Brezilya Cumhurbaşkanı Jair Bolsonaro, koronavirüs felaketinin ortasında Sağlık Bakanı Luiz Henrique Mandetta'yı kovdu. Yerine Silahlı Kuvvetlerin referansıyla Onkolog Nelson Teich’i getirdi.
Bolsonaro, Sağlık Bakanı Mandetta'yı karantina ve sosyal hayatın askıya alınması gibi meselelerden ötürü kovdu.
Çünkü Mandetta, Brezilyalıları sosyal mesafeyi korumaya ve evlerinde kalmaya davet etti.
Ayrıca Mandetta’nın artan popülaritesi ve Başkan Bolsonaro ile medya üzerinden polemiklere girmesi, sağlık bakanın görevden alınmasını hızlandırdı.
Ancak Brezilyalıların ezici çoğunluğu, sağlık bakanının Bolsonaro’ya rağmen koronavirüs krizi ile ilgili yaklaşımını destekledi.
Bolsonaro, halk protestolarını kullanarak Rio de Janeiro, Sao Paulo ve Brasilia'daki sokaklara çıkan destekçileri üzerinden, valilerin ‘karantina’ önlemi aldıkları için istifa etmelerini istedi.
Bolsonaro, koronavirüs salgını nedeniyle ülkede ekonomik ve sosyal hayatın durması karşısında, sağcı bir grubun ‘askeri darbe’ talep eden gösterisine katıldı.
Cumhurbaşkanı, göstericilerin meclisin kapatılması ve yargının askıya alınması görüşlerini destekledi.
Üstelik Başkan, 19 Nisan itibariyle 35 binden fazla kişinin virüse yakalandığı ve 2 bin 300’den fazla insanın öldüğü bir salgının ortasında bir kamyonetin üstünde ve maskesiz katıldı.
Bununla birlikte, Bolsonaro ailesi geçmişte “Kendi kendine darbe’’ fikrini gündeme getirmiş ve ordunun müdahalesini cumhurbaşkanının gücünü artırmanın ve sivil yönetim (Vali ve Belediye Başkanları) üzerindeki kısıtlamaları kaldırmanın bir yolu olarak görmüştü.
Sağlık sistemi çökmek üzere
Brezilya'nın beşinci büyük şehri olan Fortaleza’da, yoğun bakım kapasitesi yüzde 100'e ulaştı.
Amazon’da yerli kabilelerin hayatından endişe ediliyor; Manaus Pernambuco ve Ceará gibi şehirlerde de sağlık sistemi iflas etti.
Sağlık sistemlerinin çöküşe doğru gitmesi, ülkenin en zengin bölgesi olan ve 210 milyon Brezilya’lının 42 milyonunun yaşadığı São Paulo-Rio de Janeiro, ekonomik koridoruna da endişelendiriyor.
Her iki şehir de; en yüksek Kovid-19 vakasının görüldüğü şehirlerdir.
São Paulo'da şimdiden 15 bin vaka ve bin ölü var, ancak gerçek sayının en az 10 katından fazla olduğu düşünülüyor.
Ayrıca yoğun bakım servisinin yüzde 70'inin dolu olduğu, ölümlerin çoğu da test edilmemiştir.
Rio de Janeiro'da resmi vaka 4 bin ve ölü sayısı 300'dür. Şehrin yoğun bakım servislerinin yüzde 88'i şimdiden dolmuştur (21 Nisan itibariyle).
São Paulo eyalet hükümeti, altı ay içinde 100 bin Kovid-19 ölümünün gerçekleşebileceğini öngörüyor.
Bu sayı Avrupa’da virüsten etkilenen İtalya, İspanya ve Fransa gibi ülkelerin 4 katına tekabül ediyordu.
Reuters tarafından açıklanan bir araştırma da; resmi ölü sayısının diğer ülkelerle karşılaştırıldığında, vaka sayısının 360 binden fazla olduğu tahmin ediliyor. Ayrıca sonucu beklenen 15 binden fazla test var.
