Zehir kusan caddeler ve sokaklar

Bir insan günde ortalama 13 bin-16 bin litre hava solur. 

Temiz hava şifadır, kirli hava derttir. Kirli hava, görünmeyen gizli katildir. 

Her insanın temiz hava solumak en temel hakkıdır. 

Şehirler nefes almalı. 

Nefes almayan şehirler insanları hasta eder, hatta erken öldürür.

Nefes almayan şehirlerde kirli hava dağılmaz, birikir, yoğunlaşır ve sağlık için riskli seviyeye ulaşır.

Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) verilene göre, her gün 10 bin insan ve her yıl 15 yaş altı 600 bin çocuk erken ölmekte.

15 yaş altı 1,8 milyar çocuk, kirli hava solumakta.

Dünyada 10 çocuktan yaklaşık biri hava kirliliğinden ölmekte. 

Hava kirliği açık bir sağlık adaletsizliğidir. Herkes aynı havayı soluyor, ancak toplumdaki en fakir ve en savunmasız olanlar, zehirli kirlilikten en çok etkilenmektedirler.

İngiltere caddelerde hava kirliliğinden dolayı her yıl 16 bin kişi erken ölmekte.

Çevresi yüksek binalarla çevrili cadde ve sokaklar nefes alamaz.

Trafik yoğunluğunun yaşandığı ve doğal havalandırmanın kısıtlı olduğu nefes almayan cadde ve sokaklar, fabrika ve termik santral bacalarından daha tehlikeli kirleticiler salımlar.

Nefes almayan cadde ve sokaklar, araçların egzozundan salımlanan kirleticileri bloke eder, dağılmalarını engeller ve kirliliğin artmasına neden olur. 

Trafiğin yoğun olduğu nefes almayan cadde ve sokaklara, hava kirliliği kanyonları denebilir.

Londra caddelerinde azot oksit (NO_x) kirliliği, renklerle gösterilmektedir. Kırmızı ve koyu kırmızı renkler, sağlık için zararlı NO_x kirliliğinin yoğun olduğunu gösterir. 
 

Şekil 1. Azot oksitler (NO_x)  kirliliği yüksek cadde ve sokaklar

Cadde ve sokaklarda trafik yoğunluğu ve araçların dur kalk sıklığı, egzozlardan yüzde 30 daha fazla toksik gazların, PM₁₀ ve PM_2.5 salımlanmasına neden olur. 

Trafiğin yoğun olduğu çevresi yüksek binalarla duvar gibi çevrili yol ve caddelerde hava kalitesi diğer bölgelere göre en az 3 kat daha kirli.

Özellikle trafik sıkışıklığından dolayı araçların egzozundan kirletici emisyonu, 3 kat daha yüksek.

Londra’da yapılan bir çalışmada, trafik yoğun caddelerde hava kirliliği, yakındaki yan caddelere göre 10 kat daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.  

Hava sirkülasyonu doğru işletilmezse otomobilin içindeki hava, dışarıdaki havadan 9 ila 12 kat daha fazla kirli olabilir

Araçların egzozundan salımlanan kirleticiler, ağırlıklı, PM_10, PM_2.5 ve NO_x’dir.

Bu tür kirleticiler, insan sağlığı için çok tehlikeli. Sağlık için çok zararlı PM_2.5 kirleticileri, filtre edilmeden solunum yolu ile ciğerlere kadar ulaşır. 
 

Şekil 2. Egzozdan salımlanan PM_2.5 solunum yolu ile ciğerlere ulaşır

Hava kirliliğinden ölüm oranı, trafik kazalarından ölüm oranından 15 kat daha yüksek. 

Şehir kanyonlarında NO, NO₂, PM₁₀ ve PM_2.5 gibi kirleticilerin ağırlıklı salım kaynakları dizel araçlarıdır. 

Dünyadaki erken doğumların beşte biri, PM_2.5 kirleticisiyle ilgili olduğu tespit edilmiştir.

Yaşlı dizel araçların şehiriçi trafiğinde dolaşımı kısıtlanmalı, hatta yasaklanmalı.

Egzoz muayenesi yapılmayan araçlar, temiz hava düşmanıdır.

