İnsanlar günlerinin en az yüzde 80'ini iç mekanlarda geçirmektedir.
Kovid-19 virüsü hava yolu ile yayılmakta ve bulaşmakta.
Kovid-19 virüsü bulaş riskini artıran ve riski azaltan şeyler Şekil 1'de verilmiştir.
Kovid-19 virüsünün iç mekanlarda yayılmasını ve bulaşmasını önlemek için 4 altın kural;
- Taze ve temiz hava verilmesi,
- Tekniğine uygun maske takılması,
- Sosyal mesafenin korunması,
- Çok dokunulan yüzeylerin dezenfekte edilmesi,
Bu kuralların uygulanmadığı tüm iç ortamlar risklidir.
Havalandırması olmayan kapalı bir iç mekan, açık havada yürümekten çok daha risklidir.
Pandemi ilerledikçe Kovid-19 virüsü, havalandırmasız, nemsiz, kapalı ve kirli iç mekan ortamlarında hava yolu ile yayılıyor ve bulaşıyor.
Kapalı mekanlar; okul sınıfları, koridorları ve kafeleri, restoranlar, eğlence merkezleri, çalışma ofisleri, hastaneler, oteller, bakım evleri, ibadethaneler, toplu taşıma araçları, taksiler, dolmuşlar, tuvaletler, servis araçları ve benzeri ortamladır.
İç mekanlarda asemptomatik Kovid-19'lu kişiler nefes alırken, hapşırırken, öksürürken, yüksek sesle konuşurken ağzından ve burnundan salımlanan virüslü damlacıklar ve aeroseller, hava yolu yayılır ve sağlıklı insanlara hava yolu ile bulaşır.
Kısaca, Kovid-19 virüsü hava yolu ile bulaşıyor.
Kovid-19 yayılmasını ve bulaşmasını önlemek için dış mekan havası, her zaman iç mekan havasından daha kaliteli ve güvenlidir.
Virüsle kirlenmiş iç mekan havası, Kovid-19'ü herkese bulaştırıyor. Kovid 19 virüsü havada 3 saat bulaşıcı olarak kalabilmektedir.
İç mekanlarda, virüs havada ne kadar yoğunlaşırsa, yani konsantrasyonu artarsa ve enfekte olmayan insanlar virüslü havaya ne kadar uzun süre maruz kalırsa, sonuçta enfekte olma ihtimalleri o kadar artar.
İç mekanlara temiz hava verilmediğinde, virüslü partiküller havada saatlerce asılı kalabilir ve zamanla birikebilir.
Yüksek sesle konuşmanın normal konuşmaya kıyasla aerosol ve danecik salımın sayısını, 50 kata kadar artırabileceğini ve şarkı söylemenin 99 kata kadar daha fazla üretebileceği iddia edilmektedir.
Aşırı kilolu kişiler diğerlerinden daha fazla aerosol salımlamaktadır.
Kovid-19'u yüzeylerden nadiren bulaşmaktadır. Öyleyse neden hala derinlemesine yüzeylerin temizliğini yapıyoruz.
Dünya Sağlık Örgütü ve ulusal halk sağlığı kurumlarının tavsiyelerini açıklığa kavuşturması gerekiyor.
Bağıl nem
İç mekanlarda bağıl nem yüzde 40 ila yüzde 60 arasında olmalı. Yüzde 40'dan düşük bağıl nemli iç ortamda Kovid-19 virüsü hızla yayılır ve bulaşır.
İç mekanda bağıl nem yüzde 60 üzerinde olduğunda mantar ve küf üzerinde virüs çoğalır.
Karbon dioksit
İç mekanlarda havalandırma kalitesinin "temsili" ölçüsü olarak karbon dioksit (CO2) sensörleri kurulmalı. Mükemmel bir gösterge olmasa da iç mekanlarda CO2 konsantrasyonu 800 ppm altında olması tavsiye edilir.
İç mekandaki CO2 konsantrasyonu 1000 ppm'i aştığı zaman taze ve temiz hava ile havalandırma yapılmalı. Ve iç mekanlarda CO2 konsantrasyonu 800 ppm ve altında tutulması için havalandırma yapılması gerekir.
CO2 konsantrasyonun ölçerek iç mekanlarda bayat hava soluyup solumadığı tespit edilebilir.
Eğer iç mekanda bayatlamış hava soluyorsanız, ne yazık ki başka birinin salımladığı virüslü havayı soluma ihtimaliniz çok daha yüksektir.
Kapalı mekanda geçirilecek zamanın da hava kalitesi için bir hayli önemi var.
Çünkü kapalı bir alanda ne kadar fazla zaman geçirirseniz virüsü kapma ihtimalini de o kadar artırmış olursunuz.
Maske takmayan asemptomik kişilerden maskesiz kişilere Kovid-19 virüsü bulaşır.
Kurallara uygun maske takan aseptomik kişilerden kurallara uygun maske takan kişilere Kovid-19 virüsü bulaşmaz.
Hapşırma ile iç ortama salımlanan damlacıkların boyutları, genellikle öksürükle yayılanlardan daha küçüktür.
