Afrika milliyetçiliği 20'nci yüzyılın ortalarında bağımsızlığa giden yolda halkları bir araya getirirken, Afrika sosyalizmi de ekonomik kalkınma için yeni bir ideoloji olarak çok sayıda Afrika ülkesinde benimsendi.
Kıtayı sömüren Batı ülkelerinin getirdiği kapitalizme karşı sosyalizmi benimseyen Afrikalı liderler kısa sürede halklarının desteğini kazandı.
1950'lerden 1980'lerin ortalarına kadar 35 Afrika ülkesi, hem siyasi hem de ekonomik anlamda bağımsızlık kazanabilmek için sosyalist politikalara başvurdu.
Tanzanya'da köylerde kolektif tarım (ujamaa) politikası, Mozambik'te toprak reformu, Etiyopya'da devrim sonrası askeri yönetimle her bir ülkenin kendine has bir sosyalizm deneyimi oldu.
Hâlihazırda Afrika toplumlarının geleneklerinde bulunan ve insanların birbirleriyle dayanışmalarını, paylaşmayı ve işbirliğini temsil eden "ubuntu" felsefesi, Batı'nın bireyselliğine değil, sosyalizmin vurguladığı değerlere çok daha yakındı.
Ancak Afrikalı liderlerin kendi ülkelerindeki birtakım önemli dinamikleri göremeden, etraflıca plan yapmadan hızlıca uygulamaya çalıştıkları sosyalist politikaların başarısız olması uzun sürmedi.
Sosyalist liderler zaman içinde birer diktatöre dönüşmeye başladı. Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla birlikte Afrika'nın sosyalist deneyimi de tarihin sayfalarına karıştı.
Ganalı Kwameh Nkrumah, Tanzanyalı Julius Nyerere, Senegalli Leopold Sedar Senghor, Gineli Ahmed Sekou Toure ve Burkina Fasolu Thomas Sankara gibi liderler Afrika sosyalizminin öne çıkan isimleri olarak sıklıkla anıldı.
Ancak aynı dönemde Nkrumah ve Toure ile birlikte mücadele veren ve Afrika'da sosyalizmi kendi yorumuyla uygulayan Mali'nin sosyalist Müslüman lideri Modibo Keita'dan pek bahsedilmedi.
Mali'nin bağımsızlık lideri
Son yıllarda Fransa'ya sırtını dönüp Rusya ile yakınlaşan Mali'nin sosyalist geçmişinden pek az bahsedilir.
Oysa Mali, bağımsızlığını kazanmasının hemen ardından kendisini Marksist olarak tanımlayan Modibo Keita liderliğinde sosyalist politikalar ile yönetilmişti.
Mali'nin kurucu lideri Keita, Batı Afrika ülkelerinin sömürgeciliğe karşı birlik içinde verdiği mücadelenin sembollerinden biri olarak ülkesinde hala saygıyla hatırlanıyor.
1915 yılında Bamako'da dünyaya gelen Modibo Keita'nın ailesi, soylarının ilk Mali imparatoru Sundiata Keita'ya dayandığını söyler. Keita hanedanlığı, Mali İmparatorluğunu 11 ve 17'nci yüzyıllar arasında yönetmişti.
Keita, Senegal'in başkenti Dakar'da aldığı eğitimin ardından Mali'nin Bamako, Sikasso ve Timbuktu şehirlerinde öğretmenlik yaptı. Bazı kaynaklara göre Fransa'da da öğrenim gördü.
Eğitim yılları esnasında Marksist bir çalışma ekibine dahil oldu ve sosyalizmi benimsedi.
1956'da Fransız Sudan'ında milletvekili seçildi ve iki dönem dış işleri bakanı olarak görev yaptı.
1958 yılında Fransız Sudan'ı, Senegal, Yukarı Volta ve Dahomey hep birlikte Mali federasyonu adı altında birleştiler.
1960 yılında Mali Federasyonu Fransa'ya karşı bağımsızlığını ilan etti ve Modibo Keita barışçıl yollarla bağımsız olan ülkenin ilk devlet başkanı olarak göreve başladı.
Yalnızca 8 yıl görevde kalan lider Pan Afrikan ve Marksist bir çizgide ilerledi.