Özellikle bakım, onarım ve fenni muayenesi yapılmayan ve istiap haddinin üzerinde yük ve yolcu taşıyan araçlar, yüzde 20-30 oranında daha fazla kirletici salımlar, havayı kirletir ve milyarlarca TL sağlık harcamasına neden olur.

Trafiğin yoğun olduğu yerlerde sürücüler servis aracı pencereleri açık bırakırsa öğrenciler, tehlikeli düzeyde hava kirliliğine maruz kalırlar.

Kirli kanyonlarda araçların pencereleri açık bırakılırsa kirli gazlar birikir ve toksik havaya maruz kalma daha yüksek seviyeye ulaşır.

Türkiye’de araçlarla ilgili vergi sistemi, hava kirliliğini teşvik etmektedir.
 

Zehir kusan egzoz / Fotoğraf: Twitter

Çevresinde hem yüksek binalar olan hem de trafiğin yoğun olduğu cadde ve sokaklarda esnaf, alışveriş yapan vatandaşlar, sürücüler ve yolcular, kirli havayı direk solurlar. 

Hele İstanbul’da ömrünün 1,5 yılını yollarda geçiren yolcular, daha fazla kirli hava solumakta.

Özellikle ömrünün çoğunu trafikte geçiren trafik polisleri, taksi, belediye otobüsü, özel toplu taşıma araçları ve dolmuş sürücüleri, daha fazla kirli hava solurlar.

Trafiğin yoğun olduğu yerlerde çalışan sürücüler özel yıpranma payı ve sağlık koruma önlemleri uygulamaya konmalı. 

İstanbul'da çoğu minibüs ve taksi şoförleri, sıcak havalarda araç klimasını çalıştırma yerine pencereleri açarak trafiğin yoğun (sıkışıklığı) olduğu yerlerde egzozdan salımlanan zehirli gazları solumakta ve yolculara solutmaktadırlar.

Benzer uygulamayı servis araç sürücüleri de yapmaktadır. Öğrencilerin zehirli gaz solumalarına neden olmaktadırlar.

Zehirli egzoz gazları, orta ve uzun vadede hastalıklara neden olmaktadır.

Trafiğin yoğun olduğu yerlerde egzozdan salımlanan kirleticiler, özellikle kalp hastalığını ve kalp çarpıntılarını artırır, astımı şiddetlendirir, kalp krizi, felç ve akciğer kanserinden erken ölümlere neden olur.

NO₂ kirliliği, bunama, otizm, obezite, debrasyon, düşük, psikoz ve erken ölüme neden olur.

Kirli hava;

• İnsanı hasta eder. 
• Sağlık harcamalarını artırır.
• Kanser gibi kalıcı hastalıklar oluşturur.
• Performans verimliliği düşürür.  

Hava kirliliğine maruz kalan hamile kadınlar

Sağlık için çok tehlikeli PM₁₀ ve PM_2.5 kirleticilerinden en çok hamile kadınlar etkilenmektedir.

PM₁₀ ve PM_2.5 kirleticisi erken doğumlara ve bebeklerin erken ölümlerine neden olmaktadır.

Trafik kaynaklı hava kirliliğine maruz kalan hamile kadınlarda hipertansiyon veya yüksek tansiyon riski artar. 

Hava kirliliği, hamile kadınlarda düşük yapma riskini arttırmakta ve düşük ağırlıklı doğumlara neden olmakta.

Gebelik boyunca devam eden ve idrarda yeni başlayan proteinüri, bozulmuş karaciğer veya böbrek fonksiyonu ile komplike olan gebelik zehirlenmesi (preeklampsi) ile kronik hipertansiyon ve hamilelikten önce veya hamileliğin başlarında yüksek tansiyon görülür. 

Preeklampsi ilerler ve nöbetlere neden olursa, eklampsi olur-ölümcül olma potansiyeli olan anne ve çocuk için ciddi bir durum oluşturur.

Muayenesi yapılmayan araçlar, özellikle dizel araçlar, daha fazla kanser yapıcı PM_2.5 kirleticiler salımlar. Bu kirleticiler, ana rahmindeki bebeğin sağlığına zarar verir.

Trafiğin yoğun olduğu cadde ve sokaklarda özellikle hamile kadınlar, yürüyüş ve spor yapmamalı. 

