Temmuz sonundan bu yana Güney Kafkasya ve Ortadoğu'nun genelini ilgilendiren önemli gelişmeler dizisiyle karşı karşıyayız: 30 yıllık ilişkilerden sonra Azerbaycan, İsrail topraklarındaki ilk temsilciliklerini açtı. Tel Aviv'de 29 Temmuz itibariyle çalışmaya başlayan Ticaret ve Turizm Temsilcilikleri, ikili ilişkiler ve bölge ülkeleri adına bir aşamayı simgeliyor.
Aslında İsrail, Türkiye'den bir buçuk ay sonra, 25 Aralık 1991'de Azerbaycan'ın bağımsızlığını tanıyan ikinci ülke olmuştu. 7 Nisan 1992'de diplomatik ilişkiler tesis edilmiş ve bugün Bakü'nün İzmir Caddesi'nde faaliyet gösteren İsrail Büyükelçiliği açılmıştı. 30 yıl boyunca İsrail'de Azerbaycan Temsilciliği bulunmasa da Güney Kafkasya ve Batı Asya'da (Türkiye'den sonra) en kalabalık Yahudi nüfusa sahip Azerbaycan ile ilişkiler her alanda gelişmişti. İsrail'in enerji alanında en önemli partneri olan Bakü ve Azerbaycan'ın savunma teknolojisine büyük katkılarda bulunan Tel Aviv'in ilişkileri, temsilciliklerin açılmasıyla resmiyete döküldü.
Azerbaycan Ekonomi Bakanı Mikayıl Cabbarov, temsilciliklerin açılış töreninde konuşurken (Fotoğraf: Azerbaycan Ekonomi Bakanlığı)
Ticaretten turizme, kalkınmada diplomasiye atılan yeni adımlar
İkinci Karabağ Savaşı'ndan bu yana komşu ve bölge ülkeleri arasında mekik dokuyan Azerbaycan Ekonomi Bakanı Mikayıl Cabbarov, Temmuz sonunda Tel Aviv'e hareket etti. Sovyetler Birliği doğumlu İsrail Turizm Bakanı Yoel Razvozov ile görüşen Cabbarov, 29 Temmuz'da Tel Aviv'de Ticaret ve Turizm Temsilciliklerinin açılış törenine katıldı. Yoğun tempolu ziyaretinde iki heyet de önemli toplantılara katıldılar. Resmî açıklamaya göre Cabbarov, “44 günlük Vatan Savaşı süresince Azerbaycan'a gösterdiği destek için İsrail tarafına teşekkürlerini bildirdi. İsrail şirketlerinin işgalden kurtarılmış arazilerin canlanmasına gösterdikleri ilgiye yüksek değer verdi.” (Azerbaycan Ekonomi Bakanlığı, 29 Temmuz). Taraflar enerji, sağlık hizmetleri, dijitalleşme, yatırım, inovasyon, şehircilik, su kaynakları, turizm alanlarında iş birliğinin geliştirileceğini ifade etti. Azerbaycan heyeti, İsrailli iş adamlarını yatırım için ülkelerine davet ettiler.
Cabbarov, ayrıca yine kökeni Sovyetlere dayanan ve farklı çevrelerce “Azerbaycan Lobisi'nin adamı” diye anılan İsrail Finans Bakanı Avigdor Lieberman ile görüştü. 2020 yılında iki ülke arasında enerji hariç ticarî hacmin 200 milyon doları aştığı düşünülürse bu temasların anlamı daha belirginleşir. Azerbaycan Ekonomi Bakanı'nın bir başka görüştüğü isim İsrail İnşaat Ze'ev Elkin'di. Elkin'in kökeni de tıpkı Razvozov ve Lieberman gibi Sovyetlere dayanıyor. İsrail'le tarihî ve kültürel bağlarını kullanmasını bilen Bakü için işgalden kurtarılan Karabağ'da İsrail yatırımları önem arz ediyor. Türkiye ve ABD ile beraber İsrail'in de Karabağ'da yıllarca harap hâlde kalmış şehirlerin kalkındırılmasında rol oynaması bekleniyor.