Imperial College London Araştırma modellerine göre; Brezilya, salgını kontrol etmek için hiçbir şey yapmazsa 1,1 milyon ölüm; sadece yaşlılar tecrit etmek zorunda kalırsa 500 binden fazla ölümle karşılaşabileceği tahmin ediliyor.
Ölüm oranı sert karantina önlemleri ve yaygın testlerle 44 bine kadar düşebileceği de öngörülüyor.
Koronavirüs henüz Brezilya'da zirveye ulaşmadı. Ancak yaygın test eksikliği göz önüne alındığında, gerçek sayının çok daha yüksek olması kuvvetli ihtimal.
Sağlık Bakanı, Bolsonaro’nun karizmasını çizdi
Mandetta ve Bolsonaro, Kovid-19 ile mücadelede anlaşamadılar. Başkan, ekonomik hareketliliğin sürdürülmesi için sadece yaşlılar ve kronik hastaları tecrit etmeyi savundu; Mandetta, Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) ve dünya liderlerinin çoğunun önerileri doğrultusunda geniş bir karantinaya ihtiyaç olduğunu söylüyordu.
Bolsonaro,“Yaşam paha biçilemez, ancak ekonomi ve istihdamın normale dönmesi gerekiyor” dedi. Sağlık Bakanın görevden alınmasını “anlaşmalı bir boşanma’’ olarak tanımladı.
Data Folha anketine göre, Sağlık Bakanı Luiz Henrique Mandetta'nın koronavirüs mücadelesine verilen destek, bir önceki ankette yüzde 55 iken, görevden alındığı hafta yüzde 76’ya kadar çıktı.
Başkan Bolsonaro ise yüzde 33 oranında olumlu değerlendirildi.
Dolayısıyla, Bolsonaro 2022'ye kadar iktidarda kalırsa, Mandetta muhtemelen bir sonraki seçim rakibi olacak.
Yeni sağlık bakanının bu meselelerde oynadığı rol, ne olursa olsun, Mandetta'nın insani ve siyasi kariyerine olumlu karşılığı olacaktır.
Yeni sağlık bakanı çare değil; bahane olur
Brezilya'nın yeni sağlık bakanının etkisi sınırlı olacaktır. Çünkü Brezilya Yüksek Mahkemesi (STF), valilerin ve belediye başkanlarının izolasyon politikası uygulamalarına izin verdi.
Bu karar Bolsonaro’yu çok kızdırsa da; valiler ve belediye başkanların ‘hukuksal’ açıdan elini kuvvetlendirdi.
Nitekim ülkenin en kalabalık ve en zengin eyaleti Sao Paulo Valisi João Doria, karantinayı 10 Mayıs'a kadar uzattı.
Brezilya’nın yeni Sağlık Bakanı Teich'in kariyeri, medikal iş dünyasına odaklı ve bir onkoloji kliniğinin kurucusudur.
Ayrıca sağlık ekonomisi üzerine yüksek lisans, işletme alanında yüksek lisans derecesine sahiptir.
Teich’in, daha önce herhangi bir halk sağlığı deneyimi yok. Nelson Teich, kürtaj meselesine de dini gerekçelerle karşıdır.
Teich ayrıca, Sağlık Bakanlığı Stratejik Malzeme Sekreteri Denizar Vianna'nın da asistanı olarak çalışmaktadır.
Bolsonaro'nun destekçisi olan istihbarat şefi General Augusto Heleno'nun seçimi olarak kabul ediliyor.
Yeni Sağlık Bakanı Nelson Teich'in tanıtım konuşmasında, Başkan Bolsonaro’nun oğulları Senatör Flávio Bolsonaro ve Federal Milletvekili Eduardo Bolsonaro'ya özel teşekkür etti.
