Depozito iade sistemleri = daha az çöp ve daha az sera gazı emisyonu demektir.
Depozito iade sisteminde (DRS) piyasaya sürenlerin sorumluluğu esastır.
DRS, toplanan materyalin saflığını ve dolayısıyla geri kazanılanın kalitesini artırır.
Dünya çapında her dakikada bir milyon plastik şişe satılmaktadır. Küresel bazda yıllık plastik üretimi 460 milyon tondur.
Hindistan HER DAKİKA yaklaşık 1 milyon plastik şişe çöpe atıyor.
Dünyada toplam evsel atıkların yaklaşık yüzde 11'inin ambalaj atığı olduğu tahmin ediliyor.
Hiçbir önlem alınmazsa, 2030 yılına kadar ambalaj atıklarında yaklaşık yüzde 20'lik bir artış olacağı tahmin ediliyor.
Dünya çapındaki hükümetler, küresel plastik üretiminin 2021 yılında 390,7 milyon metrik tona (Mt) ulaşmasıyla birlikte aciliyeti kabul ederek plastik atıkları azaltmak, yeniden kullanmak ve geri dönüştürmek için kararlı adımlar attılar.
- Plastik atıkların doğada çözünmesi 400-1000 yıl sürüyor.
- Cam şişe çöpe atılırsa parçalanması yaklaşık bir milyon yıl sürüyor.
- Her yıl 34 milyon tek kullanımlık PET şişe okyanuslara karışıyor.
- Okyanuslardaki 500 bin ton plastik atığı temizlemek için 66 bin çöp kamyonuna ihtiyaç duyuluyor.
- Baltık kıyılarında bulunan atıkların yüzde 83'ünü plastik atıklar oluşturuyor.
- Depozito sistemine geçilmesiyle Baltık kıyısında plastik atıklarda önemli bir azalma oldu. Örneğin, sistemin getirilmesinden önce, plajın 100 metrelik bir bölümünde yapılan gözlemlerde ortalama 3 plastik şişe bulunurken, depozito sisteminin getirilmesinden sonra bir veya daha az içecek ambalaj ünitesi bulundu.
- Bir ton geri dönüştürülmüş plastik yaklaşık 23 metreküp (m3) çöplük alanından, yani 23 kat, yer tasarrufu sağlanır.
DRS sisteminin uygulama konduğu süre boyunca toplanan PET ambalajları, Mısır'daki en eski piramitlerden biri olan Firavun Sneferu'nun Eğik Piramidini dolduracak kapasiteye ulaştı.
Geri dönüşüm, bakir malzemelerin üretimi ve çöplüklerde atık birikiminden kaynaklanan sera gazı emisyonlarını azaltmak için ambalaj atıklarını yeni ürünlere dönüştürmektir.
Dijital DRS ile toplanan ambalaj atıklarındaki kontaminasyon en aza indirilir.
DRS ile, sorunu bir bütün olarak görmek önemli. Maliyet ve enerji dengeli girişimler oluşturmak, çöp depolama alanına giden ambalaj atığı miktarını azaltmak, geri dönüştürülmüş ambalajları hammadde olarak kullanmak, bunların etkinliğinin ve potansiyel sonuçlarının titizlikle analiz edilmesini gerektirir.
Dijital DRS, uygulamaya konursa cam şişeler 50 defadan fazla, alüminyum kutular sonsuz defa ve PET şişeler ise 20 defaya kadar geri dönüştürülebilir ve kullanılabilir.
Cam şişe sonsuza tekrar tekrar kullanılabilir. Bu, hammadde ve enerji tasarrufu sağlar ve tek kullanımlık şişelere göre daha az sera gazı karbondioksit (CO2) salımlanır.
Dijital DRS'nin yeşil kullanıcı garantisi vardır.
2021 yılında ABD’de 1 milyon tondan fazla israf edilen alüminyum içecek kutusunun ekonomik değeri yaklaşık 1,6 milyar dolardır. Bu da yaklaşık 2,1 milyon hanenin ortalama yıllık enerji tüketimine denk geliyor.
2021 yılında Avrupa’da kişi başına 188,7 kilogram ambalaj atığı üretildi ve bu on yılda 32 kilogramlık bir artış anlamına geliyor.
AB Tek Kullanımlık Plastikler Direktifi göre 2025'e kadar tüm tek kullanımlık plastik içecek şişelerinin yüzde 77'sinin (yani karışık atıktan çıkarılan kaplar hariç) ve 2029'a kadar yüzde 90'ının ayrı toplanmasını gerekiyor. 2029 hedefine metal içecek kutuları eklenmiştir.
