İş ve kişisel yaşamı ayırmak için açıkça tanımlanmış zamanlar oluşturmak gerekiyor.

Gerek hükümetler gerek şirketler, çalışanlara "irtibatı kesme hakkı" verilmesinin tartışılmasına zemin hazırlıyor. 

Dijital detoks kaçınılmaz hale geliyor. 

Pandemiyle birlikte iş yaşam dengesi, iş-yaşam entegrasyonuna dönüşüyor. Evden çalışma, çalışanların garip saatlerde istenmeyen telefon görüşmelerine, toplantılara, WhatsApp mesajlarına, video görüşmelerine maruz bırakıyor. 

Evden çalışmayla çalışma saatlerinin uzaması nedeniyle iş-yaşam dengesinin ucu kaçmış durumda.

Araştırmalar da evden çalışmaya başladıklarından bu yana çalışanların ruh sağlıklarının kötüleştiğine işaret ediyor. Çünkü depresyon, anksiyete, uyku bozukluğu gibi rahatsızlıklarda artış görülüyor.

Üstelik çalışma sürelerinin uzaması ödenmeyen fazla mesailer olarak karşımıza çıkıyor. Bu nedenle iş ve kişisel yaşamı ayırmak için açıkça tanımlanmış zamanlar oluşturmak gerekiyor.

Bu da gerek hükümetlerin gerek şirketlerin çalışanlara "irtibatı kesme hakkı" vermesinin tartışılmasına zemin hazırlıyor. 

Hangi ülkelerde uygulanıyor ya da uygulanması planlanıyor? 

• İrlanda, çalışanlara 1 Nisan 2021'den itibaren çalışanlara irtibatı kesme hakkı verdi. Mesai saatleri dışında e-postalara, telefon görüşmelerine veya diğer mesajlara yanıt vermemeleri için yasal bir hak getirdi.
   
• Arjantin kısa süre önce çalışma saatleri dışında dinlenme ve irtibatı kesme hakkı sağlamayı amaçlayan bir yasayı kabul etti.
   
• Avrupa Birliği Parlamentosu benzer bir öneriyi Ocak ayında destekledi. Brüksel'de gerçekleştirilen Avrupa Parlamentosu Genel Kurul oturumunda, çalışanların iş saatleri dışında ulaşılamamasına yönelik 'İrtibatı kesme hakkı' ile ilgili hazırlanan rapor, 472 'evet', 126 'hayır' ve 83 'çekimser' oyla kabul edildi. Raporda iş ve özel hayat arasındaki sınırların aşılması gibi dezavantajlara, istihdamla ilgili çeşitli etik ve yasal sorunlara değinildi. 
   
• Fransa'da 2016'da yürürlüğe giren yasayla birlikte çalışanlar mesai saatleri dışında çevrimdışı kalma, mesai saatleri dışında gelen e-postalara cevap vermeme hakkı elde etti. Bu yasa sayesinde en az 50 çalışanı olan şirketlerin, ne zaman e-posta ve telefon görüşmesi yapılmaması veya yanıtlanmaması gerektiğini belirten işveren ve çalışanların bağlantılarını nasıl kesebileceklerini tanımlayan bir tüzük hazırlaması ve çalışanlarını bu stratejiler hakkında eğitmesi ve bilgilendirmesi gerekiyor. 
   
• Kanada hükümeti kısa süre önce, çalışanların çalışma saatleri dışında işten kopmalarına yardımcı olacak yeni kurallar belirlemek için iş liderleri ve sendikalardan oluşan "İrtibatı Kesme Hakkı Danışma Komitesi" kurdu. Kadınların ev işlerinden ve bakım sorumluluklarından daha fazla pay alması muhtemel olduğundan, özellikle kadın çalışanlara yardımcı olacağını vurguladı. 
   
• Birleşik Krallık'ta ise tasarı 2019'da önerildi ancak Covid-19 salgını nedeniyle ertelendi. Şimdilerde İstihdam Yasası'na irtibatı kesme hakkının dahil edilmesi yeniden görüşülüyor. 
   
• Hollanda'da, Hollanda parlamentosunun bir üyesi tarafından Temmuz 2020'de bağlantı kesme hakkına ilişkin bir yasa teklifi sunuldu. Bu öneri şu anda Danıştay'ın görüşünü bekliyor. 
   
• İrtibatı kesme hakkı yasasını çıkarma çabaları ABD'de de şimdiye kadar pek ilgi görmedi.

Hangi şirketler irtibatı kesme hakkı tanıyor?  

Birçok şirket iletişim teknolojilerinin çalışanların yaşamları üzerindeki olası olumsuz etkilerini düzenlemeyi amaçlıyor. 

Örneğin; 

• Fransa'daki Orange Telekomünikasyon Grubu 27 Eylül 2016'da imzaladığı toplu sözleşme ile çalışanlarına irtibatı kesme hakkı tesis ediyor. 
   