Bolsonaro ile birlikte konuşan Teich, virüs hakkında çok az şey bilindiği için herhangi bir değişikliği aniden duyurmak istemediğini söyledi.
Kendisi ve cumhurbaşkanının “tamamen uyumlu” olduklarını sözlerine ekledi.
Bakanlığın eylemlerini bilimsel kriterlere göre yönlendireceğini garanti etmesine rağmen, Nelson Teich, ilginç bir açılış konuşması yaptı.
Kafası karışık, şaşkın ancak biraz sertlik göstermeye çalışan yeni Sağlık Bakanı, Ekonomi Bakanlığı'nı devralıyor gibiydi:
Ekonomik kalkınma, başka şeyleri sürüklüyor. Ne kadar gelişirseniz, eğitime ve sağlığa o kadar çok yatırım yaparsınız. (…) Sağlık ve ayrı bir ekonomiyi tartışmak yeterli değildir. Her ikisi de tamamlayıcıdır.
Aslında yeni bakan Teich’in koronavirüs salgının başladığı ilk günlerdeki görüşü, tıpkı eski bakan Mandetta gibi genel karantinadan yanaydı.
Ancak Kabinedeki askerlerin kendisini tercih etmesiyle birlikte Teich’de ekonomik hareketliliğin önemine vurgu yaptı.
Yeni bakan Teich’in sağlık sisteminin başına getirilmesi daha çok Başkan Bolsonaro ile Silahlı Kuvvetlerin direktiflerine itiraz etmeyecek, aynı zamanda olumsuz bir durum olduğunda ‘gürültü’ yapmadan gitmesini bilecek uysal bir portre olmasından kaynaklanıyor.
Ordu, Bolsonaro ve Hükümeti de yönetiyor
Brezilya’da Bolsonaro hükümetinin yaşamış olduğu ‘askeri vesayet’ durumu, sağ siyaset çevrelerinde General Braga Netto'nun bir Golpe Branco (Beyaz Darbe) veya yumuşak darbe olarak nitelendiriliyor.
Brezilya bürokrasi ve sermaye sınıfı, Bolsonaro kabinesinde artan askeri etkiyi destekliyor.
Başkan Jair Bolsonaro, Silahlı Kuvvetler Komutanı Walter Braga Netto'yı Genelkurmay Başkanlığına (Başbakanlığa denk gelen makam) getirdi.
Bu bağlamda General Braga Netto’nun kabinede rolü, cumhurbaşkanını kendisinden korumak oldu.
Çünkü Cumhurbaşkanı'nın oğlu Flavio’ya yakın bir mafya/milis üyesinin ölümüne adının karışması Bolsonaro'yu zayıflattı.
Bolsonaro, oğlu Flavio'yu başka bir skandaldan korumak için kabineyi militaristleştirdi; yani orduya teslim etti.
Böylelikle, Bolsonaro'nun 22 üyeli kabinesinde 9’u aktif asker; buna emekli general Başkan Yardımcısı Hamilton Mourao dahil değil.
(Brezilya Anayasasına göre, Başkan’ın görevden bırakası/ayrılması durumda, Başkan Yardımcısı olağan cumhurbaşkanı olmaktadır.)
Yüksek rütbeli askerler, Bolsonaro ve oğullarının karikatürist söylem, gaf ve hatalarından yararlanarak iktidar gücünü ele geçirdi.
Bolsonaro Başkanlık Sarayı'nda yaşamaya devam edebilmesi ve hatta Başkent'teki makamında video oyunları oynayabilmesi için tek yapması gereken komutanlarına, yani generallere itaat etmek olacaktır.
Brezilya yargısından kaçan bir suçlunun ölümü, Jair Bolsonaro hükümetinin tüm yapısını sarstı.
Eski bir polis memuru ve bir çetenin lideri olan Adriano da Nóbrega’nın Bolsonaro ailesiyle bir geçmişi var.
