Suyu arayan adam

Bir adam vardı suyu arıyordu. Toprağı üç kulaç kazdı. Suyu bulamadı.
On kulaç, on beş kulaç kazdı. Gene suyu bulamadı.
Sonra yerin derinliklerinde kara kaya tabaklarına rastladı. Yeise düştü, gücü sona erdi ve suyu bulmaktan ümidini kesti.
Fakat bir ses ona:
-Daha derinlere in, daha derinlere!
dedi.
Daha derinlere indi ve suyu buldu.

Rama Krişma

Hangi suyun sakasıyım?

Su, ulaşılması gereken menzildir. Yaşamın kaynağı, canlının özsuyudur. Her daim aranılan, onsuz yaşanılamayıp bir ömür peşinden koşulandır.

Gökten yere, yerden göğe bir gezgin misali her daim devir daim olunandır. Hayatın kaim olduğu Anasır-ı Erbaa'dan (dört unsurdan) biridir.

Yeri gelir rahmet, bereket olur. Çorak toprakları yeşertip, olgun meyveleri yedirir. Vakti gelir şiddet ve de felakete dönüşür.

Öyle ki; ağaçları kökünden söktürüp kayaları hallaç pamuğuna çevirir de bana mısın demez.

Her şeye rağmen su uysaldır. İçine konulduğu kabın şekline girip ahenge uyandır. Renksizdir, kokusuzdur lakin bütün renkleri ve de kokuları içinde barındırandır. Nihayetinde şekli de, rengi de, kokusu da insana hoş gelendir.

Lakin huyundan anlayana kontrolü kolaydır. Yani su yönetilendir. Sen onu yönetemezsen o seni yönetir. Dedik ya; gah önüne alıp sürükler, ezip geçip yıkar; gah peşinden susuz gezdirip inim inim inletir.

Öyle ki varlığında bile kıymeti bilinmeyip iyi idare edilemezse milyonların şehri susuzluktan kıvranıp durur. Göller kurur, toprak çatlar, yapraklar sararır…

Musluklardan 'tıs!... tıss!…tıss!…' sesleri arş-ı alaya yükselir!... Yani demem o ki hayat durur. O nedenledir ki suyun başındakilerin akıllarını ceplerine değil, başlarına alması gerekir. 

Çünkü; suyun 'şaka'sı olmaz, ama 'saka'sı olur. 

Ne diyordu şair Münacaat'ında;

Şimdi tekrar ne yapsam dedirtme bana yarabbi
Taşınacak suyu göster, kırılacak odunu
Kaldı bu silinmez yaşamak suçu üzerimde
Bileyim hangi suyun sakasıyım ya rabbelalemin
Tütmesi gereken ocak nerde?

(…)

Oysa;

Hata yapmak fırsatını Adem'e veren sendin
Bilmedim onun talihinden ne kadar düştü bana
Gençtim ve ben neden hata payı yok diyordum hayatımda

(…)

Sonra;

Tanıdım Âdemoğlu kimin nesiymiş
Ter döküp soru sormak nereye sürüklermiş kişiyi. ¹

Bakın işte su nerelere aldı götürdü ne yolculuklara çıkardı ve Özel'ce ne sorular sordurdu. O nedenle insan 'Hangi suyun sakası' olduğunu bilmeli ki ocak tütsün.  

Bundan dolayıdır ki; hayat önümüze yüzlerce ince ince yollar koyar. Hangi yolda adım atacağın sana bırakılır.

Tıpkı nehirden akan suyun kendi yolunu bulması gibi her kişi de kendi su yatağını kendisi oluşturur.

'Su akar yatağını bulur' hiç şüphesiz; ama önemli olan senin tercihindir, değil mi?

Suyu Arayan Adam

Suyu aramakla geçen ömürler vardır. Pes etmeden, yılmadan yani bıkmadan, usanmadan su arayan adamlar... Sakası sırtında su yoluna koyulanlar yani… 

Son anına kadar arayanlar bulanlardır hiç şüphesiz. Pes edenler ise daha başlamadan kaybedenlerdir. Çünkü karanlığın en kuytu vakti, aydınlığa en yakın olandır aynı zamanda.

