ve Rusya'nın 20 Çek diplomatı sınır dışı etme tepkisinden üzüntü duymaktadır.
Rusya'nın kararı, Rusya'nın iki Çek vatandaşının ölümüyle sonuçlanan Vrbětice kasabasındaki bir mühimmat deposunda 2014 yılında meydana gelen patlamada Rus askeri istihbarat teşkilatı (GRU) ajanlarının rol oynadığına dair makul şüpheye dayanarak, Çek Cumhuriyeti'nin 17 Nisan'da 18 Rus büyükelçiliği personelini sınır dışı etme açıklamasının ardından gelmiştir.
Bu GRU ajanları ayrıca 2018'de Salisbury'de Skripal'lerin öldürülmesine teşebbüsten sorumluydu. Avrupa Birliği, Rusya'nın Avrupa'daki tehlikeli kötü huylu davranışlarının tekrarlayan olumsuz modelinden derin endişe duymaktadır. Rusya, yerleşik uluslararası ilke ve normları ihlal eden ve Avrupa'da istikrarı tehdit eden bu faaliyetlere son vermelidir."
Çek-Rus restleşmesinde psikolojik harp
Gittikçe alevlenen 'diplomatlar krizi' meselesi, buzdağının sadece görünen kısmıdır. Derinlerde hararetli bir restleşme bulunmaktadır.
Soğuk Savaş döneminde aynı blokta yer alan iki toplum, artık ayrı ittifaklara mensuptur. Bugün gelinen nokta, iki ülkenin birbirlerine karşı uyguladığı ve uygulamaya devam edeceği psikolojik harbin konjonktürel değil, kökleşmiş olduğuna işaret etmektedir.
Çek hükümeti, kendi kendine yeten, eşitliğe ve karşılılık prensibine inanan bir devlet olduğunu göstermek istemiştir.
Nitekim Rusya'nın Çek Cumhuriyeti nezdindeki büyükelçiliğinde 95 çalışan olmasına karşın, Çek Cumhuriyeti'nin Rusya nezdindeki büyükelçiliğinde 32 çalışan vardır.
Bu yüzden Çek tarafı, Viyana Sözleşmesi'nin 11. Maddesi uyarınca, sayıyı eşit hale getirmek için, 63 çalışanı sınır dışı ettiğini ilan etmiştir. Çek hükümetine destek olarak Slovakya da 3 Rus diplomatı sınır dışı etmiştir.
Litvanya iki Rus diplomatı, Estonya bir Rus diplomatı, Latvia da bir Rus diplomatı, Polonya 3 Rus diplomatı sınır dışı etmiştir.
Çek Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Jakub Kulhánek, Moskova'nın 63 büyükelçilik çalışanını geri çekmek için Mayıs ayı sonuna kadar vakti olduğunu, bunun Ruslara veya Rus ulusuna yönelik değil, Rus gizli servislerinin bölgedeki faaliyetlerine bir tepki mahiyetinde olduğunu söylemiştir.
Çek karşıistihbarat teşkilatı, Prag'daki Rus büyükelçiliğinin casuslar tarafından kullanıldığını tespit etmiştir.
Fakat Rusya, bu krizi 'Rus düşmanlığı' çerçevesinde tasavvur etmiştir. Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Maria Zaharova 22 Nisan Perşembe günü yaptığı açıklamada, Prag'ı 'Rusofobi' ile suçlamış, diğer ülkelerin tavrını da hayal kırıklığı ile karşılamıştır.
Yakın ve orta vadede Rus hükümetinin kinetik askeri operasyon seçeneğine gitmeden, 'gri noktada' kalmayı sürdüreceğini, Çek Cumhuriyeti'ne karşı özellikle siber uzayda stratejik düzeyde bir psikolojik harp icra edeceğini öngörebilmemiz olasıdır.
Rusya'nın asla atmayacağı adım ise, patlamadan bahse konu iki Rus istihbarat görevlisinin sorumlu olduğu iddiasını kabullenmek ve Çek Cumhuriyeti'ndeki diğer istihbarat görevlilerini, -varsa- illegallerini, etki ajanlarını geri çekmek olacaktır.
Hem AB hem de NATO'nun desteğini haiz ve meşruiyet konusunda daha avantajlı konumda bulunan Çek hükümetinin ise, Rus hibrit savaş stratejisi karşısında toprak bütünlüğü tehdit altında olan Ukrayna ve müttefikleri ile daha fazla yakınlaşacağı, Çek askeri ve sivil bürokrasisinde Rusya'yı ulusal güvenlik tehdidi olarak algılayan dinamiklerin yükselişe geçeceği beklenebilir.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
