Haziran ayında Kenya halkı vergi zammı öngören 2024 Mali Yasa Tasarısını protesto etmek için sokaklara dökülmüş ve protesto eylemleri neticesinde Devlet Başkanı William Ruto yasa tasarısını geri çektiğini açıklamak zorunda kalmıştı.
Geçtiğimiz günlerde Batı Afrika ülkesi Nijerya da benzer protestolara sahne oldu.
Son dönemlerde belirgin şekilde artan hayat pahalılığı, yüksek enflasyon ve elektrik faturalarına yapılan fahiş zamlar nedeniyle öfkelenen bazı Nijeryalılar, ülke çapında ‘kötü yönetime son’ (#Endbadgovernance) protestoları düzenleyeceklerini açıklayan bir bildiri yayınladı. Hükümetin eylemleri iptal etme yönündeki çabalarına rağmen 1 Ağustos 2024'te protesto gösterileri başladı.
4 Ağustos'ta Başkan Bola Tinubu, protestocuları diyaloğa davet ederek ekonomik durumu normalleştireceğine dair söz verdi. Ancak göstericiler açıklamaları yeterli bulmayarak eylemlere devam etti.
Nijerya daha önce de çeşitli protestolara sahne olmuştu. Eski başkan Buhari döneminde gerçekleştirilen #Endsars protestolarında ülkenin kuzeyi büyük oranda sessiz kalmıştı ancak bu defa kuzeybatı protestoların merkezi haline geldi.
Lagos'ta, halkın büyük bir kısmı ilk gün evde kalmayı tercih etti, az sayıda insan bir araya geldi, barışçıl bir şekilde gösteriler düzenlendi. Sonraki günlerde, insanlar günlük hayatlarına döndü. Güneybatı‘da da benzer sakinlik vardı. Protestolara katılanların çoğu eski başkan adayları olan Omoleye Sowore ve Peter Obi’yi destekleyenlerden ibaretti.
Ancak, ülkenin Güney-Güney kısmındaki Rivers, Delta ve Edo'da düzenlenen protestolarda öfke hissedildi.
Ülkenin daha yoksul kesimini barındıran kuzeyde ise durum çok farklı bir hal aldı. Başta Kano, Sokoto, Kaduna, Plateau olmak üzere Kuzeybatı Nijerya’da halk protestolara geniş katılım gösterdi. Lakin bazı eylemler kısa sürede kanlı bir hal almaya başladı, hükümet binaları yağmalandı ve yıkıldı, polisin açtığı ateş sonucu bazı göstericiler hayatını kaybetti.
Tinubu yönetimi neden protesto ediliyor
Nijerya Devlet Başkanı Bola Ahmed Tinubu’nun göreve geldikten çok kısa bir süre sonra 29 Mayıs 2023'te petrol ürünlerine uygulanan sübvansiyonu kaldırmasının ardından ülkede akaryakıt fiyatları hızla yükselmişti. Yükselen akaryakıt fiyatları ve döviz piyasasındaki kısıtlamaların kaldırılmasıyla birlikte ülkenin para birimi nairanın değerinin düşmesi beraberinde hayat pahalılığını getirmiş ve Nijerya halkının alım gücü belirgin bir şekilde düşmüştü.
Tinubu’nun iktidarı devraldığı Muhammadu Buhari petrole sübvansiyon vermeyi sürdürmüş, merkez bankasını döviz kurunu sabit tutarak fiyat artışlarını dizginlemeye zorlamıştı. Tinubu iktidara geldikten sonra her iki uygulamaya da son verdi.
Analist Onuoha Ukeh’e göre “Tinubu'nun yakıt sübvansiyonunu kaldırma biçiminin yanlış olduğu söylenmelidir. Alınan aksiyon makul, ancak uygulaması ilerleme karşıtıdır. Yakıt sübvansiyonunun kaldırılmasından önce bazı şeyler yapılmalı veya yürürlüğe konulmalıydı. …Hükümet ülkedeki yakıt tedarikiyle ilgili sorunun petrol ürünlerinin Nijerya'dan komşu ülkelere kaçak olarak sokulması olduğunu biliyor. Hükümet bununla başa çıkmak zorunda. Hükümet petrol sektöründeki yolsuzlukla başa çıkmak zorunda.”
Tek sorumlu Tinubu mu?
Dünya Gıda Programına göre Nijerya’da çocuklar arasındaki yetersiz beslenme oranı son bir yılda iki kattan fazla arttı. IMF’nin talep ettiği gibi nairanın dalgalanmaya bırakılması, nairanın değerinin daha da düşmesine yol açtı. Vergilerdeki ve elektrik faturalarındaki artış, birçok işletmenin kapanmasına sebep oldu. Ancak siyasi makam sahipleri tüm sıkıntılardan uzak, sınırsız harcamalar yaparak fanuslarının içinde yaşamaya devam etti.
Şunu hatırlamakta fayda var ki, bugün Nijerya’nın muazzam iş gücüne ve doğal kaynaklarına rağmen halkının yoksulluk ve açlıkla yüzleşiyor olması, yalnız Tinubu’nun değil, tüm kademelerdeki yönetimin başarısızlığı olarak yorumlanmalıdır. Yıllardır süren kötü yönetim, bitmeyen yolsuzluk ve vizyonsuz liderlik, eyalet ve yerel hükümet seviyelerine de sirayet etmiş durumda. Nihayetinde Tinubu döneminde katlanarak artan sorunlar daha büyük bir trajedinin yaşanmasına neden oldu.