Kirli havaya maruz kalan çocuklar

Çocuklar, toplumun geleceğidir ve hava kirliliğine karşı en savunmasız olanlardır. 

Hava kirliliği, çocuklar üzerinde yıkıcı etkiler gösterir, küçük çocukların gelişmekte olan akciğerlerinin büyümesini sınırlandırır ve yaşam boyu astım gibi geri dönüşü olmayan hastalığa tutulabilir.

Hava kirliliği, çocukların akciğerinin gelişmesini engeller, öğrenme yeteneklerine ve DNA'larına zarar verir.

Barselona'da yapılan bir araştırmada, hava kirliliğinin çocukların konsantre olma yeteneğini azalttığı ve reaksiyon sürelerini yavaşlattığı tespit edildi.

Bilim insanları, “hava kirliliğinin nöro gelişim üzerinde potansiyel zararlı etkileri olabileceğine dair kanıtlar” buldular.

Kaliforniya'da yapılan bir çalışmada, trafik kaynaklı hava kirliliği çocuklarda artan DNA hasarlarına neden olduğu tespit edildi.

Bilim insanları “Çocuklar, fiziksel gelişmeleri ve bağışıklık sisteminin gelişmesi nedeniyle telomerik DNA hasarının etkilerine karşı özellikle savunmasızlar” dediler.

Araçların arka koltuğunda oturan çocuklar, hava kirliliğinin tehlikeli seviyesine maruz kalmaları muhtemel.

Sürücü daha düzenli araç kullansa dahi araçtaki çocuklar, çevredeki tüm araçlardan zehirli gazlar toplayan bir kutuda (ortamda) oturuyor olabilir.
 

Fotoğraf: Pinterest

Trafiken men edilmesi gereken araç / Fotoğraf: Twitter

Trafiğin yoğun olduğu cadde ve sokaklarda çocuklara yürüyüş ve spor yaptırılmamalı. 

Önlemler ve öneriler

• Belediyeler, şehirlerinde cadde ve sokakların hava kirliliğini (siyah karbon parçacıkları, NO ve NO2 kirleticileri) izleyerek şehir kanyonlarında hava kirliliği haritasını çıkartmalılar, kirliliğin riskli olduğu cadde ve sokakları belirlemeliler, çözüm yollarını geliştirmeliler ve gerekirse düşük emisyonlu alanlar olarak ilan etmeliler.  

Cadde ve sokaklarda hava kirliliğini mobil izleme / Fotoğraf: Medium

• İnsanların havasını kirleten, solunum sistemine ve ciğerlerine zarar veren ve iklimini değiştiren mevcut taşıma sistemi sürdürülebilir değildir, alternatif çözümler geliştirilmeli.
• Belediyeler, hava kirliliğinin yoğun olduğu cadde ve sokaklar için trafikten ari, sıfır emisyonlu temiz kanyonlar oluşturmalı. Trafikten ari caddelerde ekonomik durum iyileşir. 
• Belediyeler, hava kirliliğinin yoğun olduğu kanyonlarda dizel araçlar için otopark ücretlerini yüksek, elektrikli ve hidrojenli araçlar için ücretsiz yapabilir.
• Belediyeler, elektrikli şarj istasyonlarını artırmalı.
• Belediyeler, ulaşım kaynaklı hava kirliliğine karşı halkı duyarlı hale getirmek ve araç bağımlılığını azaltmak için hava kirliğinin yoğun olduğu bir caddesini her ayın ilk pazar günü araçtan ari hale getirebilir.
• Hava kirliliğinin olduğu kirli kanyonlarda, otopark kısıtlamasına gidilmeli, sürdürülebilir güvenli ve ekonomik toplu taşıma sistemi, bisiklet yolları ve yürünebilir yollar yaygınlaştırılmalı. Bir şehrin en iyi ulaşım planı bisiklet planıdır.
• Şehirlerde yürünebilir yolları ve hareketliliği artırmak gerekir. 
• Araç muayenesi yaptırmayan araçlara ciddi yaptırımlar uygulanmalı.
• İstiap haddinin üzerinde yük ve yolcu taşıyan araçlara dur denilmeli.
• Hava kirliliğinin yoğun olduğu cadde ve sokaklar öncelikle ağaçlandırılmalı ve yeşil kanyonlara dönüştürülmeli. Cadde ve sokaklar nefes alacak, doğal olarak havalanacak, şekilde yeniden planlanmalı.
• Trafiğin yoğun olduğu cadde ve sokaklar için hava kalitesi tahmin modeli geliştirilmeli. 
• Trafiğin yoğun olduğu yerlerde egzoz kirliliğine maruz kalmamak için araçların pencereleri kapalı tutulmalı ve devridaim düğmesi aktif hale getirilmeli.
• Kirli kanyonlarda, dış ortam havasının araç içine alınmaması için kanyonlara girmeden önce aracın devridaim havalandırma sistemi çalıştırılmalı.
• Hamile kadınlar çocuklar ve yaşlı insanlar, trafiğin yoğun olduğu cadde ve sokaklardan uzak durmalı/tutulmalı. 
• Trafiğin yoğun olduğu yerlerde servis araçlarının camları kapalı tutulmalı. Böylece, araç içinde havalandırma sistemi, PM kirliliği önleyebilir, ancak bu filtreler, NO2 kirliğini önleyemez.
• Trafiğin yoğun olduğu kanyonlarda caddeye ve yola bakan işyerlerinin pencereleri ve kapıları daima kapalı tutulmalı.
• Şehir içi ulaşımda yaşlı dizel araçlara kısıtlama getirilmeli. Paris'te ulaşım kaynaklı hava kirliliğini önlemek amacıyla, 2006 yılı öncesine kayıtlı dizel araçların şehre girişi yasaklanıyor.

