Heidegger ve teknoloji eleştirisi
Martin Heidegger, 1954'te "Tekniğe İlişkin Soruşturma"yı (Die Frage nach der Technik) yayımladığında, "teknoloji" merkezli tartışmalar henüz akademiyi ve medyayı domine etmiyordu.
Heidegger'in anlaşılması zor, çok katmanlı bu ontolojik çalışması; Marcuse, Sartre, Foucault, Arendt gibi 20'nci yüzyılın önde gelen kuramcılarının üzerinde yürüdüğü patikaya alan açtı.
Bugün Web2'den Web3'e geçiş sürecinin, genel yapay zekanın, algoritmik manipülasyonların ve drone savaşlarının konuşulduğu bir düzlemde, bu sürecin kökenine dönüş için Heidegger'in 1954'te sorduğu sorulardan bazılarına cevap bulmak zorundayız.
Heidegger'in teknik metinlerini çözümlemek yoğun ve sistematik bir çalışma gerektirse de teknolojiye bakışını -çok sadeleştirerek- şu maddelerle özetleyebiliriz:
- Yapısı gereği teknoloji, nötr ve ideoloji dışı bir düzlemde değerlendirilemez.
- Teknoloji, insanlığı "tehlikeli" olabilecek bir yörüngeye doğru sürükleme potansiyeline sahiptir.
- Teknoloji, dünyayla ilişki kurma biçimimizi dönüştürür.
- Teknoloji, organik ve inorganik bütün varlıkları kendi aygıtları haline getirmeye çalışır.
- Bu döngünün sonucunda toplumsal refahın artırılması için bir "araç" olarak görülen teknoloji, zamanla bireysel yaşamı sıkı biçimde denetleyen baskıcı bir güç haline gelir.
Heidegger, bütün potansiyel olumsuz sonuçlarına karşın çözümün teknolojiyi reddederek kendini sistemden çıkarmak olmadığını vurgular.
Teknolojiyle eleştirel bir ilişki kurup yine teknolojinin imkânlarından yararlanarak bu döngüyü kırmanın mümkün olduğu çıkarımını yapar.
Nihayetinde Heidegger'in idealize ettiği "otantik insan" yerini Herbert Marcuse'nin tanımıyla "tek boyutlu insan"a bırakır.
Marcuse ve tek boyutlu insan
Herbert Marcuse, Heidegger'in düşüncesinin felsefe tarihinde bir kırılma noktasını temsil ettiğine inanıyordu.
İdeolojik fikir ayrılıkları nedeniyle II. Dünya Savaşı sonrasında Heidegger ile ilişkisi kopsa da Marcuse'nin 1960'ların ikinci yarısına damgasını vuracak "Tek Boyutlu İnsan" isimli kitabının en büyük ilham kaynağı Heidegger'in tezleri olacaktı.
Heidegger'in "teknoloji" düşüncesinden etkilenen Marcuse; teknolojinin totaliter kullanım biçimlerini detaylıca tartışmakla birlikte belirli bir seviyeye ulaşıldığında bütün toplumu dönüştürebilecek olumlu bir yanının da olabileceğini kabul eder.
1964'te yayımlanan "Tek Boyutlu İnsan"da Marcuse, 1968 olaylarını, Vietnam Savaşı karşıtı toplumsal hareketleri ve politik bir krizin artık çok yakın olduğunu öngörür.
Bu nedenle bu çalışma, 1960'ların ikinci yarısında bir manifesto gibi elden ele dolaşır. Marcuse, üniversitelerde büyük kalabalıklara seslenirken, katıldığı etkinliklerde bir "süper star" gibi karşılanır.
Paris sokaklarında Marcuse'nin adı duvarlara kazınmaya başlanır, kalabalıklar onun sözlerini bastıkları broşürleri elden ele dağıtırlar.
Kitabın ulaştığı büyük başarıda, dönemin ruhunu yakalayarak doğrudan pratikle bütünleşen dinamik ve canlı bir kuram ortaya koyması önemli rol oynadı.
