Çöp, çevre ve yaban hayatı üzerinde kayda değer olumsuz etkileri olan ve aynı zamanda insanlara ve ekonomiye önemli maliyetler getiren süregelen çevresel bir sorun olmaya devam ediyor.

Dünyada her dakikada 1 milyon plastik şişe satın alınıyor ve her yıl 5 trilyon plastik poşet kullanılıyor.

Plastik üretimi 1970'lerden bu yana diğer materyallerden daha hızlı artış gösterirken, tarihsel büyüme eğilimlerinin devam etmesi halinde halihazırda ortalama yıllık 460 milyon ton olan küresel plastik üretiminin 2050'ye kadar 1,1 milyar tona ulaşması bekleniyor.

Depozito İade Sistemi (DRS), maliyet etkinliği ve piyasa başarısızlıklarını ele alma kabiliyeti ile bilinen ve böylece çöp azaltımını teşvik eden ekonomik bir araç olarak hizmet veriyor.

DRS ne kadar erken geniş ölçekte uygulanırsa, kabiliyetleri o kadar erken kullanılabilir (kaliteli ambalaj ve ambalaj atıklarının geri kazanımı açısından) ve kullanılamaz atıkların yaşam döngüsü uzatılabilir, bu da geri kazanımından sonra yeni maddi değer kazanır ve somut ekonomik faydalar sağlayabilir.

Cam şişeler ve alüminyum kutular kalite kaybı olmadan çok defa geri dönüştürülebilir.
 

Ocak 2025 itibarıyla 57 ülkede yaklaşık 357 milyon kişinin Depozito İade Sistemlerine erişimi bulunuyor.

Bu sayının önemli ölçüde artması bekleniyor; tahminlere göre 2027 yılı sonuna kadar 70 ülkede yaklaşık 641 milyon kişi DRS kapsamında olacaktır.

Önümüzdeki yıllarda Polonya (Ekim 2025), Türkiye (2025), Avustralya'nın Tazmanya eyaleti (2025), Çek Cumhuriyeti (2026), Singapur (2026), İspanya (2026), Portekiz (2026) ve Birleşik Krallığın 4 ülkesi (2027) dahil olmak üzere birçok ülke ve bölgede yeni programlar başlatılacaktır.
 

Şekil 1. Tek kullanımlık içecek kapları için Depozito İade Sistemlerinin kapsadığı nüfusun büyümesi (1970-2027)

Avrupa'da 16 ülkede (İsveç, Norveç, Danimarka, İzlanda, Finlandiya, Almanya, Hollanda, Hırvatistan, Estonya, Letonya, Litvanya, Slovakya, Romanya, Malta, Macaristan ve İrlanda) Depozito İade Sistemlerinde (DRS) tek kullanımlık içecek PET şişeleri, cam şişeler ve metal kutular için iade oranları ve ücretler Tablo 1'de verildi. 
 

Tablo 1 Avrupa'daki Depozito İade Sistemlerinde (DRS) tek kullanımlık içecek kapları için iade oranları ve ücretler

^{*Detaylar aşağıda verildi.
**: Record-to- report (kayıttan rapora)} 

Depozito sisteminde ülkeler bazında iade bedelleri Şekil 2'de verildi. 
 

Şekil 2. Depozito iade bedelleri

DRS'de düşük ücretler

En düşük DRS bedeli 0,08 euro ve altında olan ülkelerde ve bölgelerde ortalama geri dönüşüm oranı yüzde 69 iken DRS bedeli 0,13 euro ve üzerinde olan ülkelerde ve bölgelerinde ortalama geri dönüşüm oranı yüzde 89 ila yüzde 92 arasında değişiyor. 

DRS bedeli;

• <0,06 euro olduğunda iade oranı; yüzde 69,
• 0,06-0,08 euro olduğunda iade oranı; yüzde 69,
• 0,09-0,13 euro olduğunda iade oranı; yüzde 89,
• ≥ 0,13 euro olduğunda iade oranı; yüzde 92

olduğu tespit edilmiştir (Şekil 3).
 

Şekil 3. Minimum depozito değerine göre tek kullanımlık içecek kapları için Depozito İade Sistemlerinde en son iade oranları

Şekil 4. Daha yüksek depozito iade bedelini uygulayan eyaletlerde ve birçok AB ülkesinde daha yüksek oranda pet şişe geri dönüşümü

0,10 kanada dolarının (cad) altında minimum depozitoya sahip yetki alanlarının yalnızca yüzde 68'lik bir geri dönüşüm getiri oranına ulaştığını, 0,20 kanada doları veya daha üzerinde yüzde 92 ve üzerinde iade oranına ulaşıldı.  
 

Şekil 5. Dünya çapında DRS'de minimum depozito bedelleri ve minimum geri dönüşüm oranı (Kanada doları cinsinden)

Kısaca depozito iade bedeli arttıkça geri dönüşüm oranı artıyor.

Bu yüzden depozito iade bedelleri geri dönüşümü teşvik edecek şekilde düzenlemeli ve uygulamaya konmalı. 

DRS'de yüksek toplama oranlarını motive eden temel bir husus, içecek kaplarını geri dönüşüm için iade etmek için finansal bir teşviktir.

Depozito İade Sistemlerini diğer programlardan ayıran şey budur.

Bu yüzden iade bedelleri toplamayı özendirici/teşvik edici olmalıdır. 

Diğer yandan enflasyon değer kaybına karşı depozito iade bedellerinin enflasyonu yansıtacak şekilde güncellenmesi gerekir.

Türkiye'de depozito iade bedelinin 25 kuruş (0,0067 euro) olarak belirlenmesi fevkalade yanlıştır (gazete haberleri).

Bu, dünyada en düşük depozito iade bedelidir.

Bu bedel ile Depozito İade Sistemi çalışmaz, iade yapılmaz, sistem sadece kâğıt üzerinde kalır.

İade bedelleri geri dönüşümü teşvik edici olmalıdır. 

Bu durumda sokak toplayıcıları kirli ve karışık ambalaj atıkları toplamaya devam eder.

Kirli ve karışık ambalaj atıklarının geri dönüşümde fire oranı en az yüzde 30 olur.

Bu firelerde çöp depolama alanına gitmeye devam eder. 

Mevcut en son verilere göre, Depozito İade Sistemleri (DRS) ile Avrupa ülkelerindeki ortalama ambalaj atığı geri dönüşüm oranı yüzde 91'dir.

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.