Cabbarov'un yoğun görüşme trafiğinde Dışişleri Bakanı Yair Lapid ve Bölgesel İşbirliği Bakanı Issawi Frej de dahildi. Azerbaycan Ekonomi Bakanlığı'nın 31 Temmuz'da yayımladığı açıklamaya göre “İsrail business çevreleri Azerbaycan'la işbirliğine meraklıdır.” Bu bildirinin bir ifadesi olarak aynı gün, İsrailli yatırım şirketi OurCrowd ile Azerbaycan Yatırım Şirketi mutabakat zaptı imzaladılar.
Bir sonraki adım İsrail'de Azerbaycan Büyükelçiliği
İsrail, son dört yılda İslam dünyasına yönelik açılımını Azerbaycan ile taçlandırmaktan memnun. Laik Azerbaycan, Türkiye dahil Müslüman ülkelerden gelen tepkilere rağmen İsrail ile ilişkileri her alanda sürdürüp geliştirmiş fakat henüz burada bir temsilcilik açmamıştı. İran ve Rusya dengelemeye, İhvancılık ve diğer İslamcı akımlara engel olmaya gayret eden Bakü için Tel Aviv en önemli partnerlerden biri. Karabağ Zaferi'nde İsrail'in katkılarıyla ilişkilerin meşru ve dışardan itirazları önleyici bir zemine ulaşması sonrası temsilcilik açılması sürpriz değil. Ayrıca İhvan ve müttefiki hareketlerin Ortadoğu'da gün geçtikçe mevzi kaybetmesi, İsrail'in diğer Müslüman ülkelerle ilişkilerini tesis etmesini kolaylaştırıyor.
İsrail Turizm Bakanı Razvozov, açılış töreninde bu gelişmeyi “ikili ilişkilerde bir mihenk taşı” şeklinde niteledi (İsrail Dışişleri Bakanlığı, 29 Temmuz). Bakan ayrıca ülkesinde Azerbaycan Büyükelçiliğinin açılacağını da müjdelemiş oldu ve Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'e bu karardaki dahli münasebetiyle teşekkür etti. İsrail Dışişleri Bakanlığı ve İsrail'in Bakü Büyükelçiliği temsilciliklerin açıklamasını pek çok vesileyle kutladı. Bu kutlamalar en çarpıcı biçimde Twitter'da dünya kamuoyunun dikkatine sunuldu. Kimisi Azerbaycan Türkçesinde konuşan eski İsrail Büyükelçileri, temsilciliklerin -kendi ifadeleriyle “nihayet”- açılışı sebebiyle mutluluklarını çektikleri videolarla paylaştılar. Bakü'de görevli bir İsrailli diplomat, kutlama mesajında “Daha yapacak çok işimiz var” notunu düştü.
Aslında Ekim 2020'den -hatta daha evvelden beri- Azerbaycan'ın İsrail'de Büyükelçilik açması gündemdeydi. 28 Nisan 2021'de İsrail Dışişleri Bakanlığı görevinde bulunan Gabi Ashkenazi de Cabbarov ile görüşmesini paylaşmış ve yakında ticaret ve turizm temsilciliklerinin açılacağını ilan etmişti. Şu an için kesin bir tarih ve plan olmasa da bundan bir sonraki adımın İsrail'de Azerbaycan Büyükelçiliği'nin açılacağı olduğunu iddia etmek zor değil.
İkinci Karabağ Savaşı sonrası Azerbaycan'ın ABD ve sınırlı sayıdaki ülkenin izinden giderek Kudüs'te temsilcilik açacağı yönünde birtakım iddialar dile getirilmişti. Böyle bir şey şu an için mümkün değil.
Azerbaycan'ın Batı'ya açılışı, askeriyeden sonra ticaretle sürüyor
Ankara ile Bakü arasında imza edilen Şuşa Beyannamesi ile NATO'nun koruma şemsiyesi altına girdiği sıkça tartışılan Azerbaycan, Batı ülkelerinden gelecek ekonomik yardım ve yatırımlara büyük önem atfediyor. Güney Kafkasya'da tek bir gücün egemenliğine karşı ABD, Türkiye, Birleşik Krallık ve İsrail gibi ülkeler ile ilişkilerini güçlendiren Bakü, bölgede hegemonya kurulmasını engellemek istiyor. Günümüzde çok kutuplu küresel mücadelenin bir sahası hâline evrilen Kafkaslarda bu dengeyi tutmak Aliyev İktidarı için mühim.