Aslolan ise; işlerde istikrardır, amelde sürekliliktir, sonuna kadar sebat ve de takibattır. Tıpkı Hintli bilgenin hikmetli sözlerinde olduğu gibi yeise kapılmadan 'daha derinlere, daha derinlere' inebilmektir:

Bir adam vardı suyu arıyordu. Toprağı üç kulaç kazdı. Suyu bulamadı.
On kulaç, on beş kulaç kazdı. Gene suyu bulamadı.
Sonra yerin derinliklerinde kara kaya tabaklarına rastladı. Yeise düştü, gücü sona erdi ve suyu bulmaktan ümidini kesti.
Fakat bir ses ona:
-Daha derinlere in, daha derinlere!
dedi.
Daha derinlere indi ve suyu buldu. ²

Evet, su misali akıp giden yaşamlar vardır. Kaderin vatan mücadelesi uğruna coğrafyadan coğrafyaya savurduğu ne öyküler vardır.

Öyle ki bu yaşamöyküleri başlı başına bir tarihtir. Bu tecrübelerin hafızalarda iyice yer etmesi gerekir. Yoksa tekerrür kaçınılmaz olur.

İşte bu tarihlerden biri de Şevket Süreyya Aydemir'in kendi yaşam öyküsünden yola çıkarak kaleme aldığı Suyu Arayan Adam'dır.
 

Bir bakıma pes etmeden 'daha derinlere, daha derinlere' inerek suyu bul-ama-ma macerası yani… 

Edirne'de bir göçmen ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Aydemir'in çocukluğuna dair hatırladığı ilk olay bir yangındır.

Gençlik döneminde Edirne adeta savaş bir meydanı gibidir. Osmanlı zor günler geçirmektedir. Türklük, Turancılık fikri ise gençler arasında hızla yayılmaktadır.

…vatan, artık sadece devletin sınırlandırdığı topraklar demek değildi. Yani, vatan, sadece ordunun hâkim olduğu yer demek değildi. Hem de asıl olan vatan değil, milletti. ³

Bu atmosfer içinde Birinci Cihan Harbi başlar ve Şevket Süreyya da Kafkas Cephesi'ne böylesi düşüncelerle koşar. 

Bu dönemde Anadolu gözlemi; '…sonu hiçlikle biten' ⁴ bir masaldır. Anadolu açtır, sefildir ve de cehalet diz boyudur. 

Kafkas Cephesi'nde iken 1917'de meydana gelen Bolşevik İhtilali neticesinde çatışmalar durmuş ve her iki tarafta da terhisler başlamıştır.  

Aydemir de Azerbaycan-Karabağ'da öğretmenliğe başlar böylece. Rusların Azerbaycan'ı işgaliyle birlikte Komünizm düşüncesiyle tanışır ve bir hayli de etkilenir.

Bu arada sık sık Enver Paşa ile görüşür ve Nazım Hikmet ile ateşli tartışmalarda bulunur. Nazım Hikmet'in şu sözleri onda hayranlıkla beraber şaşkınlık hali de yaşatır:

Sen köylüsün! Evet, bir köylü… Yani toplumun tortusu… Bir mülkiyet budalası…

Siz köylülerin görüş ufkunuz, yalnız kendi tarlalarınızın sınırları ile çevrilmiştir… Hayatınız ağanın, derebeyinin yahut muktedirin elindedir. ⁵

Aydemir yıllar sonra anekdotlarını yazdığında şöyle diyecektir:

…köylü sınıfı bilmiyorum ama benim için söylediği sözler, galiba doğruydu. 6

1923'ten sonra Anadolu'ya dönen Aydemir bir ara Aydınlık dergisinde yazar. Ancak bir süre sonra dergi kapanır ve Aydemir İstiklal Mahkemelerinde yargılanır.

