Afrika'nın önder şahsiyetlerinden Samori Toure, Müslüman bir din adamı, askeri bir stratejist ve bir İslam devleti olan Wassoulou İmparatorluğu'nun kurucu lideriydi.
Aynı zamanda Mandinka İmparatorluğu olarak anılan Wassoulou İmparatorluğu, Malinke hükümdarı Samori Toure'nin fetihleriyle inşa edilen ve ne yazık ki Fransız sömürge ordusu tarafından yok edilen 1878 ve 1898 yılları arasında hüküm sürmüş kısa ömürlü bir Batı Afrika imparatorluğuydu. 1
Bugünkü kuzey ve güneydoğu Gine'de ve kuzeydoğu Sierra Leone'nin bir bölümünü, Mali'nin bir bölümü ile kuzey Fildişi Sahili'nin bir bölümünü ve güney Burkina Faso'nun bir kısmını içeriyordu.
Samori Toure, Sünni İslam'ın Maliki fıkhına göre yaşayan dindar bir Müslümandı ve 1882 senesinden 1898 yılına yakalanmasına kadar Batı Afrika'daki Fransız sömürge yönetimine direndi.
Samori Toure, Gine'nin ilk cumhurbaşkanı Ahmed Sékou Touré'nin büyük büyükbabasıydı. 2
Samori Toure'nin çocukluk yılları
Samori Toure 1828 yılında Manyambaladugu'da Kankan bölgesinde doğdu, Muteber bir Dyula tüccarının oğlu olarak doğup büyüdüğü yıllarda Dyula Batı Gine'nin doğu kesiminde yer alan ikinci başkentti.
Batı Afrika, Avrupalılarla zanaatkar malları gibi ürünlerde artan temaslarla ticaret yoluyla büyüdü.
Avrupa ticareti, bazı Afrika ticaret devletlerini zengin etti. Ateşli silah ticareti, geleneksel Batı Afrika savaş modellerini değiştirdi ve çatışmaların şiddetini artırarak ölümlerin sayısını artırdı. Toure, hayatının başlarında İslam'ı seçti.
1848'de Samori'nin annesi savaş sırasında Cissé kabilesinden Séré-Burlay tarafından yakalandı.
Daha sonra annesine olan sevgisinin bir sonucu olarak kendini değiştirmeye gitti.
Annesinin özgürlüğünü kazandıktan sonra, Samori Cissé kabilesinin hizmetine girdi ve ateşli silahları kullanmayı öğrendi.
Sözlü tarihi bilgilere göre, annesiyle birlikte kaçmadan önce orada "yedi yıl, yedi ay, yedi gün" kaldı.
Halkı Kamara'ya yeniden katılmadan önce iki yıl boyunca Cissé'nin düşmanları olan Bérété ordusuna katıldı.
1861'de savaş komutanı olarak adlandırılan Toure, halkını hem Bérété'ye hem de Cissé'ye karşı korumaya yemin etti.
Profesyonel bir ordu kurdu ve başta erkek kardeşleri ve çocukluk arkadaşları olmak üzere yakın akrabalarını komuta pozisyonlarına yerleştirdi.
Henüz otuzlu yaşlarda kendini bir mücahit olarak yetiştirerek çevresinde büyük bir şöhret ve itibar kazandı. 3
1864'te El Hacı Umar Tall öldüğünde Yukarı Nijer Nehri'ne hakim olan Toucouleur İmparatorluğu'nu kurmuştu.
Toucouleur devleti iktidar üzerindeki hakimiyetini kaybederken, generaller ve yerel yöneticiler kendi devletlerini yaratmak için yarışıyordu.
1867'de Toure, Nijer Nehri'nin bir kolu olan Yukarı Milo'daki Gine Dağlık Bölgesi'ndeki Sanankoro'da yerleşik ordusuyla tam teşekküllü bir savaş komutanı olsa da istikrarlı bir devlet inşa etmek için modern ateşli silahlarla donatılmış etkili ve sadık bir savaş gücü oluşturmak gibi ulaşmak istediği iki ana hedefi vardı.
Henüz 1876'da Samori, Sierra Leone'deki İngiliz Freetown kolonisi aracılığıyla kuyruktan dolma tüfekler ithal ediyordu.
Maddi durumunu güçlendirmek için şu anda Mali ve Gine arasındaki sınırda bulunan altın madenciliği bölgesini ele geçirmişti.
1878'de kendisini Wassoulou İmparatorluğu'nun askeri lideri olarak ilan edecek kadar güçlenmişti.
