Afrika İslam dünyası hakkında bilinen muteber şahsiyetlerden daha çok tarihte unutulan kahramanlar mevcuttur. 1
Bunlardan biri Hacı Alhassan Dantata'dır ki, o son yüzyılda Nijerya ve Batı Afrika'nın en zengin adamı olarak tarihe geçmiştir.
Kano'da bir zenginlik alameti olarak Yerfıstığı Piramitlerini inşa etti. Her piramidin içinde 15 bin doldurulmuş yerfıstığı torbası vardı.
Torunu Aliko Dangote, günümüzde dünyanın ve Afrika'nın en zengin siyah adamı olarak biliniyor.
Alhassan Dantata kimdir?
Alhassan Dantata kola fıstığı ve yer fıstığı ticareti yapan Nijeryalı bir tüccar ilk başlarda sadece yaşadığı coğrafyada Avrupa mallarının distribütörü olarak tanındı.
Zamanla büyük İngiliz ticaret şirketlerine hammadde sağladı ve aynı zamanda Gold Coast'ta ticari ortaklıklar geliştirdi. Öldüğünde Afrika'nın en zengin adamıydı. 2
Dantata, 1877'de Kano Emirliğinde Bebeji'de doğdu, Abdullahi ve eşi Amarya'nın birkaç çocuğundan biri olan Baba Talatin'in oğluydu.
Babasının ölümünün ardından aileyi Katsina'dan Kano'daki Madobi'ye getiren Baba Talatin'di.
Gana'daki Kola ve fındık ticareti sebebiyle Gonja karargahına yolculuk için yola çıktığında, karısı yolculuktan dönerken Bebeji'nin kamp alanında Alhassan'ı doğurdu.
Dedesi Abdullahi, 1885 civarında Bebeji'de öldü. Abdullahi'nin çocukları, onun hatırı sayılır servetini idare edemeyecek kadar küçüktüler.
O öldüğünde hepsi İslam hukukuna göre paylarını almışlardı. Amarya, kcasının ölümünden sonra Bebeji'den ticari çıkarları olan Gana'ya gitmeye karar verdi. Çocukları Bebeji'de Tata adında yaşlı bir köle kadına bırakıldı.
Genç Alhassan, Tata'nın "anne" rolünden dolayı Alhassan Dantata olarak tanındı (Dan-tata, Hausa dilinde "Tata'nın oğlu" anlamına gelir).
Dantata, Bebeji'de Tijaniyye tarikatı tarafından yönetilmiş olan bir medreseye gönderildi. Babasının servetindeki payı yok olmuş gibiydi ve kendini geçindirmek zorunda kaldı.
Almajiri'nin (Kur'an öğrencisi) hayatı zordur, çünkü hem kendisi hem de melâmı (öğretmeni) için yiyecek ve giyecek bulması ve aynı zamanda okuması gerekir. Bazıları sadece yalvarırken, diğerleri ücretli iş aradı.
Dantata, genç bir Agalawa geleneği gibi çalıştı. Tata'nın ısrarıyla kurtarmayı başardı.
Asusu, Tata'nın satın aldığı bir çömlek kap hala evin duvarlarında bulunmaktadır. 3
Kano İç Savaşı ve kölelik
1893'ten 1895'e kadar Kano Emirliği'nde büyük ayaklanmalar meydana geldiğinde Dantata hala genç bir delikanlıydı.
Emir Muhammed Bello 1893'te öldüğünde Kano Emirliği'ne hak iddia eden iki kişi vardı. Biri oğlu Tukur'du.
Tukur, dini eğitimini bir Tijaniyye aliminden almıştı ve Agalawa'nın desteğini aldı. 4
Diğeri ise Emir Yusuf'tu. Yusuf dini eğitimini Kadiriyye okullarından almıştı. Ortaya çıkan iç savaşta Yusuf'un kuvvetleri Tukur'a karşı galip geldi ve emir unvanını talep etti.
Tukur'un Agalawa desteği nedeniyle Dantata ve diğer Agalawa'nın mülklerine el konuldu ve birçoğu yakalandı.
Dantata ve kardeşleri, kölelik tehdidi altında fidye için tutuldu. Parayı ödediler ve Dantata, ailesi Kano'nun çevresine yerleşmeden ticaret işine geri döndüler.
Muhtemelen 1894 senesinde kölelikten kurtulduktan sonra, Dantata annesini görmek için Gonja'ya giden bir kervana katıldı.
Bebeji'den bazı eşyalar satın aldı ve yarısını yolda, geri kalanını da Accra'da sattı.
Zengin annesinin onunla yaşamasına ve Gold Coast - Agalawa çevresinde iş bulmasını ummuştu.
Ancak bu mümkün olmadı. Sadece bir gün dinlendikten sonra, onu bir alışveriş merkezine götürdü ve Dantata'dan Bebeji'ye dönmeye hazır olana kadar orada kalmasını istedi.
Dantata Gana'da Bebeji'de olduğundan daha çok çalıştı. Gelenek olduğu gibi, kazancının büyük kısmı sadakaya gitti.
