Çin, ABD’den sonra dünyanın en büyük atık üreticisidir. Dünya Bankası'nın atık veri tabanına göre Çin, 2017'de 210 milyon ton atık üretmiştir.

Bu miktar, ABD'de de üretilenden 48 milyon ton daha azdır.

Türkiye’de ise yılda 34-35 milyon ton evsel kaynaklı atık üretilmektedir.

Ülkelerin atık üretimleri Şekil 1’de verilmiştir. 
 

Şekil 1. Ülkelerin Atık Üretimi

Dünya Bankası verilene göre, Doğu Asya ve Pasifik Bölgesi 2016 yılında 468 milyon ton atık üretti.

Bunların neredeyse yarısı, bölge nüfusunun yüzde 61'ine ev sahipliği yapan Çin'den geldi.

Ülkelerde milli gelire göre kişi başına yılda çöp oluşum miktarı Şekil 2’de verilmiştir. 
 

Şekil 2. Milli Gelire Göre Kişi Başı Çöp Oluşumu

Çin,

• ABD, AB ülkeleri, Kanada, Avustralya, Japonya gibi ülkelerin kirli ve tehlikeli madde içeren ambalaj atıklarının ülkesine girmesini önlemek,
• Fildişi rengi sabundan daha temiz değerlendirilebilir atıkların ülkesine ithalatını sağlamak,
• Kendi çöplüğüyle mücadele etmek,
• Depolama alanlarına giden atık miktarını azaltmak,
• Yerel kaynakta ayrı toplama altyapı sistemini kurmak/geliştirmek,
• Daha sağlıklı ve daha sürdürülebilir bir yaşam sağlamak

için bir dizi düzenlemeleri uygulamaya koydu ve Ocak 2018’de uygulamaya başladı.

Çin’in bu kararı, AB ülkelerinde karışık atık kâğıt fiyatını ton başına 75 dolardan 5 doların altına düştü.

Değişim, “temelde tüm dünyayı sardı ve bir kar küresi gibi salladı”.

Böylece, gelişmiş ülkelerle Çin arasında çöp savaşları başladı.

Dünyanın en büyük atık üreten ikinci ülkesi olan Çin,

• Atıkların depolama alanlarında depolanmasının ve çevre kirliliğinin önlenmesi,
• Tek kullanımlık atıkların azaltılması,
• Değerlendirilebilir atıkların kaynakta ayrı toplanması ve geri dönüştürülmesi,
• Alternatif hammadde olarak kullanılmasının artırılması

için bir dizi çalışmalar yapmaktadır.

Uygulamayı, 2019 Temmuz ayında, dünyanın en kalabalık şehrinin olduğu ve 24 milyon insanın yaşadığı Şangay şehrinde başlattı.

Şangay Belediyesi'nin verilerine göre, her gün 19 bin 300 ton evsel atık ve 5 bin 50 ton mutfak atığı olmak üzere toplamda 24 bin 350 (veya 26 bin 000) ton/gün atık oluşmaktadır. 

Bu projede atıkların sıralaması sadece yasalarla ilgili değildir; evlerde ve işyerlerinde iki güç daha var: bölge sakinlerinin vicdanı ve mahalle tarafından destek ve izlemesi esas alınmıştır.

1 Temmuz 2019’dan başlayarak, işletmeler ve kamu kurum ve kuruluşlarında tek kullanımlık plastiklerin (bardaklar dahil) kullanımı kısıtlanmıştır.

Yeni düzenlemelere göre, oteller, kullanıcı tarafından istenmedikçe tek kullanımlık terlik, diş fırçası, tarak ve duş başlığı sağlanmamaktadır.

Lokantalar ve yiyecek dağıtım şirketleri, plastik çatal ve bıçakları yasaklamak zorunda kaldı.

Şehirlerde oluşan atıkların yüzde 80'inden fazlasını;

• Mutfak atıkları, 
• Geri dönüştürülebilir atıklar,
• Tehlikeli atıklar,
• Geri dönüştürülemez atıklardan

oluştuğu için Çin, “dört nokta yöntemini” benimsemiştir.

Bu dört kategorinin uygulanması temelde ülkelerin sınıflandırma standartlarıdır.