2025'te AB'nin alüminyum geri kazanım/geri dönüşüm hedefi, yüzde 70. DRS alüminyum geri kazanım oranı şu anda yüzde 90'a ulaşmış durumdadır.
Dijital Depozito İade Sistemi (DRS)
DRS sistemi ile;
- Çöpe atma miktarı azalır.
- Geri dönüşüm oranı artar.
- Toplanan ambalajların kalitesi ve miktarı artar, geri dönüşümde fire oranı azalır.
- Geri dönüşüm sektörü güçlenir.
- Ekonomik toplama ve taşıma sağlanır.
- Maliyet tasarrufu sağlanır
- Davranış değişikliği ile alışkanlıklar çevreye duyarlı hale gelir ve düşük karbonlu sisteme geçiş için geri dönüşüm kültürü oluşturuyor.
- Geri dönüştürülebilir ambalajların yüksek oranda toplamasına katkıda bulunur.
- Bir alüminyum kutu geri dönüştürülmüş alüminyum kutulardan yapıldığında, üretim, yeni malzemelerden bir kutu yapmak için tüketilen enerji miktarının yalnızca yüzde 5'ini gerektirir.
- Ambalaj atığı, ekonomik, pratik ve temiz olarak toplanır.
- Ürünlerin kullanım ömrü son aşamasıyla ilişkili maliyetleri ve sorumlulukları belediyelerden üreticilere kaydırarak Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (EPR) düzenlemelerinin önemini vurgular.
Mayıs 2024 itibarıyla, Avustralya'nın çoğu, Kanada'nın büyük kısmı, İsrail ve ABD'deki birçok bölge/eyalet dahi İskandinavya ve Avrupa’da dahil olmak üzere dünya genelinde yaklaşık 45 ülkede DRS programları uyguluyor.
Modern DRS'lerle, çok az veya hiç üretim kaybı olmadan yüzde 90'ın üzerinde bir geri kazanım oranına ulaşabilir.
DRS sistemi ile yüksek kalitede temiz malzemelerin geri dönüşümü sağlanır.
İçecek kaplarının geri dönüşümünü artırmanın yanı sıra, DRS'nin temel bir faydası -ve onlar olmadan elde edilemeyen- çöpe atmanın azaltılmasıdır.
DRS'nin çöp azaltımı üzerindeki olumlu etkisine dair en sağlam kanıt, DRS’li ve DRS’li olmayan bölgelerindeki çöp oranlarını karşılaştıran çalışmalardan geliyor.
Keep South Australia Beautiful tarafından hazırlanan bir raporda böyle bir karşılaştırma yapılmıştır ve raporlandı.
Rapora göre, 2018-2019 yıllarında, 1977'den beri DRS uygulayan Güney Avustralya'da içecek kaplarındaki atıklar çöp öğelerinin yalnızca yüzde 2,9'unu oluştururken, o zamanlar DRS sistemini uygulamayan Batı Avustralya'da bu oran yüzde 14,2'ydi.
Keep America Beautiful tarafından yapılan benzer bir çalışma DRS uygulayan eyaletlerde genel olarak önemli ölçüde daha az çöp olduğunu tespit etti.
Kişi başına, DRS'li eyaletlerde DRS'siz eyaletlere göre yüzde 50 daha az depozito malzemesi çöpü ve yüzde 30 daha az depozito dışı çöp vardı.
Letonya’da 2022 yılında, seçilen kamuya açık kıyı bölgelerinde DRS’siz sisteme göre DRS ile ilgili içecek ambalajı atıklarında genel olarak yüzde 43'lük bir azalma olmuş ve 17 sahanın 11'inde önemli azalmalar gözlemlendi.
Bu olumlu eğilim 2023 yılında da devam etmiş, 2022 yılına kıyasla yüzde 22'lik bir azalma ve DRS'nin henüz uygulanmadığı 2021 yılına kıyasla yüzde 56'lık önemli bir azalma kaydedildi.
Plastik (2022'de yüzde 54 ve 2023'te yüzde 69), alüminyum (2022'de yüzde 58 ve 2023'te yüzde 52) ve cam (2022'de yüzde 8 ve 2023'te yüzde 48) içecek kabı çöplerindeki azalma oldu.
ABD’de çöp depolama alanına gönderilen PET atığının yüzdesi, DRS sistemini uygulayan 10 eyalette yüzde 34 iken, DRS sistemini uygulamayan eyaletlerde yüzde 83'tür.
Perakendecilerde dahil olduğunda, depozito-iade sistemi ek bir takas mekanizmasıdır.
