Tarihsel süreç boyunca, farklı medeniyetlerde bahçeler, insanların yaşantısında büyük öneme sahip oldu.
Asırlar boyu bahçeler, insanların yaşadıkları sıkıntılardan kaçıp, doğayla iç içe olabildikleri sığınaklar oldu.
Farklı medeniyetlerde yaşayan krallar, kraliçeler, aristokratlar gibi önemli kişiler adına çeşitli bahçeler yapıldı.
Bahçe sanatı zaman içinde, toplum ve insana yönelik olarak gelişim gösterdi.
Dünyanın farklı coğrafyalarında yaşayan insanlar, bahçelerini, bulundukları yerin coğrafi koşulları, iklim özellikleri ve yaşam koşullarına göre şekillendirdi.
Bahçeler, medeniyetlerin kültür, gelenek, görenek ve inanışı ile ilgili önemli bilgiler aktardı.
Bahçeler, kültür mirasının önemli bir bölümü ve insan-doğa ilişkisinin yansımasıdır.
Mimarlık ile iç içe olan bahçe tasarımları, farklı medeniyetlerde, kültürlerin de etkisiyle gelişim gösterdi.
Sanayileşme ve kentleşmeyle birlikte, kentlerde çevre sorunları ve sağlık sorunları yaşanmaya başladı.
Bu sorunlarla mücadele edebilmek için plancılar, mimarlar ve peyzaj mimarları çeşitli çözüm arayışına girdi.
Bu çözüm arayışları sonucunda ortaya çıkan, çevre dostu yaklaşımlardan biri de dikey bahçecilik.
Doğadan kopmuş, çevre sorunlarının yaşandığı büyük kentler için dikey bahçeler, çevreyi koruyan, ekolojik bir yaklaşımdır.
Tarih boyunca dikey bahçeler, farklı kültürlerde hem coğrafi koşullardan korunmak, hem de, estetik amaçlı kullanıldı.
Babil'in Asma Bahçeleri
Günümüzde dünyanın 7 harikasından biri olarak bilinen Babil'in Asma Bahçeleri, Mezopotamya Bahçe Sanatı'nın en etkileyici örneklerinden biridir.
Babil kavimi, Mezopotamya'da bahçe sanatında, ilk çağın en güzel örneklerini verdi.
Babil Kralı II. Nebukadnezar, vatan hasreti çeken İranlı eşini mutlu edebilmek için, Babil'in Asma Bahçeleri'ni yaptırdı.
Kral'ın eşi Amytis'in geldiği ülke, yeşil ve dağlıktı. Mezopotamya'nın sıcak ortamı, kraliçeyi mutsuz etmiş.
Kral, eşi için, eşinin ülkesine benzer bir bahçe yaptırmış. Babil'de Kraliyet Sarayı'nda yapılan bu bahçeler, bir dizi teras üzerine kurulmuş çatı bahçeleridir (Şişman ve Gültürk, 2015).
Kemerli duvarlar üzerinde yükselen bahçeler, teraslardan oluşmuştur. Bu bahçelerde, meyve ağaçları, palmiye, akasya, kavak, servi gibi bitkiler yetiştirildi.
Bu şehrin içindeki asma bahçelerin kalıntıları, 20'nci yüzyılda yapılan kazılar sonucu ortaya çıkmıştır (Aklıbaşında, Atabeyoğlu ve Bulut, 2011).
Mezopotamya'da Babil'in Asma Bahçeleri ile dikey bahçe uygulamalarına başlanmıştır.
Viking ve Roma Dönemi mimarisinde, dikey bahçecilik anlayışının, artık mimari yapı öğelerinde kullanıldığı görülüyor.
Kuzey Avrupa'da Vikingler, çatılar ve duvarlarını çim ile kaplamışlar.
Roma Dönemi'nde esnaflar, balkonlarında sarmaşıklar yetiştirerek, Roma mozolelerini süslemişler (Kalay ve Sarıman Özen, 2021).
Amerikalı Profesör Stanley Hart White, dikey bahçecilik anlayışında öncü oldu.
1938 yılında, Illinois Üniversitesi'nde peyzaj mimarlığı profesörü olan Stanley Hart White, istenilen herhangi bir yüksekliğe kadar, modüler bitki birimlerini örüp, dikey bahçe oluşturma fikrini geliştirdi.
White'ın çalışmaları, modern mimaride, dikey bahçecilik anlayışının başlangıcı kabul edilir (Kalay ve Sarıman Özen, 2021).
Dikey Bahçeler, 20'nci yüzyılın başlarında modern mimari çalışmaların bir parçası oldu.
Ancak, günümüz bakış açısı ile, dikey bahçecilik anlayışını uygulayan Fransız botanikçi Patrick Blanc oldu.
Patrick Blanc, yıllar boyunca sürdürdüğü doğa gözlemlerinden yola çıkarak, "yaşayan duvarlar" adıyla dikey bahçecilik anlayışını geliştirdi (Çelik ve Ender, 2015). Dikey bahçecilik anlayışı, binaların dış yüzeylerinin canlı bitkilerle kaplanmasıdır.