Tüm çöplerin karışık olarak atıldığı genel çöp bidonları geçmişte kaldı.

Bunun yerine, herkes günün belirli saatlerinde kaynakta ayrı topladıkları atıkları elden çıkarmak için belirlenmiş çöp toplama istasyonlarına götürmek veya atık toplama aracına vermek zorundadır.

Şangay’da bu uygulama ile işyerleri ve bina koridorlarındaki ve zeminlerindeki çöplerin karışık olarak toplandığı konteynırlar kaldırıldı ve sakinleri alışkanlık değişimini tamamlamaya gönüllü zorlanmaya çalışılmaktadır. 

Çin'in çöplerle savaşı;

• Mutfak gıda atıkları: Yaş sebze ve meyve atıkları, meyve ve sebze kabukları, çekirdekler, biçilmiş çimler, çiçek atıkları, miadı dolmuş yiyecekler, pişmemiş gıda atıkları ve pişmiş gıda atıkları vb., kısaca biyolojik olarak parçalanabilir veya kompostlaşabilir atıklar, 
• Geri dönüştürülebilir atıklar: Ambalaja atıkları (teneke ve alüminyum kutu, metal kutular, camlar, plastikler, kağıtlar, kumaş vb), kullanılmış bilgisayarlar, yazıcılar, hesap makineleri, TV, kamera, CD, DVD, ses kayıt aleti, tost makineleri, dikiş makineleri, saç kurutma makineleri, termostatlar, duman detektörleri, park-bahçe aletleri, kullanılmış piller ve pili alınmış telefonlar vb) elektronik atıklar, (her türlü kıyafetler, yatak takımları, perdeler, havlular, ayakkabılar) sıhhi kıyafetler, (mobilyalar ve benzerleri) hacimli atıklar,
• Toksik atıklar: Piller, telefon bataryaları, atık boyalar, böcek ilaçları, solvent atıkları, mineral yağları, yanabilir atıklar, asit ve baz kapları, kullanılmış floresan lambalar (cüzi miktarda cıva içerdiği için), aerosol kapları, ilaçlar, vb,
• Geri dönüştürülemez atıklar: Çocuk bezleri, ıslak mendiller, kırılan porselen tabaklar, kül, hayvan dışkısı, cam elyafı, pencere camı, kırık aynalar, vb.

olarak dört kategoride, dört nokta yöntemi ile tüm evsel atıkların geri dönüşümü kolaylaştırmak için Alipay odaklı yüksek teknoloji yüz tanıma programını Şangay'da uygulamaya başladı.

Amaç, atıkların kaynakta temiz olarak ayrı toplanması, yeşil büyümenin teşvik edilmesi ve döngüsel ekonomiye geçiş yapmaktır. 

Kirletilmeden kaynakta ayrı toplama sistemi ile mavi renkli konteynırlarda toplanan kullanılmış kâğıttan, camdan, plastikten ve metallerden sırasıyla yeni kâğıt, cam, plastik ve metal üretilmektedir. 

Şangay’da evsel atıkların yüzde 60’nı mutfak atıkları ve park-bahçe atıkları oluşturmaktadır.

Kahverengi konteynırlarda ayrı toplanan yaş sebze ve meyve atıkları, pişmiş yemek atıkları ve park-bahçe atıklarından kompost üretilerek tarımsal toprak iyileştirmede ve ormanlarda kullanılacaktır. 

Tehlikeli atıklar, diğer atıkları kirletmeden kaynakta ayrı toplanarak bertarafı ve geri kazanılması daha pratik ve uygulanabilir olacaktır. 

Değerlendirilemeyen atıklar ise şimdilik depolanmaktadır. 

Alibaba’nın finans kolu Alipay, yapay zeka ve artırılmış gerçeklik teknolojisini kullanarak Şangay’da atık tanıma/ayıklama için küçük bir program geliştirdi.

Amaç, vatandaşın atığının hangi kategoriye girdiğini akıllı telefonundaki kamera sistemi ile tanıyabilmesini ve kolay tasnif etmesini sağlamaktır.

Şangay’da oluşan atıkların kategorize edilmesi Şekil 3’te verilmiştir.

Yiyecek atıkları ambalajsız tasnif edilmek zorundadır. Uymayanlara yaptırım ağır yaptırım uygulanmaktadır. 