Azerbaycan Ekonomi Bakanı Cabbarov, bu siyasa üzeirne İkinci Karabağ Savaşı'nın bitişinden bu yana deyim yerindeyse “mekik diplomasisi” dokuyor. Rusya ve Türkiye dahil komşu ve bölge ülkelerdeki meslektaşları ile bir araya gelen Cabbarov, 24 Mayıs'ta Bakü'ye gelen Birleşik Krallık Ticaret Bakanı Graham Stuart ile Karabağ'daki kalkınma ve yatırım işlerini görüşmüştü. Cabbarov'un tarihî Tel Aviv ziyareti öncesinde İsrail'in Bakü Büyükelçisi George Deek, Bakü Limanı'nı ziyaret ederek ticarette yeni gelişmelerin ve işbirliği alanlarının altını çizmişti.
Temmuz ayında Azerbaycan'ın Batı'ya yönelik ticarî ve askerî bir başka hamlesi ise Oklahoma'dan geldi. ABD Eyaleti Oklahoma'nın Valisi Kevin Stitt, 27 Temmuz'da Bakü'ye geldi. Cumhurbaşkanı Aliyev ve Ekonomi Bakanı Cabbarov'la görüşen Vali Stitt'in heyetinde ayrıca Eyalet Ulusal Muhafızları Komutanı General Michael Thompson da bulunuyordu. General Thompson ve Oklahoma Ulusal Muhafızları, Azerbaycan Ordusu ile işbirliğinin artacağına yönelik beyanlarda bulundu. Vali Stitt, devamında 30 Temmuz'da Karabağ'a geçerek Zengilan'da inşa edilmesi planlanan akıllı köy projesini inceledi. ABD ile federe devletler aracılığıyla tesis edilen iletişim kanalı, Bakü'nün diğer Batılı ülkeler ile kurduğu ilişkilerle bir arada değerlendirilmeli.
Faydalanılan Kaynaklar:
- https://www.indyturk.com/node/364466/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/polemiklerin-g%C3%B6lgesinde-azerbaycan-i%CC%87srail-ili%C5%9Fkileri
- https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/potential-azerbaijani-mediation-turkish-israeli-relations
- https://www.indyturk.com/node/376221/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/azerbaycan-nato-yolunda-m%C4%B1
- https://economy.gov.az/article/i-qtisadiyyat-naziri-mikayil-cabbarov-i-srail-resmileri-ile-gorushub/31808
- https://economy.gov.az/article/i-srailde-azerbaycanin-ticaret-ve-turizm-numayendelikleri-achilib/31809
- https://economy.gov.az/article/azerbaycan-i-srail-iqtisadi-elaqeleri-genishlenir/31813
- https://economy.gov.az/article/i-srailin-biznes-daireleri-azerbaycanla-emekdashliqda-maraqlidir/31814
- https://mfa.gov.il/MFARUS/PressRoom/2021/Pages/Azerbaijan-opens-trade-and-tourism-office-in-Israel.aspx
- https://twitter.com/DoronPe/status/1420651087602851840?s=20
- http://interfax.az/view/841232/ru
- https://twitter.com/IsraelinAZ/status/1420788404145561602
- https://twitter.com/gabi_ashkenazi/status/1387442598860791808
- https://www.economy.gov.az/article/i-qtisadiyyat-nazirliyinde-boyuk-britaniyanin-i-xracat-naziri-ile-gorush-kechirilib/31679
- https://twitter.com/IsraelinAZ/status/1418493971043659779?s=20
- https://www.governor.ok.gov/articles/press_releases/governor-stitt-advocates-for-expanded-oklahoma-par
- https://en.trend.az/azerbaijan/politics/3462515.html
- https://economy.gov.az/article/i-qtisadiyyat-naziri-mikayil-cabbarov-absh-in-oklahoma-shtatinin-qubernatoru-ile-gorushub/31803
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