1:1 (bire bir) ilişkiye sahip önceki modelde olduğu gibi, tüketici paketlenmiş ürünü satın alırken bir depozito iade bedeli ödüyor.
Ancak, tüketici geri alma istasyonu olarak satış noktasıyla sınırlı değildir ve bunun yerine depozito iade tutarını almak için ambalajı farklı katılımcı perakendecilere iade edebilir ve peşin ödediği iade bedelini geri alabilir.
Yani Depozito İade Sistemi, kirletici ürünlerin fiyatına ek ücret uygulanır ve kirliliğin, ürünlerin veya kalıntılarının iade edilmesiyle önlenmesi durumunda verilen ek ücretin iadesi sağlanır.
Birkaç perakendeci dahil olduğundan, depozitoları tüketim malları şirketlerine (doldurucular, ithalatçılar) öderler ve bu depozitolar bir takas kuruluşuna ödenir.
Perakendecilerin depozito-iade kayıtlarına dayanarak, takas kuruluşu perakendecilere toplanan boş kapların muhasebe kayıtlarına göre geri ödeme yapar.
Depozito iade sisteminin genel yapısı
Takas organizasyonu depozito iade sisteminde merkezi bir rol oynar.
DRS sisteminin finansal akışlarının yanı sıra idari ve organizasyonel yönlerden de sorumludur.
İdari maliyetleri, mevduat akışlarından ayrı olarak perakendecilerin finansal katkılarıyla karşılanmalıdır; perakendeciler de takas organizasyonunun sağladığı hizmetlerden faydalanır.
Tüketicilerin nerede yaşadıklarına bakılmaksızın iade noktalarındaki ters otomatlara (ters satış makinelerine) kolayca erişebilmeleri ve sürecin tekdüze ve şeffaf olması için sistemin ülke çapında tutarlılığının sağlanması gerekir.
İade noktalarındaki ters otomatlar (ters satış makinelerine) yağmurdan ve fırtınadan etkilenmez, güvenli ve uygun olması getirir, tüketici iadesini yapar, iade bedelini veya kuponunu alır ve böylece iade perakendecilerin mülkiyetine geçer.
Perakendeciler iade edilen ambalajları anlaşmalı olduğu geri dönüştürücüye belli bedel karşılığı satar.
DRS yönetimleri, ters otomatların (ters satış makinelerinin) şehrin nerelerinde olduğunu haritalandırmalı ve bu bilgileri kamuoyu ile paylaşmalı. Vatandaş en yakın iade noktasının nerede olduğunu öğrenebilmeli.
Esasen, Depozito İade Sistemi yeni ve akıllı teknoloji tarafından güçlendirilmiştir.
Müşteriler herhangi bir içecek veya ilgili ürün satın aldıklarında ek bir depozito iade bedeli ödemesi yaparlar.
Kullanımdan sonra, boş ve temiz plastik, metal veya cam ambalajları, gıda atıkları ile karıştırmadan, özel yapım ters otomatlara (ters satış makinelere) atılabilir.
Ters otomatlar (ters satış makineleri) karşılığında müşteri tarafından yapılan ilk depozitoya eşdeğer iade nakit tutarı veya perakende zincirleri serisinde talep edilebilecek bir fiş alır veya telefonuna işlenir.
Mağazalar, AVM’ler, restoranlar, oteller, akaryakıt istasyonları, stadyumlar, süpermarketler ve benzeri yerlerde ters satış makinesi hizmet dışıysa depozitoları manuel olarak iade etmeye devam etmelidir.
Ters otomatların periyodik bakım ve onarımları yapılmalı ve arıza ters otomatlar merkezden takip edilebilmeli ve hızlı ve seri şekilde arızalar giderilmeli.
Bu sistem yalnızca müşterileri paydaş olarak değil, aynı zamanda üreticileri, perakendecileri ve ters otomat sağlayıcılarını da içerir.
Depozito İade Sistemi, çevreye minimum etki aktarılan döngüsel ekonomik tüketime yönelik bir ekosistem kurar.
Depozito-iade sisteminde lojistik merkezlerinin çevre dostu, enerji verimli ve optimum şekilde yerleştirilmesi enerji harcamalarını ve taşıma maliyetlerini azaltabilir.
Bu ekonomik ve pratik sistemle piyasaya sürenler, pazarlamacılar, perakendeciler ve tüketiciler kazanıyor.
Türkiye kendi ters otomatlarını (ters satış makinelerini) geçiştirmeli ve uygulamaya koymalı.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