Yeni atık sınıflandırma sistemi kapsamında, tüm ofislere, üreticilere, devlet kurumlarına, işletmelere, kurumlara ve sosyal organizasyonlara dört tür kaynakta ayrı toplama konteyneri sağlanması hedeflenmiştir. 

Şekil 3’te görüldüğü gibi tehlikeli atıklar kırmızı, ambalaj atıkları mavi, yemek atıkları kahverengi ve geri dönüştürülemez atıklar ise siyah renkli konteynırlara atılmaktadır.
 

Şekil 3. Şehirlerde Oluşan Atıkların Kategorize Edilmesi

Yeni sistem ile “önce karıştır ve sonra ayrıştır” yanlış uygulamasından akıllı yüz tanıma programı ile “önce ayrıştır sonra geri dönüştür” uygulamasına geçilmiştir.

Bugüne kadar bu programla 4 binden fazla farklı atık türü tanımlandı.

Böylece vatandaş kolayca tanıdığı atıklarını 4 grup altında ayrı topluyor, ayrı topladığı atıkları toplama merkezine getiriyor veya toplama araçlarına veriyor ve atığını bedel karşılığı satabiliyor.

Kazan kazan politikası izleniyor. Böylece toplama ve taşıma maliyeti daha ekonomik oluyor.

Akıllı yüz tanıma sistemini kullanan 30 yaşındaki Çinli kadın Guo, lahana yapraklarının ıslak veya kuru atık olup olmadığının belirlenmesi örneğini vererek, çöpünü doğru bir şekilde atmanın yolunu bulmak için akıllı yüz tanıma programını kullandığını söyledi.

Çin, düşük olan kaynakta ayrı toplama ve geri dönüşüm oranını akıllı yüz tanıma programı ile artırmayı ve kaynakta kirletilmeden ayrı toplamayı planlamaktadır.

Ayrıca vatandaşa çöpleriyle ilgili soru sorabilecekleri ses ve görüntü tabanlı bir uygulamayı da başlattı.

AIpay destekli yüz tanıma teknolojisi ile vatandaşlar, akıllı konuşmacıya “Bu nasıl bir çöp?” ve “Bu atık hangi kategoride ve nasıl geri dönüştürürüm?” gibi sorular sorarak atıklarını doğru ve pratik tasnif edebiliyor.

Diğer yandan, vatandaş, ayrı topladığı atığını satarak parasını alabiliyor.

Akıllı yüz tanıma sistemi ile 40 plastik şişe ile üç ya da dört dolar değerinde bir tuz torbası ve 300 şişe ile 10 kilo pirinçle değiştirilebilmektedir.

Bir rulo kağıt için 70, çöp torbası için 100, tuz için 120, seramik bıçak için 150 ve 5 kg pirinç için 1000 puana ihtiyaç var.

Şangay’da atıkları tasnif etme kuralları ihlal edildiği zaman bireylere 7-30 $, şirketlere ve kurumlara ise 7.000-70.000 $ yaptırım uygulanmaktadır.

Sistemin mevzuata uygun çalışıp çalışmadığı Çevre Bakanlığı tarafından sıkı şekilde takibi yapılmaktadır.

Tabi ki önce eğitim verilmektedir. Eğitim için, belediye yönetimi, atıkları kaynakta verimli ayrı toplama, işlemi denetlemek için eğitim kursları düzenlemekte ve bu konuda on binlerce gönüllü görevlendirilmiştir.

Atıkların doğru tasnif edilmesi amacıyla 30 bin gönüllünün görevlendirildiği Şangay’da her 300 ila 500 hane için bir gönüllü sivil toplum örgütü sisteme dahil edilmiştir.

Eğitim sonrası ihlal olması durumunda yaptırım uygulanmaktadır. 

Çöplerini sıralamada başarısız olan bireyler için, sadece ipotek oranlarını ve sigorta primlerini belirleyen sosyal kredi notları değil, aynı zamanda uçak bileti almaya ve çocuklarını devlet okullarına göndermeye uygun olmaları da düşürülecektir.