Bir noktada dini çalışmaları ve işleri için Bebeji'ye döndü. Dantata kendisi uzun mesafeli güzergahlarda mal satmaya çalışan bir tüccar olmaya başlamıştı. Olaylar yatışana kadar Bebeji'de kaldı.
Dantata, ticaret ortakları ağını geliştirmek için İbadan ve Lagos'a giden yeni ticaret yollarını kullandı.
Kola fındıklarını yük hayvanlarına getirmek yerine, onları Accra, Kumasi, Sekondi ve Lagos arasında taşımak için buharlı gemiler kullandı.
Bu rotayı ilk geliştiren oydu. Bu yenilik ve Avrupalılarla temas, onun servetini ve geleceğini kurmasına yardımcı oldu.
1906'da boncuk, kolye, Avrupa kumaşı ve ticari mal ticareti yaparak ilgi alanlarını genişletmeye başladı.
Bir daha hiç evlenmemiş olan annesi 1908 civarında Accra'da vefat etmişti. Onun ölümünden sonra dikkatini Lagos ve Kano'daki yeni ticari fırsatlara verdi.
Dantata, Bebeji'de bir ev tuttu. İngilizler 1903'te Yusuf'un halefini elden çıkarınca Abbas'ı Kano Emiri olarak atadılar.
Yeniden düzenlemenin bir sonucu olarak Abbas, Kano çevresindeki el konulan toprakları Agalawa ailelerine iade etti.
Dantata ilk evini Kano'daki o zamanlar boş olan Sarari bölgesinde inşa etti.
Umma Zaria ile evlendi ve gelenek olarak onun için Kano'nun kadınlarıyla iş yaptı.
Tüm hesaplara göre Dantata, kişisel alışkanlıklarında çok çalışkan, tutumlu ve gösterişsizdi. Aynı zamanda iyi bir finans yöneticisiydi.
Baş muhasebeci olarak görev yapan Alhaji Babba Na Alhassan'ı ve 38 yıl boyunca mali kontrolör olarak Alhaji Garba Maisikeli'yi istihdam etme konusunda bir uzman olarak tanındı.
Dantata bir masanın arkasından değil, işçileriyle ilgilenen bir halk insanıydı.
Dantata başlı başına bir isim olarak, Afrika kıtasında büyük ölçekli iş dünyasının en kalıcı miraslarından birini ve girişimde cesur olan her şeyi sembolize etmeye başladı.
Klanın patriği Hacı Alhassan Dantata'nın ölümünden elli üç yıl sonra, kurduğu imparatorluk dünyanın bu bölgesinde iş yapan holdingler arasında halen önemli bir oyuncu olmaya devam ediyor.
Bu bölgede Dantata adından söz edildiği her yerde, Kano'nun ünlü yerfıstığı piramitlerini oluşturmak için basamaklanan ve çarpışan tonlarca para görüntüsü akıllara gelir.
Aile şirketinin işleri ekonominin her sektörünü kapsar. Aile inşaat, ulaşım, imalat, petrol arama ve pazarlama, ithalat ve ihracat, tarım, ticaret, genel ticaret, emlak vb. işlerle uğraşıyor.
Bugün, Dantata organizasyonu birkaç milyar naira değerindedir. Dantata hanedanının sembolü milyarder işadamı ve hayırsever Dr. Aminu Dantata'dır.
Rahmetli babası Hacı Alhassan Dantata tarafından kurulan bir ticaret şirketi olarak başlayan bu işletme bazı Batı Afrika ülkeleri ve denizaşırı ülkelere yayılan dev bir holdinge dönüşdü. 5
Dantata ve Avrupa ticaret şirketleri
1912'de Avrupalılar yerfıstığı ihracatına ilgi göstermeye başladıklarında, Emir Abbas ve onların baş acentesi Adamu Jakada 6 aracılığıyla halihazırda kurulmuş olan Kano tüccarlarıyla temasa geçtiler.
Umaru Sharubutu ve Maikano Agogo gibi bazı yerleşik Kano tüccarları onların teklifini kabul etti.
Dantata, tüccarların Gold Coast'taki Avrupalılar için kakao satın alarak nasıl servet kazanabileceklerini zaten biliyordu.
Diğer Kano iş adamlarına göre onun birçok avantajı vardı: dil, zenginlik ve yaş.
Dantata İngilizce konuşabiliyordu ve halihazırda Lagos ve Accra'daki Avrupalılarla doğrudan ilişkileri vardı. Önemli miktarda da sermayesi vardı.
Diğer yerleşik Kano tüccarlarının aksine, otuzlu yaşlarının ortalarındaydı, küçük bir ailesi ve onu destekleyecek maiyeti vardı.
1914'te Kano'daki kıtlığa rağmen, promosyonlar, krediler ve bağlantılar yoluyla yer fıstığı satın alma işine hızla hakim olmuştu.
