Depozitoya dayalı bu toplama yöntemi, tek kullanımlık kaplar için ilk kez Kanada'da, Britanya Kolombiyası'nda (1970) benimsenmiştir.
Yeniden doldurulamayan içecek ambalajlarına depozito uygulayan ilk Avrupa ülkesi İsveç olmuş ve ülke çapındaki depozito sistemi orada 1984 yılında işlemeye başlamıştır.
1 Şubat 2024 itibarıyla 16 Avrupa devleti geri dönüştürülebilir kaplar için bir toplama yöntemi olarak bir depozito şeması uygulamıştır (İsveç, Norveç, Danimarka, İzlanda, Finlandiya, Almanya, Hollanda, Hırvatistan, Estonya, Letonya, Litvanya, Slovakya, Romanya, Malta, Macaristan ve İrlanda).
Atık oluşmasını teşvik eden "Al, Kullan, At" lineer ekonomiyi terk etmek gerekir.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
Depozito iade sistemleri (DRS), atık yönetimi, kaynak koruma ve çevresel sürdürülebilirlik üzerinde derin etkiler göstermiştir.
DRS, geri dönüşümü iyileştirmek için ekonomik ve organizasyonel açıdan uygulanabilir bir araç olmakla kalmayıp, aynı zamanda içecek ambalajlarının kullanımının sonunda yönetimi için en çevre dostu çözümü de sunar.
Çevresel kaygılar döngüsel ekonominin itici gücü olmuştur.
Cam ambalajların yeniden kullanımı ve geri dönüşümü sera gazı emisyonlarını ve yeni çıkarılan kaynakların (kum ve soda) kullanımını azaltır.
DRS ile ambalaj atıklarının yüksek kaliteli geri dönüştürülmesi sağlanır.
DRS, atıkların çöplüklere girmesi veya denizlere, tarım alanlarına, çevredeki ortama, okyanuslara vb. karışması gibi atık üretimini en aza indirmede doğrudan bir etkiye sahiptir.
DRS sisteminin gerçekçi iade bedelleri ile uygulamaya konması ile metal kutu, PET ve cam şişenin çöpe atılmasında ciddi azaltma gözlenmiştir.
Tek Kullanımlık Plastikler (SUP) Direktifi (2019/904), 2025 yılına kadar belirli bir yılda piyasaya sürülen ürünlerin ağırlıkça yüzde 77'sini ve 2029 yılına kadar ağırlıkça yüzde 90'ını toplama oranına ulaştırmak amacıyla plastik içecek şişeleri için iddialı ayrı toplama hedefleri belirlemiştir.
AB üye devletlerin, ister yurt içinde üretilmiş ister ithal edilmiş olsun, geri dönüştürülemeyen plastik ambalaj atığının kilogramı başına 0,80 avro ödemesi gerekiyor.
AB Üye Devletlerin 2029 yılına kadar tek kullanımlık plastik içecek şişeleri için depozito iade planlarını (DRS) uygulamasını zorunlu kılmaktadır.
Bununla birlikte, diğer ayrı toplama yöntemleri aracılığıyla içecek şişelerinin minimum yüzde 90'lık bir toplama oranını gösterebilen ülkeler için bir muafiyet mevcuttur.
DRS, kullanılmış malların iadesini teşvik etmek ve böylece potansiyel çevre kirliliğini en aza indirmek için tasarlanmış tüketici merkezli vergi ve teşvik mekanizmalarını birleştirir. Temel ilke, ambalaj boşaltıldıktan sonra belirlenmiş bir toplama noktasına iade edildiğinde tüketicilere satın alma noktasında içecek ürününe eklenen ek ücretin iadesini veya iadesini sağlamaktır.
DRS ile;
- Toplanan malzemelerin kalitesini ve miktarını artırmakta ve çöp atmayı azaltmakta.
- Değerli ve geri dönüştürülebilir malzemelerin yüksek toplama oranlarına katkıda bulunabilmekte.
- Ürünün kullanım ömrü sonu aşamasıyla ilişkili maliyetleri ve sorumlulukları belediyelerden üreticilere kaydırarak Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (EPR) düzenlemelerinin önemini vurgulayabilmektedir.
Danimarka'da ambalaj atığı depozito iade bedeli:
- Metal kutular <1 Lt: 0.13 €, >1 Lt: 0.4 €
- Cam şişeler; One-way, <1 Lt:0.13 €; >1 Lt:0.4 €,
- Tekrar doldurulabilir olanlar: <0.5 Lt :0.13 €, >0.5 Lt:0.4€, <1 Lt: 0.13 €, >1 Lt:0.4 €, 0.5 Lt:0.2 €
- Pet şişeler;<1 Lt:0.13€, >1 Lt:0.4 €;0.5 Lt:0.2 €
- Metal, cam, plastik 1-20L :0,39 €,
Toplama modeli, Hibrit: RVM'leri olan perakendecilerin her türlü tek kullanımlık içecek ambalajını kabul etmesi gerekir.