Ülkenin güneyindeki durum
Büyük çoğunluğu ülkenin güneybatısında yaşayan Yorubalar protesto eylemlerine katılmadı, zira Bola, Tinubu Yoruba halkına mensup. Hem Müslüman hem güneyli bir başkanın iktidara gelmesi zaten nadiren gerçekleşen bir durumdu, bu nedenle Müslüman Yorubaların Tinubu’ya sempati beslemesi şaşılacak bir durum değil. Ülkedeki bazı kiliseler protestolara destek verirken çoğunluğunu Hristiyan Yorubaların oluşturduğu Pentekostal kiliselerin destek vermeyişi de benzer sebeple (bölgecilik) ve Tinubu’nun eşinin Pentekostal mezhebine bağlı olmasıyla açıklanabilir.
İgbolar protestolara katılmadı
Ülkenin güneyinde yaşayan ve protestolara karışmayan Igbolar, 2020 yılında gerçekleştirilen SARS (insan haklarını ihlal ettiği gerekçesiyle Özel Hırsızlıkla Mücadele Ekibine karşı düzenlenen) protestolarında en fazla itham edilen topluluk olmuş, adeta tüm suç Igbolara yüklenmişti. Bu defa kendi güvenlikleri için protestolardan uzak durdukları gibi, Tinubu’yu hiçbir zaman desteklememiş olmaları da protesto edecek bir sebeplerinin olmayışı anlamına geliyordu. Bazı kesimlerce İgboların bu protestolara katılmayışları, kendilerini Nijerya’ya ait görmemeleri ve Biafra devletini kurma ideallerine bağlı olmaları yönünde de yorumlandı.
Protestolar kuzeyde yoğunlaşıyor
Ülkenin daha yoksul ve eğitimsiz kesiminin yaşadığı Kuzey Nijerya Tinubu’nun yanlış politikalarından en fazla etkilenen bölge oldu. Çoğunluğu çiftçilikle ve hayvancılıkla geçimini sağlayan insanlar, kendilerini sürekli tehdit eden haydutlardan ve terör eylemlerinden kurtulmak istediler. Tinubu bunu sağlayamadı. Çiftçiler tarlaları ekemedi, tarım ciddi darbe aldı. Nihayetinde halk artan gıda fiyatları nedeniyle yoksulluğu çok daha şiddetli hissetti ve açlık tehlikesi baş gösterdi.
Kuzeylilerin öfkesinin bir sebebi de onların desteğini alan Tinubu’nun iktidara geldikten sonra kendilerine sırtını dönmesi oldu. Örneğin, Kaduna’nın en önde gelen isimlerinden El Rufai bakanlık için senatörden onay alamadı. Kuzey halkı, 2027 yılında yeniden aday olmaya hazırlanan Tinubu’ya tepkisini şimdiden göstermek istedi.
Dünya genelinde protestoların düzenlenmesinin ana nedenleri arasında değişim yaratmak, haksızlığa karşı ses yükseltmek ve adaletsizliğe meydan okumak vardır. Ancak kimi zaman protestolar şiddet içeren eylemlere dönüşerek tüm bu amaçlardan uzaklaşır ve yıkıcı bir kalıba bürünür. Ne yazık ki kuzeyde bazı yerde protesto eylemleri şiddet dolu isyan hareketlerine dönüştü. Rus bayrağının devreye girmesi de protestoların amacını saptıran bir diğer faktör oldu. Çok sayıda protestocu göz altına alındı.
Kuzeydeki protestocuların bir kısmının Rusya bayrağı ile gösterilere katılması Güvenlik Uzmanı Kabir Adamu tarafından “Nijer Cumhuriyeti’ndeki durumun benzeri yaşandı ve Kuzey Nijerya'daki birçok genç, Nijer'deki gençlerin darbeyi nasıl desteklediğini, ayrıca Fransa ve ABD'nin reddedilmesine ve Rusya'nın kucaklanmasına nasıl destek verdiklerini gördü. Dolayısıyla, mevcut hükümetin politikalarından memnun olmayan Nijeryalı gençlerin de aynı şeyi yapması şaşırtıcı değil.” şeklinde yorumlandı.
Sonuç yerine
Bu protestolar Nijerya için ne ilk ne de son. Nijerya halkı yalnızca mevcut hükümeti değil yıllar süren kötü politikaları, bitmeyen yolsuzluğu, adaletsizliği ve halktan uzak politikacıları protesto etmeye devam edecek.
Bilhassa yıllar boyunca bölgenin daha az gelişmiş ve daha yoksul olmasında payı olan Kuzeyli elitlerin de Kuzeydeki protestolardan kendilerine çıkarması gereken dersler var.
Tinubu sadece on günlük protestoları söndürmek için değil, daha fazlası için halkıyla konuşmalı ve halkı tatmin edecek eylem planları açıklamalı. Zira protestolar son bulsa bile, Nijerya halkı adil ve halkın yanında yer alan bir yönetim talep etmekten vazgeçmeyeceği gibi bu tepkisini 2027 seçimlerinde de gösterecek.
Kaynaklar
https://thesun.ng/tinubu-protest-riot-and-hypocrisy/
https://www.premiumtimesng.com/opinion/722473-the-hunger-protests-and-nigerias-rising-season-of-discontent-by-cheta-nwanze.html
https://www.thecable.ng/matters-arising-the-implications-of-protesters-waving-russian-flags-in-some-northern-states/
https://www.idrakpost.com/d/58/nijerya%E2%80%99da-protesto-neden-anarsiye-donustu
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