Bu yıllarda Bssandugu'yu başkenti yaptı ve komşu Toucouleur ile siyasi ve ticari alışverişlere başladı.
1881'de, sayısız mücadeleden sonra Toure, Milo Nehri'nin yukarısındaki Kankan'ın önemli Dyula ticaret merkezinin kontrolünü ele geçirdi.
Kankan, kola fıstığı ticareti için bir merkezdi ve ticaret yollarına her yönden hakim olmak için iyi bir konuma sahipti.
1881'e gelindiğinde, Wassoulou İmparatorluğu günümüz Gine ve Mali toprakları boyunca, şimdi Sierra Leone'den kuzey Fildişi Sahili'ne kadar uzanıyordu.
Toure, çevresindeki sayısız küçük kabile devletini fethetti ve diplomatik konumunu güvence altına almak için çalışırken Sierra Leone'deki İngiliz sömürge yönetimiyle düzenli temaslar kurdu. 4
Fransızlarla ilk çatışmalar
Fransızlar, 1870'lerin sonlarında Batı Afrika'da genişlemeye başladılar ve Senegal'den doğuya doğru, Nil'in üst kısımlarına ulaşmak için şimdiki Sudan'a doğru ilerlediler.
Fildişi Sahili'ndeki üsleriyle bağlantı kurmak için güneydoğuya gitmeye çalıştılar. Bu eylemler onları Toure ile doğrudan çatışmaya sokmuştu.
Şubat 1882'de, bir Fransız seferi, Keniera'yı kuşatan Toure 'nin ordularından birine saldırdı.
Ture Fransızları geri püskürttü ancak birlikleri düzenli Fransız ordusunun disiplini ve ateş gücü karşısında paniğe kapıldı.
Fransızlarla çeşitli şekillerde anlaşmaya yaklaştılar. Toure ise ilk olarak, Liberya ile bir iletişim hattı sağlamak için güneybatıya doğru genişledi.
Ocak 1885'te Sierra Leone'nin başkenti ve İngiliz Kraliyet Kolonisi olan Freetown'a bir elçilik göndererek krallığını İngiliz koruması altına almayı teklif etti.
İngilizler o sırada Fransızlarla yüzleşmek istemediler, ancak Toure 'nin çok sayıda modern tüfek satın almasına izin verdiler. 5
1885 yılında Albay A. V. A. Combes komutasındaki bir Fransız seferi Buré altın sahalarını ele geçirmeye çalıştığında, Ture karşı saldırıya geçti.
Ordusunu üç hareketli kola bölerek, Fransız hatlarını aşarak onları hızla geri çekilmeye zorladı.
Tüm Batı Afrika Toure'nin sömürgeci Fransızlara karşı başarılı mücadelelerini konuşup onu destekliyordu. 6
Fransızlarla savaş ve mağlubiyet
Samori'nin ordusu modern ateşli silahlarla ve daimi birliklerden oluşan karmaşık bir yapıya fakat iyi bir donanıma sahipti.
Ordusu, bir piyade kanepe kanadı olarak piyade için genellikle kölelerle bir süvari kanadına bölünmüştü.
1887'de Samori, her biri 50 kişilik düzenli filolarda 30 bin ila 35 bin piyade ile yaklaşık 3 bin süvari toplayabilmişti.
Ancak Fransızlar, konumunu pekiştirmesi için ona zaman vermek istemediler. Mart 1891'de, Albay Louis Archinard komutasındaki bir Fransız kuvveti, Kankan'a doğrudan bir saldırı başlattı.
Tahkimatlarının Fransız topçusunu durduramayacağını bilen Toure, bir manevra savaşına girişti.
Fransız bölüklerine karşı kazanılan zaferlere rağmen Toure Fransızları krallığının topraklarından itmeyi başaramadı.
Haziran 1892'de, Archinard'ın yerine geçen Albay Humbert, seçilmiş adamlardan oluşan küçük, iyi tedarik edilmiş bir kuvvete liderlik ederek Ture'nin başkenti Bissandugu'yu ele geçirdi.
Toure bunun üzerine operasyon üssünü doğuya, Dabakala'daki Bandama ve Comoe Nehri'ne kaydırmıştı.
Bu manevra Toure 'yi modern silahların son kaynakları olan Sierra Leone ve Liberya'dan koparsa da, Fransız takibini de geciktirmişti.