İçecek satan RVM'leri olmayan mağazaların markadan bağımsız olarak sattıklarıyla aynı türdeki paketleri kabul etmesi gerekir.
Perakende iade yerlerine ek olarak, tüketiciler kapları toplu olarak "Pantstationlara" (sadece boş kapları kabul etmek amacıyla tasarlanmış binalar) iade edebilirler.
"Pantstationlar" ülke genelinde 12 kasaba/şehirde mevcuttur.
Bin 900 kişiye bir toplama noktası bulunmaktadır.
Avusturya, 2025 yılında Avrupa'da DRS'yi uygulayan 17'nci ülke oldu.
Uygulama, 0,25 € depozito ile 0,1-3L boyutlarındaki PET şişeleri ve normal boyuttaki metal kutuları kapsıyor.
Sadece süt ürünleri veya yulaf lapası ambalajları, kompozit içecek ambalajları ve doğası veya hijyen gereklilikleri nedeniyle depozito sistemine entegre edilemeyen bazı özel içecek kategorileri şu anda depozito yükümlülüğünden muaftır.
Avusturya'da her yıl 1,6 milyar plastik şişe ve 800 milyon kutu piyasaya sürülüyor.
DRS, 0,1 litreden 3 litreye kadar PET şişeleri ve metal kutuları içeriyor.
Macaristan'da ambalaj atığı depozito iade bedeli:
- Meyve suyu/meşrubat (0,2 Lt); 0,06 €
- Meyve şurubu içecekleri (0,75-1.5 Lt); 0,25 €
- Şarap içecekleri (0,5-1 Lt); 0,13-0,40 €
- Bira içecekleri (0,5-1 Lt); 0,04-0,33 €
- Gazlı içecekler (0,5-1,5 Lt); 0,99 €
Macaristan'da 400 metrekareden fazla alana sahip tüm satış noktaları boş ambalajları kabul etmek zorunda.
Bu sistem, süt içerenler hariç, maden suyu, meşrubat, bira, şarap ve içkiler ile diğer hazır içimli içeceklerin veya konsantrelerin ambalajlanmasını içerir.
Macaristan'daki yeni içecek ambalajı depozito iade sistemi 1 Ocak 2024'te başlatılmıştır.
Estonya'da ambalaj atığı depozito iade bedeli:
- Tüm boyutlar (spesifik boyut yok); 0,1 €
Estonya'da depozito konteyneri satan perakendecilerin konteynerleri tesislerinde geri almaları gerekmektedir.
Bayi satış alanı 200 metrekarenin üzerinde ise iadeyi alması şart, 20-200 metrekare arasında ise bayilik özgürlüğü almak için başvurabilir.
Estonya'da geri dönüşüm oranı yüzde 86'dır.
İrlanda'da ambalaj atığı depozito iade bedeli:
- Tüm boyutlar (spesifik boyut yok); 0,25 €
Boyutları 150 ml ile 3 litre arasında olmalı ve üzerlerinde Re-turn logosu bulunmalıdır.
İrlanda'da geri dönüşüm oranı yüzde 89'dır.
Bin 893 kişiye bir toplama noktası bulunmaktadır.
İzlanda'da ambalaj atığı depozito iade bedeli:
Plastik ve cam şişeler, metal kutular; 0,13 €.
6 bin 649 kişiye bir toplama noktası bulunmaktadır.
Malta'da 14 Kasım 2022'den beri bir depozito iade planı (DRS) yürütülüyor.
2023'te piyasaya sürülen içecek kaplarının yüzde 70'ini toplama yolunda olduğunu gösterdi.
Kapasitesi 0,1 litreden 3 litreye kadar değişen şişeleri veya kutuları kapsıyor.
- Depozito bedeli, 0,1 €.
Bin 628 kişiye bir toplama noktası bulunmaktadır.
Malta, Akdeniz Avrupa'sında bir depozito sistemi benimseyen ilk Üye Devlettir.
Şaraplar, alkollü içecekler ve meyve suları bu düzenlemenin dışındadır.
Çek Cumhuriyeti'nde ambalaj atığı depozito iade bedeli:
- Şarap, bira, meyve suyu ve meşrubat; 0,16 €
- Mineral suyu (0,7 Lt); 0,004 €
- Gazlı içecek şişeler; market fiyatı
200 metrekareden büyük perakendeciler kapları geri almak zorundadır.
Letonya, DRS'nin geri dönüşüm hedeflerini karşılama ve aşmadaki dönüştürücü potansiyelini vurgulayan bir başka ilgi çekici başarı öyküsü sunmaktadır.