Marcuse'nin "Tek Boyutlu İnsan"daki tezleri, en güçlü desteği alt kültür gruplarından aldı.
Bu çalışmanın, tahakkümden kurtuluşun ve özgürleşmenin imkânlarını tartışması, bu çevrelerde büyük heyecan uyandırdı.
Tüketim toplumu: "Gerçek" ve "sahte" ihtiyaçlar
Marcuse, tüketim toplumunun kapsamlı bir eleştirisini gerçekleştirerek bireylerin kapitalist sistemle bütünleşmesinde metaların bir manipülasyon aracı olarak kullanım biçimlerine odaklanır.
Bu sorgulamayı gerçekleştirirken, "gerçek" ve "sahte" ihtiyaçlar arasında bir ayrıma giderek öznenin tüketim toplumunun tahakkümünden kendisini özgürleştirmesinin yollarını tartışır.
Marcuse'nin yorumuyla, ileri kapitalist ekonomilerde üretimin mekanikleşmesi, toplumsal ilişki biçimlerinin egemen üretim ilişkilerini muhafaza edecek biçimde dönüştürülmesine yol açtı.
Teknik rasyonelliğin kaçınılmaz sonucu olarak bilişsel boyutta gerçekleşen geri çekilme, bireyin kendi öz benliğine yabancılaşmasına ve diğer bireylerle bir tüketim yarışına girmesine neden oldu.
İleri endüstriyel toplumda, öznenin çok çeşitli mal ve hizmetler arasından seçim yapma hakkına sahip olması özneyi özgürleştirmedi.
Aksine, bu mal ve hizmetler öznenin özgürlüğünü metaların ardında aramasına neden oldu.
Varoluş amacı ise "sahte" gereksinimlerini sağlama hedefiyle sürekli bir meta biriktirme yarışına dönüştü.
Özne, kendi benliğini artık kullandığı cep telefonunun logosuyla, lüks çantasının etiketiyle, gastro turizmin bayrak mekanlarından birinde yediği birkaç yüz dolarlık akşam yemeğiyle tanımlamaya başladı.
Kendi ihtiyaçları için nesneler üreten özne, bir süre sonra bu nesnelerin egemenliği altına girerek "gerçek" ihtiyaçlarından uzaklaştı ve yetersizlik duygusuyla daha fazla kazanmanın yollarını araştırmaya başladı.
Marcuse'nin döneminde büyük yankı uyandıran bu eseri, siber alan göz önünde bulundurularak günümüze uyarlanıp yeniden yazılsa kuşkusuz büyük tepki çekerdi.
Çünkü 1960'lı yıllara göre çok daha hoşgörüsüz ve önyargılı bir dünyada yaşıyoruz.
"Tek Boyutlu İnsan"ın doğruları sakınmadan dile getiren üslubuna çağımızın baskın ideolojik çevreleri ve kültürel grupları hazır değil.
Heidegger ve Marcuse'nin öngördüğü, karanlık ve kötümser senaryolardan birinin içindeyiz.