Patrick Blanc, yarattığı dikey bahçe sistemi ile, doğadan bir parçayı yaratmayı başardı.
Dikey bahçeler, iç mekan ve dış mekanda kullanılacak şekilde gelişmeye başladı.
Dikey bahçelerin çevreye katkıları
Küresel ısınma gibi önemli çevre sorunlarının yaşandığı günümüzde, çevreye karşı duyarlı yaklaşımların geliştirilmesi büyük önem taşıyor.
Dikey bahçeler, çevre sorunlarının yoğun olarak yaşandığı kentlerde, kentin ekolojisini iyileştirici etkiye sahip.
Dikey bahçeler, kentlerde alternatif yeşil alanlar yaratarak, yeşil alanların artmasına neden olur.
Kentlerde yeşil alanların artması sayesinde de biyolojik çeşitlilik korunur.
Yeşil duvarlar, kullanıldıkları yapılarda, enerji ve su tasarrufu, ısı izolasyonu sağlayarak, doğal kaynakların korunmasına katkı sağlar.
Dikey bahçeler, kentsel ısı adalarının etkisini azaltarak, havadaki toz ve kirliliği azaltarak, hava kirliliğinin önlenmesini sağlar.
Dikey bahçeler, izolasyon sağlayarak, gürültü kirliliğinin azaltılmasına da katkı sağlar.
Ayrıca dikey bahçeler, sundukları etkileyici tasarım olanaklarıyla, kentsel alanlara önemli estetik katkılar sunarlar.
Dünyadaki dikey bahçe uygulamaları
Dikey bahçe uygulamaları, Avrupa başta olmak üzere, tüm dünyada hızla artıyor.
Tokyo, Singapur ve New York gibi nüfusun yoğun olduğu kentlerde, arazilerin sınırlı olması nedeniyle, dikey bahçe uygulamaları ve dikey çiftliklere rastlıyoruz.
Milano'daki İtalyan ofisi Boeri Studio'nun projesi olan Bosco Verticale (2014), dünyada yapılan ilk dikey orman projesi.
Bu proje, Deutschen Architekturmuseums tarafından, Uluslararası Yüksek Bina Ödülü'nü (2014) kazandı.
Ayrıca bu bina, Yüksek Binalar ve Kentsel Habitat (CTBUH) için dünyanın en iyi yüksek binası kabul edildi.
Athenaeum Otel, İngiltere
Patrick Blanc tarafından, 2009 yılında tasarlanan otelde, 280 bitki kullanıldı.
Blanc'in İngiltere'de yaptığı ilk çalışma olarak bilinir (Osmanlıoğlu ve Asilsoy, 2021).
Türkiye'de dikey bahçe uygulamaları
Türkiye'de yapılan ilk dikey bahçe uygulaması, İstanbul'un Tarlabaşı Bölgesi'deki Siemens Dikey Bahçe çalışmasıdır.
Tarihi bir yapının cephesine, 90 metrekarelik yüzey üzerine uygulanan dikey bahçede, 8 farklı bitki türü ve 4 bin adet bitki kullanıldı.
Firmanın çevreci kimliğini ön plana çıkarmak için, doğa teması işlendi(Çelik ve Ender, 2015).
Türkiye'de dikey bahçe uygulamalarına, kentsel sorunların yoğun olarak yaşandığı İstanbul, turizm faaliyetlerinin yoğun olduğu Antalya ve Bodrum'da rastlıyoruz.
Dikey bahçe uygulamalarının maliyeti Türkiye'de oldukça yüksek.
Bundan dolayı, dikey bahçe uygulamaları bazı kentlerde sınırlı kalıyor.
Dikey bahçelerin kentsel alanlara ve çevreye karşı olumlu etkileri çok.
Bundan dolayı dikey bahçe uygulamalarının Türkiye'de yaygınlaşması önemli.
Kaynaklar:
Aklıbaşında, M., Atabeyoğlu, Ö. ve Bulut, Y. (2011). "Tarihte Kadınlara Adanmış Bahçeler" İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, Özel Sayı, 2 (2011): 954-962.
Çelik, A., Ender, E., & Zencirkıran, M. (2015). "Vertical Garden and Practices in Turkey." Reserach Journal of Agricultural Sciences, 8(1), 67-70. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi 8 (1): 67-70, 2015. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/413139
Ekoyapı dergisi (https://www.ekoyapidergisi.org/dikey-yesillik-kentsel-peyzaj-uzerindeki-etkiler).
Kalay, F., & Sarıman Özen, E. (2021). "Dı̇key Bahçe Uygulamalarının Yaşanabilir Çevreye Sunduğu Katkılar." Türkiye Peyzaj Araştırmaları Dergisi, 4(2), 64-77. https://doi.org/10.51552/peyad.1008009
Şişman, E. ve Gültürk, P. (2015). "Tarihi Perspektifte Bahçe Sanatının Gelişmesi ve Sınırlayıcıları" IX. Uluslararası Sinan Sempozyumu Bildiri Kitabı.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