1918'de, İngiltere merkezli Royal Niger Company (daha sonra United Africa Company oldu) kendilerine yerfıstığı satın almak için bir acente aradı ve sadece Dantata onların teklifine yanıt verdi. 7
Kuzey Nijerya'da United Africa Company tarafından satın alınan fındıkların yaklaşık yarısının hlktan satın alınmış ve Avrupa'ya satılmıştı.
1922'de Dantata, diğer tüccarları geride bırakarak Kano'daki en zengin işadamı oldu.
1929'da Bank of British West Africa Kano'da bir şube açtığında, Dantata şubeye 20 deve yükü gümüş sikke getirdi.
Dini nedenlerle parasından faiz almıyordu. Ölümünden kısa bir süre önce Kano'daki altmış yerfıstığı piramidini inşa ederek bir manada sahasında kırallığını ilan etmişti. 8
Mekke'ye hac yolculuğu
Dantata, 1920'lerde tekneyle Mekke'ye bir hac ziyareti yaptı. Bu gezide İngiltere'ye de gitti ve ziyaretinde V. George'a takdim edildi.
Dantata, torunları arasında devam eden bir gelenek olan diğer Müslümanların Mekke'ye hac ziyaretlerini finanse etti.
Oğlu Hacı Aminu Dantata ve Hacı Mariya Sunusi Dantata gibi torunları ve Aliko Dangotegibi torunlarının torunları, hala diğer Müslümanların her yıl Mekke'ye hac ziyaretlerini finanse etmektedir.
Dantata'nın ölümü
Dantata 1955'te hastalandı. Hastalığının ciddiyeti nedeniyle baş mali kontrolörü Garba Maisikeli ve çocuklarını çağırdı.
Onlara günlerinin sonuna yaklaştığını söyledi ve birlikte yaşamalarını tavsiye etti.
Özellikle kurduğu şirket (Alhassan Dantata & Sons) konusunda endişeliydi.
Şirketin batmasına izin vermemelerini ve mümkün olduğunca aile içinde evlenmeye devam etmelerini istedi.
Onları diğer zengin Kano tüccarlarıyla çatışmalardan kaçınmaya çağırdı. Akrabalarına, özellikle de aralarındaki fakirlere iyi bakmalarını öğütledi.
Üç gün sonra 17 Ağustos 1955 Çarşamba günü uykusunda öldü ve Sarari mahallesindeki evine defnedildi. 9
Halk arasında Mamuda Wapa olarak bilinen oğlu Mahmud Dantata (1922-1983) Gana'daki Gold Coast Üniversitesi'nden mezun olduktan sonra babasının ticari faaliyetlerini modernize etti.
Daha sonra 1948'de Batı Afrika Hacılar Ajansı'nı kurdu ve Batı Afrika'da paralel Piyasa Para Birimi Ticaretine öncülük etti.
İş insanı olarak Batı Afrika Ülkelerinde Dantata Ailesine daha fazla ün kazandırdı.
Meşalenin Dantata'nın genç nesline geçmesiyle Dantata Organizasyonu görünüşe göre daha da güçlenmeye devam ediyor ve ulusun iş dünyasında ticaret ve sanayide lider bir ışık olmaya devam ediyor.
Holding binlerce Nijeryalı için istihdam yaratmaktadır. Bu bayrağı dalgalandıran ve imparatorluğu dünyadaki en kıskanılacak aile şirketini başarı öykülerinden biri haline getiren Alhaji Alhassan Dantata ve mirasçılarının vizyonuna ve öngörüsüne borçludur.
Notlar:
1. Gençoğlu, Halim. 2020. In the Turkish archival sources Turkey-Africa = Türk arşiv kaynaklarında Türkiye-Afrika. S. 221, Ankara: SR Yayınevi
2. Ahworegba, Prosper Ufuoma. 2008. The Nigerian 100: the Most Influential Nigerians of All Time. [Lagos, Nigeria]: [Integrity Press].
3. Onuorah, A.C. 2018. "Role of non-oil exports in the economic growth of Nigeria". Journal of Emerging Trends in Economics and Management Sciences. 9 (3): 132-140.
4. Asabe, Abdulkarim Usman Dan. 1989. "The traders of Kasar Kano in the nineteenth and twentieth centuries: the case of Agalawa". Nigeria Magazine. 57: 3-4.
5. Fayemiwo, Moshood Ademola, and Margie Marie Neal. 2013. Aliko Mohammad Dangote: the biography of the richest black person in the world. Houston, TX: Strategic Book Publishing and Rights Co.
6. 1912'den sonra Kano'da kazançlı yerfıstığı endüstrisinde yer alan Adamu Jakada Kanolu işadamı ve tüccarıydɪ.
7. Royal Niger Company. 1897. The Royal Niger Company ... Niger Soudan Operations. Expedition Orders. MS. notes.
8. Smithsonian Libraries. 1968. "Bank of British West Africa". Red Book of West Africa: Historical and Descriptive, Commercial and Industrial Facts, Figures & Resources. 297-299.
9. National Conference on Education for Sustainable Development, Godwin A. Ashituabe, and Ibrahim A. Kolo. 2004. Education for sustainable development in Nigeria: book of readings. Minna: Niger State College of Education.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