Cumhurbaşkanının en büyük oğlu olan şu anki senatör Flavio tarafından iki kez "kahraman" olarak tanıtılmıştı.
Flavio Bolsonaro'nun Rio de Janeiro mafya/milisleriyle bağlantısıyla ilgili şüpheler, solcu bir meclis üyesi Marielle Franco'nun öldürülmesinden sonra çıktı.
Çünkü Franco’nun ölümünde mafya lideri Adriano’nun parmağı olduğu iddia edildi.
Daha sonra "Kaptan Adriano" isimli mafya liderinin şaibeli ölümü Bolsonaro’nun oğlu Flavio’yu hedef haline getirdi.
Zira Flavio’nun Mafya lideriyle ilişkisi göz önüne alındığında çok şey bildiği için susturulduğu iddia edildi.
Hemen sonra General Walter Braga Netto, en önemli bakanlığın başına geldi. Bu hamle ile cumhurbaşkanının kabinesindeki kilit işlevlerin askerileştirilmesini tamamlandı.
Braga Netto böylece Kurumsal Güvenlik'ten sorumlu General Augusto Heleno ile birlikte en güçlü resmi görevliler oldu.
Bunun dışında Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliğine Binbaşı Jorge de Oliveira ve hükümet sekreteryasına General Luiz Eduardo Ramos getirilmesiyle yüksek rütbeli bu dört asker direk cumhurbaşkanına bağlanmış oldu.
Böylelikle askerler, post-modern bir müdahaleyle iki başlı hükümete egemen oldu.
Bu duruma askeri vesayet, cunta, beyaz darbe gibi sıfatlarla tanımlayanlar da var.
Nitekim Bolsonaro, Sağlık Bakanı Mandetta’yı iki kez görevden almaya kalktı; fakat kabinedeki askerler engel oldu.
Ancak medya üzerinden sözlü atışmalar devam edince Mandetta’nın görevden ayrılması kaçınılmaz oldu.
Yüksek rütbeli askerler, Bolsonaro ve oğullarının karikatürist söylem, gaf ve hatalarından yararlanarak iktidar gücünü ele geçirdi.
Bolsonaro Başkanlık Sarayı'nda yaşamaya devam edebilmesi ve hatta Başkent'teki makamında video oyunları oynayabilmesi için tek yapması gereken komutanlarına, yani generallere itaat etmek olacaktır.
Aslında yaşanan bu durum tam olarak bir darbe değil. Zira darbe 2015-2016 yıllarında solcu Dilma Rouseff hükümetine yapıldı.
Şu an Bolsonaro hükümetinde aktif olan askerler, zaten oradaydılar. Şimdi ise, sivil sağ hükümetteki tüm kilit pozisyonları işgal ediyorlar.
Görünürde askeri yönetimin başında Genelkurmay Başkanı (Başbakan) Netto var. Ancak ALS rahatsızlığı yaşadığı için gölgede kalması gereken asıl aktör General Villas Bôas'dır.
Yüksek Mahkeme'ye eski Cumhurbaşkanı Lula da Silva'nın özgürlüğünü engellemesi emrini veren ve Lula’nın adaylığını engelleyen ve bununla birlikte yeni bir askeri rejimin yükselişini inşa eden büyük bir stratejist ve müzakereci subaydır.
Villalar Bôas, darbelerin artık sokaklarda askeri birlikler, tanklar, bombalar veya kanla seferber edilmediği, post-modern, zamanın ruhuna uygun müdahaleleri savunmaktadır.
Bolsonaro kabinesinde önemli pozisyonlarda bulunan askerlerin ortak bir noktası da Haiti'deki BM barış gücünde görev yaptı.
‘Haiti Çekirdeği’ olarak da bilinen bu askerler, bugün Bolsonaro hükümetinde güçlerini birleştirdi.
Ancak Başkan Yardımcısı General Hamilton Mourão, bu gruptan değil, diğerleri gibi arkadaşlıkları da yok.