On yıl hapse mahkûm edilen Aydemir, cezaevinde büyük bir dönüşüm yaşar. Bu etkileşim neticesinde rotasını Kemalizm'e çevirir: 

Moskova'dan İstanbul'a dönen otomat artık ölmüştü. Anadolu gerçeği, Anadolu realitesi bu dört kale duvarı içinde olsa bile beni sarıyor, yoğuruyordu… ⁷

Evet, Türkiye'de başka bir devlet kurulmalıydı. Belki gene halka rağmen ama halk için bir devlet. Belki güdümlü bir demokrasi. Artık devlet imam ve millet cemaat olmalıydı… ⁸

1926 affıyla cezaevinden çıkan Aydemir ve Yakup Kadri ile birlikte Kadro dergisini çıkarır.

Bu arada devletin birçok kademesinde görev alır ve önemli tecrübeler edinir.

Hayatının sonuna kadar Ankara'da yaşayan Aydemir 1976'da burada vefat eder.

Su yolunda en büyük kazanım Enver Paşa

Şevket Süreyya Aydemir'in ömrünün büyük bir çoğunluğu suyun yani ideallerinin peşinden koşmakla geçmiştir.

Öyle ki; Kafkas ve Hazar ülkelerine yaptığı seyahatlerle bir bakıma öz yaşam öyküsü üzerinden Anadolu'da II. Meşrutiyetle birlikte bir arayış içinde olmuştur.

Bu arayış sadece onun şahsi bir arayışından ziyade çöken bir imparatorluğun bakiyesi üzerinden yeni bir yurtlanma arayışıdır.

O dönem birçok aydında olduğu gibi Aydemir'in de hedefi 'Büyük Turan'dır ve haliyle piri Enver Paşa'nın izinde olmuştur.

Sovyetler de dahil birçok ülkeye ayak basan ve bu coğrafyalarda şahit olduğu manzaraları ayrıntılı bir şekilde kâğıda döken Suyu Arayan Adamın en büyük kazanımı Enver Paşa oluyor.
 

Denilebilir ki; bugün elimizde mevcut, Enver Paşa ile ilgili en sağlıklı kaynak onun üç ciltten müteşekkil 'ENVER PAŞA' ⁹ adlı eseridir.
 

Yine büyük bir titizlikle yaz-(dı-rı)-ılan 'TEK ADAM' ¹⁰ ve 'İKİNCİ ADAM' ¹¹ eserleri ise daha çok 'ENVER PAŞA' eserinin bir diyeti gibidir.
 

Evet, ateşle başlayan serüveni su ile kemale erer. Şevket Süreyya daha derinlere inerek gerçekten suyu buldu mu, bulmadı mı? Çölde serap mı gördü yoksa suyun gözesine ulaşıp kana kana içti mi? 

Bilemiyoruz…

Peki nedir bizi alakadar eden?

Derinlere inen yaşam öyküsünün tarihe tanıklığıdır bizi su yoluna koyan. Koca bir imparatorluğun çöküşüne ve yeni bir devletin doğuşuna şahitlik eden bu yaşamöyküsü bizim için önemli çünkü.

Bir ömür suyu yani kendini aramakla geçen öykü aslında bir imparatorluğun yıkılışı ve yeni bir devletin kuruluş hikayesidir.

Evet, bizi asıl ilgilendiren burasıdır. Çünkü bizim kaderimiz buna bağlı olmuştur ve nitekim o kader hali hala devam ediyor.

Unutmamak gerekir ki; kendimizi bulmanın yolu bu ve benzeri yaşamöykülerini doğru okumada saklıdır.

Öyle ki emekliliğe ayrıldığını sanıp kenara çekildiğinde bile dinmiyor içindeki yangın. Suyu arama serüveni bir başka boyutta devam ediyor aslında.

Çünkü şahıslarda olduğu gibi devletlerde de emekliliğe ayrılmak yoktur. 

Biz gene de kulak verelim Şevket Süreyya'ya; 

Şimdi artık bir emekliyim.