Paris Caddesinde trafikten ari bir gün / Fotoğraf: AP

• Brüksel belediyesi, ulaşım kaynaklı hava kirliliğine karşı halkı duyarlı hale getirmek için her ay bir pazar gününü araçsız gün ilan etti. Hedef, yaşayan caddeler…

Araçsız cadde / Fotoğraf: EPA-EFE - Stephanıe Lecocq

• Almanya’da bazı şehirler, (Hamburg-1.6.2018 (Euro-5), Stuttgart-1.1.2019 (Euro-4), Frankfurt-1.2.2019 (Euro-4), Berlin-1.6.2019 (Euro-5) ve Frankfurt-1.9.2019 (Euro-5)) dizel araçların şehre girişini yasakladı. 
• Madrid merkezinin dizel araçlar dahil otomobillere kapatılması perakende harcamalarında yüzde 9,5 artmasına, azot oksit emisyonlarının %38 ve karbondioksit emisyonlarının yüzde 14,2 düşmesine neden oldu.
• Belediyeler, trafiğin yoğun olduğu cadde ve sokaklarda elektrikli araç kullanımı yaygınlaştırmalı, bisiklet kullanımını ve bisiklet yolları artırmalı. 
• Unutmayalım ki, her çocuğun temiz hava soluma en temel hakkıdır. Çocuklar, kirli hava soluyarak okula gidip gelmemeli.
• Çocukların sağlığını şimdi ve gelecekte korumak için acil eylem planı hazırlanmalı ve yaşlı dizel servis araçlara dur denilmeli. Okul çevresinde düşük emisyonlu ve çevreci ulaşım sistemi yaygınlaştırılmalı. Bisiklet yolları ve yürünebilir yollar artırılmalı. 

• Okulların çevresi ağaçlandırılarak yeşil bariyerler oluşturulmalı.
• Belediyeler ve sivil toplum kuruluşları, insanların kendi kirlilik hikayelerini anlatabilecekleri sürdürülebilir sosyal medya ağları kurmalı. 
• Yapılan bir araştırmaya göre bir şehirde yürürken ara sokakları kullananların hava kirliliğine maruz kalmaları yarı yarıya düşer.
• Kısaca hamile kadınlar ve çocuklar, trafiğin yoğun olduğu cadde ve sokaklardan uzak durmalı. 
• Otomobillerin artık caddenin ve sokakların kralı olmayacağı bir gelecek inşa edilmeli.
• Kentliyi sürdürülebilir ve verimli bir şekilde hareket ettirmenin yolları geliştirilmeli ve erişilebilirlikleri artırılmalı.

Trafikten ve gürültü kirliliğinden ari ve ağaçlandırılmış cadde ve sokaklarda kuş sesleri duyulur. 

* Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.