Programın Şubat 2022'de uygulanmasından önce, plastik şişeler için geri dönüşüm toplama oranı yüzde 45'ti.
Programın yürürlüğe girmesinden sadece 2 yıl sonra, Şubat 2024'e kadar PET şişe iade oranı yüzde 82'ye fırladı.
Yeniden doldurulabilir ürünler de önemli bir artışa tanık oldu ve programın uygulanmasından önceki yüzde 50'den Şubat 2024'e kadar olağanüstü bir yüzde 90'a sıçradı.
Bununla birlikte Letonya, AB Tek Kullanımlık Plastik Direktifi'nin 2025 için yüzde 77 iade oranı hedefini aşarak bu dönüm noktasına planlanandan iki yıl önce ulaşmıştır.
Letonya'nın içecek kaplarının geri dönüşümüne yönelik depozito iade sistemi 1 Şubat 2022'de başlatılmıştır ve küresel ters otomat lideri TOMRA Collection, boş kapların iadesi için ülke çapında ters otomat (RVM, Reverse Vending Machines) sağlayıcısı olarak hizmet vermektedir.
Yerel DRS operatörünün atanması ile yeni sistemin tam olarak halka açılması arasında sadece 13 aylık sıkı bir zaman dilimi olan Letonya DRS, güçlü bir sistemin ne kadar hızlı ve verimli bir şekilde uygulanabileceğine iyi bir örnektir.
Romanya, DRS sistemini 30 Kasım 2023 tarihinde başlatılmış olup, 2024 yılı hedefi satılan plastik, cam ve metal içecek kaplarının yüzde 65'ini geri dönüşüm için toplamaktır.
Bu hedef 2026 yılından itibaren cam şişeler için yüzde 85'e, plastik ve metal kaplar için yüzde 90'a yükselecektir.
Yaklaşık 80 bin toplama noktası ile bu sistemin dünyanın en büyük depozito iade sistemi (DRS) olduğu söylenmektedir.
İlke çapında 4 bin RVM (DRS ambalajlama için otomatik toplama makinesi) bulunmaktadır.
DRS ambalajlarının toplanmasında 1 bin'den fazla ulaşım aracı kullanılıyor ve günlük 2 bin sefer yapılıyor.
RetuRO Return Guarantee System SA, kâr amacı gütmeyen bir şirkettir; Şirket, üç özel hissedardan oluşan bir konsorsiyum tarafından kurulmuştur:
Romanya Çevre Derneği Brewers (yüzde 30), Sürdürülebilirlik İçin Alkolsüz İçecek Üreticileri Derneği (yüzde 30) ve Çevre Perakendecileri Derneği (yüzde 20) ve merkezi çevre otoritesi olan Çevre, Su ve Orman Bakanlığı (yüzde 20) aracılığıyla kamu hissedarı olan Romanya devleti.
DRS, hacimleri 0,1 ila 3 litre arasında değişen tek kullanımlık plastik, cam veya metal kaplardaki tüm içecekleri (süt hariç) kapsar.
Depozito iade bedeli 0,1 ila 3 litre arasındaki plastik, cam ve metalden yapılmış içecek ambalajları, yaklaşık 0,10 €'dur.
Hırvatistan, DRS sisteminde, perakendeye iade: ≥ 200 metrekare perakendeciler tüketicilerden boş kapları geri almakla yükümlüdür.
Daha küçük perakendeciler (<200metrekare) FZOEU tarafından onaylanmaları koşuluyla DRS'ye gönüllü olarak katılmaya karar verebilirler.
Ülkede yaklaşık 2 bin 100 iade noktası vardır.
Bin 922 kişi başına bir toplama noktası oluşturulmuştur.
Avustralya'daki birçok eyalet ve bölgede, alüminyum kutular, cam şişeler ve plastik şişeler dahil olmak üzere içecek kapları için bir depozito iade planı vardır. 0,1 ila 3 litrelik miktardaki tüm PET şişeler, cam şişeler ve metal kutular için tüketiciler 25 avro sent depozito öder ve boş kabı getirdiğinde bedel iade edilir.
Statista, Avustralya'nın 2030 yılına kadar DRS'yi tamamen benimseyeceğini belirtiyor.
Kanada'nın Ontario ve Quebec de dahil olmak üzere birçok eyaletinde, belirli içecek kapları için depozito iade sistemi uygulanmaktadır.
Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Kaliforniya, Connecticut ve Oregon gibi bazı eyaletlerde belirli içecek kapları için depozito iade sistemi uygulanmaktadır.
Son söz
"Cam şişeden cam ve alüminyum kutudan alüminyum üretim" sloganını kullanmaktadır.
