Hizmet çakışması nedir? Emeklilik planınızı bozabilir mi?

Hizmet çakışması, aynı zaman diliminde birden fazla sigortalılık statüsünün olması demektir.

Bilerek veya bilmeyerek birçok sigortalı, birden fazla sigortalılık statüsünde çalışmış olabilir.

Genellikle emeklilik talebi aşamasında veya emeklilik öncesi, çalışmaların karşılığı olan sosyal güvenlik hizmetlerinin birleştirilmesi sürecinde ortaya çıkan ve on binlerce sigortalının mağdur olmasına sebebiyet veren hizmet çakışmasını bu yazımızda ele alacağız.

Oldukça komplike olan hizmet çakışmalarının parametrelerini, sebeplerini ve şartlarını açıklayarak sizleri aydınlatmaya çalışacağız.

Hizmet çakışmasının ne zaman olduğu önemli mi?

En önemli unsurlardan biri, çalışma hayatında çakışmanın hangi zaman diliminde olduğudur.

Keza tarihlere göre hangi sigortalılığın geçerli olduğu belirlenir ve hizmete yüklenir.

Uygulamaların değişmesi sebebiyle üç ana tarih belirleyicidir:

1. 1 Ekim 2008 tarihinden önceki hizmet çakışmaları
2. 1 Ekim 2008 ile 1 Mart 2011 tarihleri arasındaki hizmet çakışmaları
3. 1 Mart 2011 tarihinden sonraki hizmet çakışmaları

1.  2008 yılı ekim ayı başından (1 Ekim 2008) önce geçen hizmetlerin çakışması

506 sayılı Kanun (SSK), 1479 sayılı Kanun (BAĞ-KUR), 5434 sayılı Kanun (Emekli Sandığı) ve tarım sigortalılarıyla ilgili kanunlar, 1 Ekim 2008 tarihinde yürürlükten kaldırılmış olmalarına rağmen, temel olarak sigortalıların ilk işe giriş tarihleri baz alınarak o statünün koşulları ve emeklilik şartları geçerli kılınmıştır.

Emekli Sandığı'na tabi hizmetler ile diğer kanunlara tabi hizmetlerin çakışması halinde, Emekli Sandığı'na tabi geçen sigortalılık süreleri geçerli sayılacak, diğer sigortalılık süreleri ise iptal edilecektir.

Bağ-Kur ve SSK için ise 2008 yılı ekim ayı başından önce sigortalılık statüsünün belirlenmesinde; önce başlayan hizmetin geçtiği kurumdaki sigortalılık sona ermedikçe diğer kurumdaki sigortalılığın geçerli sayılmayacağı kriteri esastır.

Çok sık karşılaşılan Bağ-Kur ve SSK çakışmasından bir örnekle açıklayalım:

1 Şubat 1994 tarihinde ilk defa SSK'lı olarak işe giren Deniz Hanım, babasına ait olan işyerine 10 Temmuz 1996 tarihinden itibaren ortak olduğundan habersizdir ve Bağ-Kur primlerinin düzenli ödendiğini varsayalım.

12 Haziran 1998 tarihinde işten çıkan Deniz Hanım'ın Bağ-Kur sigortalılığı devam etmektedir.

11 Kasım 1999'da tekrar SSK'lı olarak çalışmaya başlayan sigortalının işten çıkış tarihini 04 Eylül 2006 kabul edelim.

Örneğe göre, Deniz Hanım'ın hizmet durumu şu şekilde olacaktır:

• 1 Şubat 1994 - 12 Haziran 1998 tarihleri arası SSK kapsamında olacaktır. (Bu aralıkta bildirilen Bağ-Kur hizmetleri iptal edilecek, varsa Bağ-Kur borcuna mahsup edilecek veya başvuru tarihinde 10 yıllık zamanaşımı yok ise ödenen primler kendisine iade edilecektir.)
   
• 13 Haziran 1998 - 1 Ekim 2008 tarihleri arası Bağ-Kur kapsamında olacaktır. (Bu aralıkta bildirilen SSK hizmetleri iptal edilecek, işverenin o döneme ait prim borcu bulunmuyorsa ödenen işçi payı Bağ-Kur sigortalılığı hesabına aktarılacaktır. Ancak prim transferi yapılan SSK'lı dönemler, Bağ-Kur dönemlerini karşılamamaktadır.) 