Hatta dışarıdan biri olarak görülüyor. Ancak diğer askerlerden farkı, Hükümetin Başkan Yardımcısı ve bu nedenle icra olarak değil ama hiyerarşik açıdan önemli görevi var; diğer askerlerin hedefinde olması şu an zordur.
Nitekim Bolsonaro kabinesindeki görüş ayrılığı sağlık bakanın görevden alınmasında görüldü.
Generaller grubu Mandeatta’nın iki kez kovulmasına engel oldu. Ancak Başkan Yardımcısı Mourão, Mandetta'nın "ciddi bir suç" işlediğini, çünkü "bazı şeyleri söylemesine gerek olmadığı" söyledi.
Başkan Yardımcısı Mourão kolayca ekarte edilmez. Ancak yeni güç ilişkisinde o kadar fazla ağırlığa sahip olmayabilir.
Askeri cuntadan herhangi bir gerekçeyle kovulabilir mi? Bugün için değil ama hükümetteki gerginliklerin derinleşmesiyle her türlü senaryo açık.
Başkan istifa etmezse, devrilebilir
Bolsonaro, koronavirüs salgınını önemsizleştirmeye devam ederken sağlık bakanını görevden aldı.
Bolsonaro, karantinayı güçlü bir şekilde savunan sağlık bakanın “uzlaşmalı boşanma” olarak küçümsemeye çalıştı.
Karar ve tavır; Brezilya genelinde öfke ile karşılandı; evine kapanmış vatandaşlar, tencere ve tavalara vurarak balkonlarından protesto ettiler.
The Economist dergisine göre; Bolsonaro'nun Kovid-19'a karşı tutumu sonunun başlangıcı olabilir.
İngiliz dergisi, Bolsonaro'nun üç çocuğu, birkaç Protestan evanjelik ve ideolojik fanatik bir grup tarafından çembere alındığına dikkat çekiyor.
The Economist dergisine göre bu duruş, başkanlığının sona ermesinin bir başlangıcına işaret ediyor. Dolayısıyla “Jair Bolsonaro kendisini yanlış şekilde izole ediyor.”
Bolsonaro’nun karantina karşıtlığı, Brezilya içinde öngörülemeyen boyutlarda bir insani felakete yol açarsa, bir ‘sosyopat soykırım’ olarak dünya toplumunda infial yaratır.
Nitekim Eski Cumhurbaşkanı Lula, “Bolsonaro, Brezilya'yı Covid-19 üzerinden 'mezbahaneye' götürüyor’’ dedi.
“Bolsonaro kendisi, çocukları, bazı muhafazakar generaller ve paramiliter arkadaşları ile ilgileniyor” diyerek, Rio de Janeiro mafyasıyla başkanın ilişkisine atıf yaptı.
Yeni sağlık bakanı, Brezilya’nın virüsün baskın olmayacağı bir girişiminde bulunacaktır.
Bunun için eski bakanın tersi yönde çalışması gerekecek. Ancak istatistikler, hastaneler, yoğun bakım servisleri ve mezarlıklar da halen gözle görülür bir iyileşme görülmediği gibi; Brezilya’da vaka ve ölü sayısında da ciddi artışlar yaşanıyor.
Bu bağlamda rakamların gerçekliliğiyle ilgili ciddi problemler varken; askeri çevreler, Bolsonaro hükümetinin ana destekçisi olmasına rağmen, bu çelişkileri göz ardı etmiyor.
Krizin evrimine bağlı olarak, cumhurbaşkanının görevden alınması askerlerin nihai hedefi olabilir.
Ancak kabine içindeki generaller grubu, kongre ve bakanların da Mandetta'ya açık destek verdiğini göz önüne alırsak, başkanın siyasi kariyeri virüsün vereceği tahribata göre erkende bitebilir.