Öksürme, hapşırma ve yüksek sesle konuşma ile 5-15 mikrometre (µm) boyutunda olan damlacıklar, birkaç dakika havada kalır ve sonra yere çöker. 5 µm'den küçük aerosoller ise birkaç dakika ile 3 saat havada askıda kalabilir.
Öksürme, hapşırma ve solunum yolu ile havada 1,5 ila 1,8 metre kadar ulaşan 10 µm'den küçük aerosollerin dağılımı aşağıdaki görsel verilmiştir.
Havada aerosollerin hapşırma ile ağızdan çıkış hızı (namludan kurşun çıkış hızı gibi) ortalama 50-100 m/sn, öksürme ile ortalama 2-50 m/sn ve yüksek sesle konuşma ile ise <1m/s olduğu tespit edilmiştir.
Konuşma ile virüsün ağızdan çıkış hızı 1-5 m/sn arasında değişir.
Damlacıklar ve aerosoller havada dağılımları boyutlarına bağlı olarak değişir.
Solunum yolu ağızdan çıkan (<1m/s hızında) aerosollerden daha büyük damlacıklar ya buharlaşırlar veya 1,5 metreden daha kısa bir mesafede yere düşer.
Öksürme veya hapşırma yoluyla ağızdan/burundan yüksek hızda atıldığında, özellikle (> 0,1 mikrometre) daha büyük aeroseller, jet hızla sırasıyla >2m ve >6m kadar taşınabilir.
0,5 ile 5 μm boyut aralığındaki aerosollerin, tüm aerosollerin en solunabilir kısmı olduğu bilinmektedir. 5 μm'den küçük boyutlu virüs bulaşmış aeroseller solunum yolu ile filtre edilmeden ciğerlere kadar ulaşmaktadır.
Maske
FFP2 koruma sınıfı solunum maskeleri, havada tehlikeli ve mutajenik parçacıkların bulunabileceği çalışma ortamları için oluşturulmuştur.
Bu sınıftaki solunum maskeleri parçacıkların 0,6 μm'ye kadar en az yüzde 94'ünü filtre etmektedir.
Evden çıkıldığı andan itibaren geri eve dönünceye kadar kurallara uygun maske takılmalı.
Havalandırması yapılmayan yeme-içme yapılan iç mekanlarda tekniğine uygun maske takmayan asemptomatik kişilerden Kovid-19 virüsü yayabilir, konsantrasyon artabilir ve bulaşabilir.
The New York Times, iç mekanlarda, her insanın soluduğu havanın yaklaşık yüzde 3'ünün başka biri tarafından solunduğunu iddia etmektedir.
İç mekanda temiz hava yoksa, hava bayatsa, enfekte olan kişilerin nefesi oda da birikir.
İç mekanlarda güvenli hava kalitesi sağlanmadan binalara girmek riskli olabilir.
Havalandırılmayan iç mekanlarda virüsün havadaki konsantrasyonu yüksektir.
Kovid-19 virüsünün iç mekanlarda yayılmasının ve bulaşmasını önlemek için;
1. İç mekanlarda havalandırma kalitesinin iyileştirilmesi sağlanmalı.
2. Havalandırma ile ilgili iç mekan kuralları yürürlüğe girmeli.
3. İç mekanlarda taze ve temiz hava sağlamak için havalandırma rehberleri ve kılavuzları yayınlanmalı ve uygulamaya konmalı.
4. Taze ve temiz hava rehberleri ve kılavuzları uzmanlar (aerosel bilimi, iş sağlığı, enfeksiyon önleme ve kontrol, havalandırma konularına hakim üzmanlar) tarafından hazırlanmalı.
5. Çalışmalar, Kovid-19 virüsünün yayılması ve bulaşması riskine karşı maruziyet süresine esas alınarak belirlenmeli.
6. İç mekanlarda havadan bulaşma ile ilgili tüm bilimsel kanıtları erişilebilir biçimde yayınlanmalı ve herhangi bir bilgi boşluğunu doldurmak için araştırma yapılmalı.
7. İç mekanlarda yeterli ve yüksek verimlilikte HEPA filtre ile havalandırma yapılması veya temiz ve taze verilmesi ile havadaki aeroseller ve danecikler seyrelterek enfeksiyon riski azaltılmalı (bu yüzde 70'in üzerinde azaltabileceğini göstermekte).
8. Harvard Sağlıklı Binalar programı, sınıfların iç ortam havası saatte en az dört ila altı defa hava taze ve temiz ile yenilenmeli, iç mekanda bayat havaya dur denilmeli.
9. Havalandırma sistemi olmayan binalarda iç mekana taze ve temiz hava girmesi için pencereler sürekli olarak az miktarda (kısık) açık bırakılmalı.
10. Okulların sınıfları özellikle öğrenciler içerde iken hasta etmeyecek şekilde havalandırılmalı. (Bir pencere açılırsa virüs dolaşmaya devam eder, seyrelir ama fazla birikmez).