2.  2008 yılı ekim ayı başı (1 Ekim 2008) ile 1 Mart 2011 tarihleri arasında geçen hizmetlerin çakışması

2008 yılı ekim ayı başı itibarıyla yürürlüğe giren 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun 53'üncü maddesinin birinci fıkrası ile sigortalının, 4'üncü maddenin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentlerinde yer alan sigortalılık hâllerinden birden fazlasına aynı anda tabi olmasını gerektirecek şekilde çalışması hâlinde; öncelikle aynı maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında, (c) bendi kapsamında çalışması yoksa ilk önce başlayan sigortalılık ilişkisi esas alınarak sigortalı sayılacağı hüküm altına alınmıştır.

Bu yasa ile Emekli Sandığı (4/c), SSK (4/a), BAĞ-KUR (4/b) olarak değişmiştir.

Özetle, Emekli Sandığı ile diğer hizmetler çakıştığında Emekli Sandığı, sadece SSK ve BAĞ-KUR çakıştığında ise önce başlayan sigortalılık geçerli olacaktır.

Aynı örnekle devam edecek olursak;

Deniz Hanım'ın 02 Şubat 2009 tarihinde tekrar 4/a'lı çalışmasını başlatalım ve devam ettirelim.

Bu süreçte de BAĞ-KUR'lu olduğundan haberdar olduğunu ve ortaklığını 30 Aralık2009'da bitirdiğini varsayalım.

Deniz Hanım'ın hizmeti şöyle olacaktır:

• 1 Ekim 2008 - 30 Aralık 2009 tarihleri arası BAĞ-KUR (4/b) olacaktır. (Bu aralıkta öncesinden devam eden BAĞ-KUR olduğundan, ortaklığın bitiş tarihine kadar BAĞ-KUR geçerli olacak ve bildirilen SSK hizmetleri iptal edilecektir. İşverenin o döneme ait prim borcu bulunmuyorsa ödenen işçi payı, BAĞ-KUR sigortalılığı hesabına aktarılacaktır.)
   
• 31 Aralık 2009 - 1 Mart 2011 tarihleri arası SSK (4/a) olacaktır.

3.  1 Mart 2011 tarihinden itibaren hizmet çakışmaları

5510 sayılı Kanun'un 53'üncü maddesi, 6111 sayılı Kanun ile 1 Mart 2011 tarihinden geçerli olmak üzere değiştirilmiş, 4(a) ve 4(b) bentlerinde yer alan sigortalılık statüleri ile 4(c) bendinde yer alan sigortalılık statüsüne aynı anda tabi olacak şekilde çalışmalar hâlinde öncelikle 4(c) bendi kapsamında, 4(a) ve 4(b) bentlerinde yer alan sigortalılık statülerine tabi olacak şekilde çalışmalar hâlinde ise 4(a) bendi kapsamındaki sigortalılıkları geçerli sayılacaktır.

4(b) bendi kapsamındaki sigortalılık, 4(a) bendine tabi çalışmanın başladığı tarihten 1 gün önce sona erdirilecektir.

Yani, sigortalıların aynı anda çalıştıkları farklı statülerin birbirine üstünlüğü gözetilmiştir.

Örneğimizi buraya uyarlayalım:

Deniz Hanım en son 4/a'lı olarak çalışma hayatına devam ediyorken 9 Ağustos 2016 tarihinde el becerisine dayalı bir işletme açtırdığını varsayalım.

Vergi kaydının bildirimine istinaden SGK, Deniz Hanım'ın 4/b tescilini 9 Ağustos 2016 tarihi itibarıyla otomatik olarak açacaktır.

Ancak 4/a'lı çalışmaya devam ettiği sürece 4/b tescili sigortalılığa işleme girmez ve herhangi bir borç oluşturulmaz.

21 Kasım 2019'da işten çıkış ve 09 Mart 2020'de tekrar işe giriş yapıldığını düşünürsek, Deniz Hanım'ın hizmet süreci şöyle olacaktır:

• 1 Mart 2011 - 21 Kasım 2019 tarihleri arası 4/a'lı olacaktır.
• 22 Kasım 2019 - 08 Mart 2020 tarihleri arası 4/b'li olacaktır.
• 9 Mart 2020 - emeklilik arası 4/a'lı olacaktır.

Özetle; genel olarak ele alıp örneklemeye çalıştığımız bahse konu çakışma sebebiyle, zamanında oluşturulmamış tescil ve kayıt eksiklikleri, zaman aşımından dolayı iade alınamayan ödenmiş primler, prim gün toplamında oluşan eksiklikler vb. durumlar sigortalının mağduriyet yaşamasına neden olmaktadır.

Sorularınız için: [email protected]

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.