1893 baharından sonra Fransızlar, 1880'lerin sonlarından beri İngiliz tüccarlar tarafından sağlanan Toure 'nin silah kaynaklarını kesmeyi kısmen başardı.
Toure, Fransız çıkarlarına karşı çalışmak için Gana'daki sömürge bölgelerinde İngilizlerle müzakere etmeye çalışsa da İngilizler doğrudan Fransa'ya müdahale etmeyecekti. 7
Toure bu defa Ashanti İmparatorluğu ile sömürge karşıtı bir ittifak kurmaya çalıştı, ancak Ashante İngilizler tarafından yenildiğinde Ture başarısız oldu.
Diğer sömürge karşıtı orduların, özellikle de Sikasso'daki Babemba Traoré'nin düşüşü, Fransız sömürgeciliğine olanak sağlamıştı.
1898'de topraklarının neredeyse tamamını kaybetti ve batı Fildişi Sahili dağlarına kaçtı.
29 Eylül 1898'de Fransız kaptan Henri Gouraud tarafından yakalandı ve güney Gine'ye dönme isteğine rağmen tehdit görüldüğü için Gabon'a sürüldü.
Toure, 2 Haziran 1900'de Ogooué Nehri'ndeki bir adada, bir zatürre nöbetinin ardından esaret altında öldü.
Mezarı, Conakry Ulu Camii bahçeleri içindeki Camayanne Mozolesi'ndedir.
Geride halkına sömürgecilere karşı mücadele etme mirası bıraktı.
Torunu Ahmed Sékou Toure, bağımsızlığını kazandıktan sonra Gine'nin ilk Cumhurbaşkanı seçildi. 8
Sonuç
Berlin Konferansı'ndan sonra Fransa, Sudan'a ve Samori Toure'nin Mandinka İmparatorluğu sınırına ulaşana kadar Batı Afrika'ya daha agresif bir şekilde girmeye başladı.
Samori Toure, ordusunu modern İngiliz silahlarıyla donatarak ve Fransızlardan kaçmak için modern Liberya'ya doğru genişleyerek Fransız tehdidine cesurca bir yanıt verdi.
Fransızlarla bir dizi askeri karşılaşmada Samori Toure, Bure Goldfields'in kontrolü için Muharebe'de galip geldi ve üstün ateş gücüne ve mükemmel askeri organizasyonuna rağmen başlangıçta Fransızları püskürttü.
Bu sebeple Samori Toure Mali ve Gine'de hem yazılı tarihte hem de sözlü gelenekte kurduğu imparatorlukla, Sudan'ını işgal etmeye çalışan Fransızlara karşı şiddetli direnişi nedeniyle her yıl kutlanır.
Mücadelesi sonunda mağlubiyetine rağmen, onurlu duruşuyla Samori Toure sömürgeciliğe karşı direnişinin ilham verici bir figürü olmaya devam ediyor.
Notlar:
1. The New York Sun, 2015, The Fall of Samory Touré: The West African Ruler Who Resisted French Colonial Conquest, Newyork.
2. Webster, James & Boahen, Adu (1980), The Revolutionary Years; West Africa Since 1800, s. 324.
3. Altergott René. 2022. “Samori Touré and the Portable God: Imagining the Phonographic Conquest of West Africa.” Nineteenth-Century French Studies 151–69.
4. Kai Nubia. 2014. Kuma Malinke Historiography: Sundiata Keita to Almamy Samori Toure. Lanham Maryland: Lexington Books.
5. Keita Maghan. 2016. “Kuma Malinke Historiography: Sundiata Keita to Almamy Samori Toure by Nubia Kai Lanham Lexington Books 2014 341 Pp. $105.00 (Cloth) Isbn 9870739182680.” Journal of the African Literature Association 243–44. https://doi.org/10.1080/21674736.2016.1257513.
6. Peterson Brian J. 2008. “History Memory and the Legacy of Samori in Southern Mali C. 1880-1898.” The Journal of African History 261–79.
7. Johnson John William Thomas A Hale and Stephen Paterson Belcher. 1997. Oral Epics from Africa: Vibrant Voices from a Vast Continent. Bloomington: Indiana University Press. https://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&scope=site&db=nlebk&db=nlabk&AN=23180.
8. Bertho E. 2018. “Photographs of Samori Touré: From the Colonial Postcard to Record Covers. Circulations of an Iconic Picture.” Cahiers D'etudes Africaines V230 N2 (2018): 301-322. https://doi.org/10.4000/etudesafricaines.22087.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