11. Pencerenin kapalı ve açık olması durumunda virüs yayılması Şekil 8'de verilmiştir.
12. Pandemi sürecinde koşullar izin verdiği ölçüde dışarıda (açık havalarda) aktiviteler, toplantılar ve dersler yapmayı veya öğle yemeklerinin yenmesi planlanmalı.
13. Sınıflar, koridorlar, toplantı salonları ve tuvaletler temiz ve taze hava ile sürekli havalandırılmalı.
14. Acilen tüm okulların iç ortamların havalandırılması ile ilgili çalışma başlatılmalı ve uygulamaya konmalı.
15. Açık pencerelerin etkinliğini artırmak için çocuklar için güvenli fanlar kullanılmalı. Havalandırma sistemi yoksa pencerelere fan takılmalı.
Potansiyel olarak kirli havayı dışarı üflemek ve diğer açık pencere ve kapılardan yeni havayı içeri çekmek için fanları bir pencerede güvenli bir şekilde sabitlenmeli.
16. Binaya girilmeden önce havayı tazelemek ve yenilemek ve günün sonunda kalan danecikleri gidermek için HVAC sistemini maksimum dış hava akışında 2 saat çalıştırılması planlanmalı.
17. Taze ve temiz hava ile yeterli havalandırmanın yapılmadığı hiçbir iç mekan toplantısına katılım yapılmamalı ve toplu taşıma araçlarına binilmemeli.
18. İç mekanlarda havalandırma tekniğine uygun değilse Kovid-19 virüsünün yayılmasını azaltmanın etkili bir yolu, pencereleri sürekli olarak az miktarda (kısık) açık tutarak virüslü aerosolleri içeren kirli ve bayat hava odalardan (iç mekanlardan) uzaklaştırılmalı.
19. İrlanda'da bir çok okul, koronavirüsle savaşmak için temiz hava molaları, açık pencereler veya dışarıda dersler vermeyi tercih etmektedir.
20. Toplu taşıma araçlarında ve öğrenci servis araçlarında havalandırma sistemi çalıştırılmalı ve dışarının temiz ve taze havası iç ortama verilmeli, havalandırma sistemi uygun değilse pencere (kısık) açılarak çapraz baskın havalandırma yapılmalı.
21. Taksilerde şoför dahil iki kişinin oturması kaydıyla virüs bulaşma riskini en aza indirmenin yollarından biri, çapraz oturulması ve ön-sağ (FR penceresi) ve arka-sol camın (RL penceresi) bir miktar (kısık) açık tutulması ile sağlanabilir (FR ve RL pencereleri gösterir).
22. İç ortam (metro, toplu taşıma araçları, ofisler, okul sınıfları, kalabalık ailelerin evleri, tuvaletler) havasını taze ve temiz tutulmalı.
23. Havalandırmanın yeterli olmadığı iç mekanlarda yüksek sesle konuşma yapılması ve şarkı söylenmesi yasaklanmalı.
24. Tuvalet ve mutfaklardaki egzoz havalandırma sistemleri incelenmeli ve bakımı yapılmalı.
25. İç mekan havası devridaim (resirküle) edilecekse önce kanal içinde 207-222 nm dalga boyunda cıvasız FAR-UVC-Excimer ile virüsler dezenfekte edilmeli ve sonra iç ortama virüsten arındırılmış halde verilmeli. 207-222 nm dalga boyunda cıvasız FAR-UVC-Excimer, insan derisine, gözlerine ve diğer dokularına zarar vermez. Kanser yapıcı değildir.
Herhangi bir ziyaretçiniz olduğunda ve enfekte olma ihtimaline karşı havalandırma sistemini çalıştırarak, havalandırma sistemi yoksa pencereyi bir miktar (kısık) açarak iç mekana temiz ve taze hava girmesine izin vermelisiniz.
Uçak yolculuğunda iç ortama yüzde 100 taze ve temiz hava verildiği için uçuş esnasında Kovid-19'lu kişiden/ kişilerden virüs yayılması ve diğer kişilere bulaşması riski çok çok düşük ihtimaldir.
Bu çalışmayı özellikle tüm okul yönetimleri okumalı ve uygulamalı.
Nemsiz, bayat ve kirli iç mekan havası Kovid-19 virüsünün yayılmasına ve bulaşmasına neden olur.
Lütfen iç mekanların havasını temiz ve taze tutun.
Temiz hava şifadır.
Kaynaklar:
1. https://www.washingtonpost.com/opinions/2020/12/11/covid-19-airborne-transmission-cleaning-surfaces/
2. https://www.nature.com/articles/d41586-021-00251-4
3. https://www.nature.com/articles/d41586-021-00277-8
4. https://cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/community/schools-childcare/ventilation.html
5. https://businessinsider.com/how-fresh-air-can-stem-coronavirus-flow-classroom-animation-2021-3
6. https://nytimes.com/2021/02/17/health/coronavirus-aerosols-workplaces.html
7. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/339857/9789240021280-eng.pdf?sequence=1&isAllowed=y
8. https://advances.sciencemag.org/content/7/1/eabe0166
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