Fakat hukuken olmasa da, fiilen hükümeti ve Bolsonaro’yu yöneten askerler, Bolsonaro’yu ‘politik açıdan son kullanma tarihine’ kadar popülaritesini kullanacaklardır.
Eski Sağlık Bakanı Mandetta, Brezilya'da koronavirüsün mayıs ve haziran arasında en yüksek seviyeye ulaşacağını söyledi.
Dolayısıyla Brezilya açısından virüsün seyri, Cumhurbaşkanı Bolsonaro’nun iktidarını şekillendireceğinden, gelecek, başkan açısından iyi görünmüyor.
Bolsonaro, geçen hafta askeri darbe mitingine katıldı. Taraflı tarafsız herkesçe eleştirildi.
Başkan (kendi kendine darbe askeri darbe isteyerek), mesajı, sosyal tabanına mı verdi? Silahlı Kuvvetlere mi verdi?
Yoksa generaller grubundan kurtulmak için farklı bir kliği mi işaret etti?
Bu soruların cevabını -şu an için- bilmiyoruz. Asıl soru şudur:
Brezilya Silahlı Kuvvetleri, Kongre ve Yüksek Mahkemeyi kapatmak isteyen ‘Bolsonaro darbesini’ destekleyebilir mi? ABD’nin bu durumda tavrı ne olur?
Ancak şuan için kesin olan bir şey var; Brezilya'da istisna bir rejim uygulanıyor.
Bolsonaro'nun bir gücü var. Askeri darbe yapmakla tehdit ediyor. Ordunun bir gücü var, Kongre'nin bir gücü var ve Brezilya toplumu bunların hepsini izlerken sadece şaşkın.
Hükümet içindeki askerlerin mesajı açık: Bolsonaro düşerse; hükümet içindeki varlıkları önemsizleşir.
Ancak virüsün yaratacağı hasar, hükümet içindeki askerleri de hedefe koyarsa, kendi kendilerine bir darbe yapmaları kaçınılmaz.
Aynı zamanda büyük sermaye sahiplerine de ‘yeşil ışık’ yakılıyor. Çünkü yeni sağlık bakanı ‘karantina karşıtı’ politika izleyecek.
Sonuç olarak, Bolsonaro sağlık bakanını değiştirerek, şimdilik rahatlamış olabilir. Ancak Brezilya'da şu anda 42 binden fazla teyit edilmiş vaka ve 2 bin 700 ölüm var, ancak yetkililer gerçek vaka sayısının resmi sayıdan 15 kat daha fazla olduğunu ve binlerce kişinin Kovid-19 semptomları ile öldüğünü ve test edilmediğini kabul ediyor.
Nihayetinde Bolsonaro hükümeti ordunun vesayeti altındadır. Koronavirüsün yarattığı işsizlik ve ekonomik daralma hükümeti zor durumda bırakıyor.
Ölü ve vaka sayısının artmasıyla ülke de tansiyon yüksek. Sağlık sistemi çökmeye yakın olduğu için asayiş olayları ülke de iktidarı hedef haline getiriyor.
Ordu ve Bolsonaro, yerel yönetimleri ve asayiş olaylarını dizginlemek için iktidarlarını güçlendirmek adına bir ‘askeri darbeye’ davet çıkarıyorlar.
Bu koşullar altında, artan askeri müdahalenin birincil amacı, koronavirüs ile mücadeleye yardımcı olmak değil, kendi iktidarlarını sürdürebilmek için bir sosyal patlamayı önlemek ve gerekirse bastırmaktır.
Ordu, hükümeti devralmanın zamanının geldiğini görüyor. Asıl marazi olan soru Bolsonaro ile ne yapılacağıdır; çünkü Başkan kontrol edilemeyen bir karakter ve herkesi bir araya getiren bir kişiliğe sahip; çünkü önemli birçok gücü halen arkasında tutuyor (Trump, Evanjelikler, İsrail).
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