(…)
Hikayeme bir isim bulmak lazım. Buldum: Suyu Arayan Adam…

Hikayem bir yangınla başlamıştı. Ama şimdi serin bir suyun başındayım. Ağaçların gölgelediği, çiçeklerin açtığı, kuşların ötüştüğü bir su başında. Hatta şimdi bana öyle geliyor ki; bütün ömrüm boyunca aradığım su, belki de buydu.

Bu su bazen masum bir hayal, bazen bir gençlik rüyası, bazen ideal, bazen aşk şeklinde beni arkasından koşturdu. Bazen onu kaybettim. Bazen buldum sandım. Ama onu her zaman aradım. ¹²

Bulduğu kaynak gürül gürül akan Anadolu'dur. Asırlarca üç kıtada cihana hükmeden Devlet-i Ali kendini küçülterek Anadolu coğrafyasına sığınmıştır.

Çünkü Anadolu çekirdektir. Şimdi bulduğu kaynak suyla o çekirdeği besleyip büyütmesi gerekir. O nedenle Anadolu'da emeklilik yoktur, süreklilik vardır. 

Bugün o çekirdek genç bir fidedir. Sulayıp büyütmek, meyveye hazırlamak bize bırakılmıştır.

Bize bırakılmıştır da kim, kimler bunun farkındadır?

İçinde ilahi Kelimetullahı barındıran bu nefha kaçımıza hayat kaynağı olmaktadır?

Suyu aramakla geçen ömürler neticesinde elde edilen kaynak bugün ne hallerdedir? 

Soruların devamını getirmek mümkündür lakin şimdi esaslıca düşünme vaktidir.

Ne diyor Epiktetos;

Allah'ın bize verdiği en büyük nimet, malik olduğumuz halde, malik olduğumuzu bilmediğimiz kuvvetleri bir gün kendimizde bulmak kudretidir.

El-hak, öyle!…

Madem öyle, huzurun da bir bedeli olmalı değil mi? Peki Suyu Arayan Adam ne diyor:  

Evet onu ödemek lazım. Benim ödediğim paha, hayatımın hepsidir. Ama bundan üzgün değilim. Ödediğim bedel ulaştığım kaynak için çok değildir. Çünkü bu kaynağın başında ben, yıllar yılı kaybettiğim en değerli şeyi yani kendimi buldum. ¹³

Evet, Suyu Arayan Adam kazıdıkça kazıdı kuyusunu… Su aşkı onu yıldırmadı, bilakis biledi.  

Kayalar kırıp metrelerce derinliklere indi. Tabakalar aşıp kütleleri devirdi. Su yolundaki azmi onu maşukuyla buluşturdu ve gürül gürül akmaya başladı yazgısı… 

Bulduğu kendisiydi. Evet kendini bulmuştu.

Bütün su arayışlarının hedefi menzile yani kendine ulaşmak değil midir zaten?

Benliğini bulan Hallac-ı Mansur'un 'Ene-l Hakk' feryadının yankısı da burada değil mi? 

Hakikati bulmak için derinlere, daha derinlere inilmeli. İstikamet doğru, niyet halis olunca er-geç menzile ulaşılacaktır. 

Kaynaklar:

1. Bir Yusuf Masalı, İsmet Özel, Şule Yayınları
2. Suyu Arayan Adam, Şevket Süreyya Aydemir, Remzi Kitabevi, S:7
3. a.g.e. S:55
4. a.g.e. S:79
5. a.g.e. S:240
6. a.g.e. S:242
7. a.g.e.  S:400
8. a.g.e. S:401
9. Enver I-II-III, Şevket Süreyya Aydemir, Remzi Kitabevi
10. Tek Adam I-II-III, Şevket Süreyya Aydemir, Remzi Kitabevi
11. İkinci Adam I-II-III, Şevket Süreyya Aydemir, Remzi Kitabevi
12. Suyu Arayan Adam, Şevket Süreyya Aydemir, Remzi Kitabevi, S:406
13. a.g.e. S:408

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.