Bugün Türkiye'de çok fazla yer almayan bir konuyu ele alacağız. Latin Amerika'da 200 yıldan fazla 'dondurulmuş sorun' olarak kabul edilen Guyana/Britanya-Venezuela sınır sorununu tahlil edeceğiz.
Venezuela ile Guyana arasında yer alan ve neredeyse 200 yıldır kendisine ait olduğunu iddia eden Essequibo bölgesi; iki ülke arasında bir mücadelenin merkezi olduğu gibi 159 bin 500 kilometrekarelik (Türkiye'de İç Anadolu bölgesinin yüzölçümü kadar) doğal ve mineral kaynaklar açısından zengin bir alandır.
Kaieteur Şelaleleri, Venezuelalılar tarafından Guyana Esequiba olarak bilinen bu bölgede yer almaktadır.
Essequibo bölgesinde petrol yatakları, altın, elmas, uranyum, boksit, manganez ve her iki ülkenin de ekonomilerini etkilemekle suçladığı geniş bir biyolojik çeşitlilik ve hidrografik havzalar bulunmaktadır.
Venezuela, Guyana'nın çoğunun (üçte ikisinin) kendi bölgesi olduğunu söylüyor, bu iddia Guyana tarafından reddediliyor.
Guyana'nın tartışmalı bölgesinde ABD'li Exxon şirketinin petrol rezervleri keşfetmeye başlamasıyla son yıllarda çatışma/dalaşma alevlendi.
Bugüne kadar Venezuela ile Birleşik Krallık/Guyana arasında kara veya deniz sınırı anlaşmazlığı yüzünden hiç savaş olmadı. Ancak 1810'dan kalan sürtüşmeler tekrarlanıyor.
Eski bir Hollanda kolonisi olan Venezuela ve Guyana, doğal kaynaklar ve özellikle petrol yüzünden karşı karşıya geldi.
Guyana'nın Essequibo bölgesi ile ilgili anlaşmazlık, Hollanda'nın bugün Guyana ve Surinam olan toprakları Büyük Britanya'ya bıraktığı koloniye dayanıyor (Bazı tarih kitaplarında Hollandalıların İngilizlere sattığı ifade ediliyor).
Venezuela'nın Büyük Britanya'dan ilk toprak talebi 1841'de oldu. O zamanlar İngiliz İmparatorluğu büyük ve güçlü bir devlet olduğu için Venezuela, Büyük Britanya'yı haklı gösteren 1899 Paris Tahkim Müzakeresi için Washington'dan yardım istedi.
Venezuela, Essequibo'nun 1777'de özel bir bölge olmasına karşı çıktı. Şubat 1966'da Venezuela ile Büyük Britanya arasında Cenevre Anlaşması imzalandı.
Guyana birkaç ay içinde bağımsızlığını kazandı ve doğal olarak Cenevre Anlaşması'nı onayladı.
Ancak 2015 yılında, ABD petrol şirketi ExxonMobil, Guyana'nın tartışmalı bölgesinde petrol bulduğu için her şey değişti.
2018'de, Birleşmiş Milletler'in yürüttüğü arabuluculuk işe yaramadı. Guyana, Uluslararası Adalet Divanı'nın (UAD) müdahalesini talep etti. Guyana, bu durumu diplomatik bir zafer olarak okudu.
Venezuela, Birleşmiş Milletler'den "iyi niyetlerini" sürdürmesini istedi. Ancak mahkemeye müdahale edileceğinden şüphe duyduğu için güvenmedi.
Venezuela'nın tacizlerine Guyana kayıtsız kalmadı; bölgedeki Venezuela askeri varlığını kınadı ve Maduro hükümetinin attığı adımları reddetti.
Aslında bu çözümsüzlük nihayetinde iki tarafında aleyhine dönecek gibi duruyor; zira çözümsüzlük Guyana'nın topraklarının üçte ikisini ve Venezuela'nın beşte birinin kaybetmesine neden olacaktır.
Tartışma ne zaman başladı?
Anlaşmazlık, Hollanda'nın Büyük Britanya'ya şu an Guyana ve Surinam'ın haklarını verdiği sömürge dönemlerine dayanıyor, ancak anlaşmada bazı sınır sınırları net değildi.
Siyasi açıdan, Venezuela ile Guyana arasındaki anlaşmazlığın geçmişi Latin Amerika ülkelerinin bağımsızlık sürecine, Napolyon Savaşları ve Viyana Kongresi'nden sonra meydana gelen jeopolitik değişikliklerin bağlamına dayanmaktadır.
Bu nedenle 1835-1840 yılları arasında bölgeye gönderilen İngilizler, sınırları belirlemek için Alman kaşif Robert Schomburgk'a karasal sınırları çizdirdi.