Avrupa'nın diğer yerlerinde, önümüzdeki birkaç yıl içinde Avusturya (2025), Yunanistan (2023), Macaristan (2023/24), Portekiz (2023/24), Romanya (2023), İrlanda Cumhuriyeti (2023), İskoçya (2023) ve Türkiye (2025) dahil olmak üzere çeşitli DRS programlarının uygulamaya konulması bekleniyor.
DRS sistemi ile ambalaj atıklarının kaynakta temiz olarak ayrı toplanmasını sağlamanın yanı sıra vatandaşı duyarlı hale getirmek ve projeye katılmasını sağlamak, yaban hayatını, toprağı, plajları ve deniz çevresini korumak için DRS uygulanmalı.
Gerçekten sürdürülebilir bir atık yönetimi elde etmek için döngüsel ekonomi bakış açısıyla çevresel etkilerin yanı sıra ekonomik ve sosyal etkiler de dikkate alınmalıdır.
Uygun şekilde uygulandığında, güvenilir ürünler için DRS, tek kullanımlık ürünler için DRS'den yüzde 50 daha az CO2 emisyonu üretir. Kısmen tersine lojistik kullanımı yoluyla, içecek kabı atıklarının yönetimine ilişkin CO2 emisyonlarını mevcut sisteme kıyasla yüzde 50 oranında azaltmaktadır.
İçecekleri perakendeciye teslim eden kamyonlar, boş dönmek yerine bu yolculukları boş metal kutuları, plastik ve cam şişeleri taşımak için kullanıyor.
İnsanların kolayca ulaşacağı yerlere DRS sistemi kurulur.
DRS yerel istihdam oluşturur ve gelişen bir yerel ekonomiyi destekler.
DRS sisteminde ambalaj atıklarının akıllı ve verimli toplanması esastır.
Marketlerde, süpermarketlerde, üniversitelerde, AVM'lerde, işyerlerinde, endüstriyel bölgelerde, otel restoranlarında, okul kantinlerinde, restoranlarda, şehirlerarası otobüs terminallerinde, spor tesislerinde, tren istasyonlarında, turistik merkezlerde, sitelerde, kafelerde ve benzeri yerlerde DRS sistemi kurulmalı ve çalışanların katılımı özendirilmeli ve teşvik edilmeli.
Konteynırların doluluğu takip edilmeli.
DRS'nin sürekli takibi, kontrolü ve bakım onarım yapılmalı.
Arızalı olanların hızlı şekilde bakım onarımı yapılmalı.
İnsanların kolayca ulaşacağı şikayet sistemi kurulmalı.
DRS sisteminde şunlar gibi sorunlar mutlaka giderilmeli ve aktif takip sistemi kurulmalı:
- Makine arızaları hızla giderilmeli.
- Geri dönüşüm kutusu doluluğu takip edilmeli ve dolular derhal boşaltılmalı.
- Makinelerin donması derhal edilmeli.
- Talimatlar net olmalı ve anında yapılmalı.
- Vatandaşa hangi ambalajları geri dönüştüreceği net olarak anlatılmalı.
- Süpermarket çalışanları gerekli desteği sağlamalı.
- Benzer paketler bazen kabul ediliyor, bazen de edilmiyor. Bu önlenmeli.
- Tüm ünitelerin/paketlerin geri dönüştürülmesi sağlanmalı.
- Bekleme sırası kısa ve hızlı olmalı.
- Geri dönüşüm/toplama noktaları yürüyüş mesafesinde ve kolay ulaşılabilir yerlerde olmalı.
Tüketicilerin geri dönüştürülmüş ambalaj başına aldıkları iade bedeli, DRS'yi daha çekici hale getirmek için artırılabilir.
İade miktarlar ve oranları mutlaka kamuoyu ile paylaşılmalı.
DRS sistemi uygulanan yerlerde diğer toplama sistemine kesinlikle son verilmelidir.
Yayınlar:
1. https://www.indyturk.com/node/483276/tyüzde C3yüzde BCrkiyüzde CCyüzde 87yeden-sesler/depozito-iade-sistemi
2. https://www.reloopplatform.org/wp-content/uploads/2023/05/RELOOP_Factsheet_Performance_May2024_Web.pdf
3. https://www.tomra.com/reverse-vending/media-center/feature-articles/latvia-deposit-return-scheme
4. https://www.reloopplatform.org/resources/global-deposit-book-2024/
5. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0921344924005536
6. https://www.eea.europa.eu/en/analysis/maps-and-charts/overview-of-landfill-taxes-on
7. https://www.eea.europa.eu/en/analysis/maps-and-charts/overview-of-taxes-on-the
8. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0921344924005536
9. https://www.reloopplatform.org/wp-content/uploads/2024/12/Reloop-Global-Deposit-Book-2024.pdf
10. https://www.nea.gov.sg/our-services/waste-management/beverage-container-return-scheme
11. https://www.mdpi.com/2071-1050/15/12/9429
12. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jiec.13496
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