• İtalyan mühendislik ve sertifikasyon hizmetleri grubu Rina, tüm personele irtibatı kesme hakkı veriyor. Anlaşmaya göre, uzaktan çalışanlar, 07.00- 20.00 arasında en fazla sekiz saat çalışmaya teşvik ediliyor. Gece geç saatlerde gönderilen e-postalar için, gönderen kişi "gönder" tuşuna basmadan önce iki kez düşünmesini isteyen bir pop-up bildirimiyle caydırılıyor. 
   
• Volkswagen, Almanya'da, 2012 yılında mesai saatleri dışında e-posta alımını durduran ilk şirket. Otomobil üreticisi, sunucularını mesai saatleri dışında e-posta gönderemeyecek şekilde ayarlıyor. Bazı ruh sağlığı uzmanları, sunucuları kapatmak gibi katı yaptırım mekanizmalarının sorunlu olabileceğini söylüyor.
   
• Sigorta şirketi AXA, Temmuz 2017'de imzalanan toplu sözleşme ile çalışanlarına İspanya'da mesai saatleri dışında telefonlarını kapatma hakkı veriyor.
   
• Alman araç üreticisi Daimler, 2014'te tatile giden işçiler için isteğe bağlı bir hizmet oluşturarak "ofis dışındayım" yanıtı göndermek yerine, çalışanlara dışarıdayken gelen e-postaları otomatik olarak silmeyi tercih etme hakkı veriyor. 
   
• Renault, e-posta bağlantılarını ve cep telefonu kullanımını akşamları ve hafta sonları sınırlıyor.
   
• Allianz, BNP Paribas, BMW, gibi şirketler de çalışma saatleri dışında e-posta kullanımını kısıtlıyor. 

İrtibatı kesme hakkı, bazı uluslararası şirketlerde yerel düzeyde uygulanıyor. Bu durum ulusal yasal çerçevelerin gelişimini potansiyel olarak etkileyebiliyor.

Şirketler için zorunlu mu? 

Yasal bir zorunluluk olmadığı sürece irtibatı kesme hakkı şirketler için zorunlu değil. İşverenin tercihine bağlı olarak iç kurallar belirlenebiliyor. Bu durumda, işveren tek karar verici oluyor. 

İşvereni koruyor mu? 

Bu hak işvereni, sözleşme saatleri dışında kendi iradesiyle çalışmaya karar veren ve daha sonra fazla mesai ödemesi talep eden çalışanlar tarafından yapılan mesai ödeme taleplerine karşı korumaya yardımcı oluyor. 

İyi planlamak gerekiyor 

İrtibatı kesme hakkını pandemiden yıllar önce tanıyan şirketlerde kurallar her zaman beklendiği gibi işlemedi. Teoride işe yarıyor, ancak gerçek hayatta uygulaması kolay olmuyor.

Şirketlerin iyi bir planlama yapması gerekiyor. Örneğin, neyin "acil" olarak kabul edilebileceğini tanımlamak gerekiyor. 

İrtibatı kesme hakkı hangi durumlarda aksıyor? 

• İşverenler için en büyük sorun, çalışanların kurallara uymaması durumunda nasıl denetleneceği oluyor. 
   
• Herhangi bir bağlantı kesme hakkı, uluslararası işletmelerin ve çalışanlarının farklı saat dilimlerinde çalışması durumunda engel oluşturuyor. 
   
• Hakkın farklı vardiya saatlerini nasıl kapsayacağını, işle ilgili bir kriz veya acil durum sırasında neler yapılacağını, işverenin bağlantının kesildiği süre boyunca bir çalışanla iletişime geçmesi için hangi nedenlerin yeterli olacağını belirlemek gerekiyor. 
   
• Müşteri veya müşteri beklentilerini yönetmek, 7/24 hizmet veren işler için ek kişileri  görevlendirmek hizmetin kesintiye uğramamasını sağlamak ve müşteri kayıplarının önüne geçmek de önemli oluyor. 

Ulaşılamama hakkı için iş hukukumuz ne diyor? 

İş hukuku açısından işçinin dinlenme süreleri içerisinde ulaşılamama hakkının mevcut olduğunu söylemek mümkün. İşçi, ulaşılamamayı işverenden talep etme hakkına sahip. Ancak uygulamada bunun işlemesi pek mümkün olmuyor. 

İş Hukukunda, iş hukukunun işçiyi koruyucu işlevi gereği azami çalışma süreleri, asgari dinlenme süreleri ve bunlar arasındaki sınırlar kesin bir dille çizilmiş durumda.  

Çalışma süreleri yönetmeliğine göre günlük dinlenme süreleri 12 saattir ve kesintisizdir. (İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği; Madde 3) 

İşçinin ulaşılabilir olması konusunda tüm hukuk sistemi bakımından işçinin onayı gerekiyor. Buna rağmen ne yazık ki işçinin çalışma süresiyle dinlenme süresi arasındaki sınır belirlenemiyor. 

Çalışma süresinin artırılması durumunda işçinin mutlaka yazılı onayının aranması ve fazla çalışma ücretinin sağlanması gerekiyor. 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.