1841'de, Venezuela'nın bu topraklar için Büyük Britanya'ya ilk resmi iddiası/talebi, İngiliz sömürgecilerin egemenliklerine girmesini kınadıktan sonra ortaya çıktı.
O zamana kadar, Büyük Britanya güçlü bir imparatorluktu, bu yüzden Caracas, Monroe doktrinini çağırarak ABD'den yardım istedi.
Yani "Amerikalılar için Amerika" sloganıyla ilk tahkimde çatışma tetiklendi.
Bu dava, 1899 Paris Tahkimi olarak tanındı ve bölgeyi Büyük Britanya'ya veren bir kararla sona erdi.
Venezuela kararı reddetti, ancak o sırada itiraz edemedi.
Venezuela ve Guyana'nın iddiaları nelerdir?
Venezuela: Öncelikle, uluslararası hukukta devletlerin tarihsel olarak kendilerine ait olan topraklar üzerindeki hakimiyetine atıfta bulunan "uti possidetis iuris" ilkesine başvuruyor.
Ve bu anlamda Caracas, Essequibo bölgesinin Venezuela'ya olduğunu iddia ediyor; çünkü 1777'de oluşturulan genel komutanlığa bağlı bir eyaletti.
Guyana: Venezuela'nın talep ettiği bölgenin yaklaşık 160 bin kilometresini 1899 Paris Tahkim Kararı ile kendisine devredilen ve Alman Schomburgk'un çizdiği sınırlar olduğu iddiasını koruyor.
Bu karar, Caracas tarafından 60 yıl sonra, anlaşmanın doğruluğunu tehlikeye atan belgelerin bulunmasının ardından BM'den önce kınandı.
Bu ihbarın bir sonucu olarak, Venezuela ve İngiltere, bir çözüm bulmak için 17 Şubat 1966'da Cenevre Anlaşması olarak bilinen anlaşmayı imzaladılar.
2015 yılında Exxon Mobil'in anlaşmazlık bölgesinde petrol keşfetmesiyle tartışma yoğunlaştı.
Artan gerginlikler
2018'de Guyana, Uluslararası Adalet Divanı'nın (UAD) müdahalesini istedi.
UAD, "3 Ekim 1899 tarihli tahkim kararının geçerliliği ve kara sınırının kesin olarak çözülmesi sorununu" yargılamaya yetkili olduğunu ilan etti.
Bu durum Guyana için diplomatik bir zaferdi. Ancak Venezuela UAD'nin açıklamasını reddetti, çünkü Paris anlaşmasını geçersiz görüyor ve yüksek mahkemeyi tanımıyor.
Fakat Caracas, UAD'den 26 Şubat'ta yapılacak duruşmaya danışmak için zaman istedi.
Guyana Devlet Başkanı Muhammed Irfaan Ali, UAD'nin kararını "büyük bir an" ve "hukukun üstünlüğü için bir zafer" olarak nitelendirirken, Venezuela bunu "rezillik" olarak nitelendirdi.
Venezuela cumhurbaşkanı Nicolás Maduro, BM sekreterinden tartışmayı çözmek için "iyi niyetleri" sürdürmesini istedi.
Maduro, ocak ayının başında Essequibo'yu "Atlantik Cephesi Bölgesi" denen bölgeden korumak için bir kararname yayımladı.
Guyana, şu anda bölgede büyük bir Venezuela askeri varlığı olduğu için kınadı.
Venezulea'nın askeri varlığı Guayana'nın 40 katı büyüklüğünde, Maduro'nun bölge hakkındaki kararını "derinden rahatsız edici" olarak reddetti.
Askeri varlığından söz etmeyen Venezuela, haklarından vazgeçmeyeceğini yineledi ve "Venezuela güneşinin Essequibo'da doğduğunu" savundu.
Venezuela Donanması, geçtiğimiz günlerde iki Guyanalı balıkçı teknesini durdurdu. Mürettebatı tutukladı.
Guyanlı yetkililer, balıkçıların serbest bırakılmaları için Georgetown'daki maslahatgüzarlarıyla görüşmeye devam ediyor.
Bu bağlamda kimse bu krizin tesadüf olmadığını düşünüyor.
Sonuç olarak, Guyana, Venezuela'nın kendi münhasır ekonomik bölgesine zarar verdiğini ve Caracas'ın Essequibo sınırındaki çelik şirketleri; Guyana'nın ihtiyaç duyabilecekleri gümrük uygulamaları nedeniyle bölgede deniz yolları için bir engel görüyor.
Cuyuní ve Essequibo nehirleri, stratejik doğal kaynakları çevreleyen yaklaşık 159 bin 500 kilometrekareden oluşan Essequibo bölgesi Guyana Cumhuriyeti (eski İngiliz kolonisi) tarafından yönetilmesine rağmen 1966'dan beri Venezuela'nın iddialarına konu olan bir bölümü yönetiyor.