Sağlık ve eğitim sistemine odaklanan Keita, ülkenin dört bir yanında hastane ve okullar inşa ederek sosyal statüsüne bakılmaksızın tüm halkın bu temel iki haktan yararlanmasını sağladı.
Stratejik endüstrileri kamulaştırdı ve kapsamlı altyapı projeleri başlattı.
Madencilik, bankacılık ve ticaret gibi sektörlerin devletleştirilmesiyle yabancı bağımlılığını azaltmayı hedefledi.
Tarımsal verimliliği artırmak için sulama projelerini geliştirmek, kredi ve tarımsal girdilere erişim sağlamak ve kooperatif tarımcılığı teşvik etmek için programlar başlattı.
Siyasi görüşü ve politikaları
Modibo Keita'yı diğer sosyalist liderlerden ayıran en önemli nokta kendisini net bir şekilde Marksist olarak tanımlamasıdır.
Ancak Keita Marksizm'in ateist ve materyalist yapısını benimsemediğini de aynı netlikle ifade etmiştir:
Afrika'nın, başkalarının katkısını göz ardı etmeden, Afrika yöntemleriyle çözüm bulacağı sorunlar var. İşte bu nedenle bilimsel sosyalizme eleştirel bir zihinle bakıyoruz. Ondan, bizi Mali'nin meyve vermesini sağlayacak değerleri, kültürümüze, yapımıza ve mirasımıza uygun olan elementleri çekip alıyoruz. Hiçbir hazır fikri, kimden gelirse gelsin körü körüne kabul etmiyoruz.
"İnsan inanmak zorundadır. Tanrıya inanmazsa o boşluğu başka şeylere inanarak doldurmaya zorlanır" diyerek inançlı bir Müslüman olduğunu da belirtmiştir.
Keita'ya göre İslam ve sosyalizm birbiriyle çelişmez; bilakis ona göre "İslam'dan daha sosyalist bir din yoktur. Çünkü İslam zengine, fakire vermesini, paylaşmasını, başkalarının sıkıntılarını hafifletmesini emreder."
Modibo Keita, kıtanın diğer sosyalist liderlerinden farklı olarak, Afrika sosyalizmi yerine "Afrika'da sosyalizm" demişti.
Pan Afrikan hedefleri onu Mali topraklarının dışına taşımış, Cezayir ve Fas arasındaki gerginlikte arabuluculuk yapmıştı.
Ne yazık ki Modibo Keita'nın politikalarının da çoğu sosyalist lider yönetiminde olduğu gibi, otoriter bir eğilim göstermesi uzun sürmedi.
1967'den itibaren Mali Anayasası'nı askıya aldıktan sonra Devrimin Savunulması için Ulusal Komite (CNDR) kurup "Aktif Devrimi" başlatınca halkın tepkisini çekti.
Keita'nın başarısız adımları neticesinde, Mali Frangı'nın devalüasyonu ile sonuçlanan yüksek enflasyon ülkede genel bir huzursuzluk yarattı.
Modibo Keita 1968 yılında General Musa Traore tarafından darbe ile devrildi.
1977 yılında Traore'nin hapse mahkûm ettiği sosyalist lider, parmaklıklar ardında hayata veda etti.
Keita'yı darbe ile deviren General Traore de 1991 yılında bir darbe ile devrildi.
Görevi devralan Alpha Oumar Konaré, Keita'ya itibarını iade ederek onu Mali'nin kurucu lideri olarak kabul edip başkente bir heykelini yerleştirdi.
Günümüze gelindiğinde, anayasayı askıya aldığı, otoriter ve demokrasiden uzak bir siyaset izlediği için eleştirilse de Mali halkının büyük çoğunluğu için Modibo Keita bağımsızlık mücadelesinin en önemli ismi olarak saygıyla anılıyor.
Sosyalist politikaları, reformları ve halka yönelik yapılan yatırımları hala hatırlanıyor.
Kaynaklar:
The Political Thought of Modibo Keita /Francis G. Snyder (The Journal of Modern African Studies Vol. 5, No. 1 (May, 1967), pp. 79-106
https://www.thecitizen.co.tz/tanzania/magazines/political-reforms/modibo-ke%C3%AFta-and-the-vision-of-a-united-africa-2657028
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