Atıkları kaynakta ayrı toplamayan bina yönetimleri, sakinlere uyarı mektubu gönderiyor ve şöyle deniyor:

Bize çöplerimizi sıralamada (ayrıştırmada) başarısız olduğumuz söyleniyor.

Daha da önemlisi, eğer kuralları ihlal edersek, belediye yönetimi tarafından 9.704 $ para cezası verilecek.

 
Şangay şehrinde yapay zeka, yüz tanıma ve artırılmış gerçeklik teknolojisini ile atıkların tasnif edilmesi ve geri dönüşümü belli seviyede gerçekleştiği zaman bu tecrübe ve uygulama tüm şehirlerde yaygınlaştırılması planlanmaktadır.

Keşif zordur ve tecrübe değerlidir. Kısaca, atıkların kaynakta ayrı toplanması ve geri dönüşümü için bilgi teknoloji kullanılmaktadır.  

Bu sistem Şangay’da uygulamaya başladığından bugüne, sipariş edilen gıdalar için "daha az çorba", "daha az pirinç", "daha az biber" ve “ızgara et” sipariş edildiği görülmüştür.

Starbucks ve Haidilao Hot Pot’da tek kullanımlık plastik ve kağıt kaplar taleplerinde önemli oranda düşüşler olduğu görülmüştür. 

Şangay'daki tüm atık toplama kamyonları, Şekil 3'te verildiği gibi, farklı atık kategorilerine karşılık gelecek şekilde farklı renklerle boyanmıştır.

Böylece vatandaş ayrı topladığı atığının hangi tür araçlarla toplandığını görmektedir.

Atıklar, karıştırılırsa vatandaşın hemen ulaşacağı danışma hatları oluşturulmuştur.

Tasnif edilen atıkların toplanması, kapıdan kapıya veya belirtilen günde vatandaşın atığını dışarıya çıkarması şeklinde gerçekleşmektedir.

Bu şekilde toplama yapanlar ayda ortalama 700 $ veya 800 $ kazanabilmekte, tabi ki geri dönüşebilecek atıkların değerine ve hacmine bağlı olarak 2.000 $ 'a kadar kazanma potansiyeli vardır.

Bu sistemin en önemli kısmını, atıkları görsel olarak tanıyarak sınıflandırılması oluşturmaktadır.

Katılımcılık adına vatandaşın soru sorması ve cevap verilmesi mekanizması oluşturulması çok önemlidir. 

Çocukların ve gençlerin eğlenceli bir şekilde atıkları kolayca tasnif edebilmeleri için çöp oynama oyunları keşfeden oyunlar ve oyuncakla, gençler arasında popülerlik kazanmaktadır.

Bu tür atık tasnif etme yenilikçi yollarla gençlerin gönlünü kazanabilmektedir. Böylece onlara, atıkları kaynakta ayırmanın yük yerine eğlenceli olduğunu hissettirmektedir.

Hedef, “yemyeşil dağlar, berrak ve temiz sular, altın ve gümüş dağlar gibi paha biçilmez varlıklar” oluşturmaktır.

Bir rap müziği animasyonunda şu ifadelere yer verilmiştir:

Geri dönüşüm zararı azaltmanın ve evimizi güzelleştirmenin bir yoludur.

Çöpleri doğru sıralarsak, bu bir kaynak olur.

Bu yeni yüz tanıma akıllı sistemi, Şangay'da başarı bulması durumunda, ülkenin 2020 yılına kadar 46 şehirde yüzde 35 geri dönüşüm hedefine ulaşması için Çin'deki diğer şehirlerde benzer düzenlemelerin uygulanması beklenmektedir.

Çin’in hedefi;

• Gelişmiş ülkelerin atıklarına ihtiyaç olmadan,
• Çöp dağları oluşturmadan,
• Su kaynakları ve hava kirletilmeden

kendi atığını pratik ve kolay olarak kaynakta ayrı toplayarak alternatif hammadde olarak kullanmaktır.

Hedef, karışık çöp toplamayı bırakmaktır.

Ülkede yeni sürdürülebilir iş modelleri, fikirleri ve teknolojileri ortaya çıkarmaktır.  

Kısaca atık sanayi sektörü oluşturarak döngüsel ekonomiyi gerçekleştirmektir.

Sürdürülebilir tüketim önemli.

* Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.