Amerika Birleşik Devletleri'nin (ABD) Guyana'ya ilgisi, sadece Venezuela rejimiyle karşı karşıya gelmesinden değil, bu ülkenin kazandığı önemden kaynaklanıyor.
2020 yılına kadar Uluslararası Para Fonu (IMF), ekonomisinin yılda yüzde 86 oranında büyüyeceğini; bunun dünyanın en hızlı büyüyen ekonomisi olması bekleniyordu.
Guyana ve tartışmalı bölge keşfedilmemiş ham petrol ile dünyanın en büyük ikinci bölgesi.
ABD yönetimi, Guyana'ya verdiği desteği ikiye katlayarak, Venezuela Başkanı Nicolás Maduro'yu iktidardan düşürme kampanyasının ortaya çıkarıyor.
ABD Güney Komutanı Craig Faller, 8 Ocak'ta ABD-Guyana ortak sahil güvenlik tatbikatlarının başlamasını takiben, Guyana'ya üç günlük bir ziyaret için geldi.
Trump döneminin Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, son dış ziyaretlerinden birini Guyana'ya yapmıştı.
Dışişleri Bakan Yardımcısı Michael Kozak'da ABD'nin Guyana'nın duruşuna verdiği desteği yineledi.
Bu arada Venezuela, Savunma Bakanı Vladimir Padrino López, Rusya'nın Venezuela büyükelçisi Sergey Melik-Bagdasarov ile iki ülke arasındaki askeri işbirliği ve Venezuela'nın Essequibo'daki "tarihi hakkı"nı müzakere etti.
Ancak Venezuela'nın uluslararası konjonktürü karşısına alması zor görünüyor. Çünkü Küba, Çin, Brezilya ve bağlantısızların çoğunluğu bile Guyana'yı destekliyor.
Maduro ve Guaido ilk kez ülke birliğinde birleşti
Venezuela'da Essequibo olarak bilinen belki de Nicolás Maduro'dan María Corina Machado'ya, Leopoldo López, Henrique Capriles ve Juan Guaidó'ya kadar tüm Venezuela siyasi yelpazesini birleştiren tek sorun.
Venezuela'nın resmi haritaları, Essequibo Nehri'ne kadar olan bölgeyi içeriyor ve belki de dünyanın en kutuplaşmış ülkesini siyasi bir fikir birliği sağlıyor.
Guyana, Latin Amerika'nın Birleşik Arap Emirlikleri'ne (BAE) doğru gidiyor
Essequibo'nun mineralleri arasında boksit, altın, elmas ve manganez bulunmaktadır, ancak önemli uranyum, petrol ve doğalgaz rezervlerinden şüphelenilmektedir.
Bunlardan bazıları halihazırda ulus ötesi şirketler tarafından keşif ve/veya kullanım planlarına tabidir.
Bölgenin kuzeyindeki tarım potansiyeli öne çıkmakta olup, ülke nüfusunun ağırlıklı olarak bu eksende yoğunlaşarak topraklarının yüzde 15'ini geçmemesi ve su ürünleri yetiştiriciliği potansiyelini sağlamaktadır.
Gezegendeki en eski toprakların özelliklerine sahip olan bu bölge, çoğunlukla 8 milyon hektardan fazla alan kaplayan yaylalarda, çok çeşitli hayvan ve bitkilerle olağanüstü orman kaynaklarına sahiptir.
Sadece 800 bin kişinin yaşadığı bir ülke olan Guyana, dünyadaki en büyük hidrokarbon keşiflerinden birini keşfettiği için Birleşik Arap Emirlikleri kadar zengin olacak.
Büyük şirketler ve komşu Maduro hükümeti işte bu hazine için savaşıyor.
Guyana 2020 sonunda 100 bin varil üretim seviyesine ulaştı ve 2025 yılına kadar 750 bin varile ulaşmayı bekliyor
Kanıtlanmış rezervleri 8 milyon varildir. Küçük Guyana Cumhuriyeti bir petro-devlet olma sürecindedir.
Bir bağlamda bir karşılaştırma yapmak gerekirse, Venezuela yaklaşık 300 bin varil üretiyor.
Kolombiya şu anda günde yaklaşık 800 bin varil üretiyor. Kolombiya'nın 2 milyon varil olduğu tahmin edilen rezerv var.
Başka bir deyişle, 10 yılın sonunda Guyana'nın Kolombiya'dan daha fazla ham petrol üretmesi muhtemel.
Guyana 750 bin varil üretirse, bu ülkenin kişi başına düşen GSYİH'sini Birleşik Arap Emirliği düzeyine getirebilir.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