Fotoğraflarla dünyadan haberler
Fotoğraflarla dünyadan haberler
-
1/30
7 Şubat 2025 - Çin ordusu mensupları, Asya Kış Oyunları açılış töreninin düzenlendiği Harbin Uluslararası Kongre Sergi ve Spor Merkezi'nde ülkelerinin bayrağıyla yürüyor. Bugün başlayan 9. Asya Kış Oyunları, çeşitli kış sporlarındaki müsabakalarla 14 Şubat'a kadar devam edecek. Çin'in ev sahipliği yaptığı etkinliğe Japonya, Kuzey ve Güney Kore gibi 34 ülke ve bölgeden yaklaşık 1300 sporcu katılıyor. Oyunların açılışı öncesinde, ağırladığı yabancı liderlere konuşan Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, Asya ülkelerini "ortak barış ve dostluk hayaline sımsıkı sarılmaya, her türlü güvenlik sorununa birlikte yanıt vermeye ve eşit, düzenli ve çok kutuplu bir dünyanın inşasına katkıda bulunmaya" çağırdı (Issei Kato/Reuters) -
2/30
5 Şubat 2025 - Filistinliler, Gazze Şeridi'nin kuzeyindeki Cibaliye'de yıkık binaların arasında. İsrail Başbakanı Binyamin Netayahu'yla Beyaz Saray'da görüşen ABD Başkanı Donald Trump, Gazzelilerin de kalıcı olarak başka bir yere yerleşmesi gerektiğini söyledi. Trump'ın açıklamalarına uluslararası kamuoyundan tepkiler gelirken İngiltere ve Fransa da iki devletli çözümü desteklediğini açıkladı (Omar Al-Qattaa/AFP) -
3/30
4 Şubat 2025 - Polis memurları, İsveç'in Örebro kentindeki Risbergska Lisesi'nde. Örebro Polisi'nin yaptığı açıklamada, Risbergska Lisesi'nin kampüsünde düzenlenen silahlı saldırı sonucu 4 kişinin yaralandığı belirtildi. Saldırının yerel saatle 13.30'da gerçekleştiği kaydedilirken, yaralananlara dair detaylar henüz paylaşılmadı. Öte yandan, bölge halkına evde kalma çağrısı yapıldı. Örebro Polis Sözcüsü olayla ilgili cinayette teşebbüs ve kundaklama şüphesiyle soruşturma başlatıldığını duyurdu (Kicki Nilsson/AFP) -
4/30
3 Şubat 2025 - Almanya'da Sosyal Demokrat Parti'nin (SPD) adayı Başbakan Olaf Scholz'un portresinin yer aldığı seçim kampanyası afişi, ülkenin batısındaki Frankfurt am Main'de bulunan Avrupa Merkez Bankası (ECB) genel merkezinin önünde. Almanya'da 23 Şubat'ta parlamento seçimi gerçekleştirilecek (Kirill Kudryavtsev/AFP) -
5/30
2 Şubat 2025 - ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio'nun bugün Panama'nın aynı adlı başkentine yaptığı ziyareti protesto eden gösterici ABD Başkanı Donald Trump ve Nazi bayrağının da olduğu bir pankart açtı. Marco Rubio, Başkan Donald Trump'ın Panama Kanalı'nı ele geçirmeye yönelik olağanüstü tehdidinin arkasını nasıl getireceğini düşünürken, ABD Dışişleri Bakanı olarak ilk yurtdışı gezisinde Panama'ya geldi (Martin Bernetti/AFP) -
6/30
1 Şubat 2025 - İşgal altındaki Batı Şeria'nın Ramallah kentinde bir adam, İsrail'in serbest bıraktığı Filistinli bir esiri atlayarak selamlıyor. Ateşkes anlaşması kapsamındaki 4. takasta üç İsrailli esirin Gazze'de Hamas tarafından teslim edilmesinin ardından, Filistinli esirler Batı Şeria'daki İsrail hapishanesinden serbest bırakıldı (Ahmad Gharabli / AFP) -
7/30
31 Ocak 2025 - Filipinler'in başkenti Manila'daki protestocular, bugün düzenlenen mitingde Filipinler Devlet Başkanı Yardımcısı Sara Duterte'nin görevden alınması çağrısı yapıyor. Duterte, milyonlarca dolarlık devlet fonunu kötüye kullandığı iddialarından dolayı azledilme talepleriyle karşı karşıya. Anayasaya göre azil sürecinin mahkemeye taşınması için meclis üyelerinin üçte birinin oyu gerekiyor. Duterte'nin ayrıca Kasım 2024'te, kendisinin ölmesi halinde Devlet Başkanı Ferdinand Marcos Jr.'ı, eşini ve meclis başkanı olan kuzenini öldürecek birini tuttuğunu söylediği öne sürülmüştü (Ted Aljibe / AFP) -
8/30
30 Ocak 2025 - Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nin Goma kentinde yaşanan su sıkıntısı nedeniyle bölge sakinleri su toplamak için bir su noktasında bidonlarını sıraya diziyor. Devlet Başkanı Felix Tshisekedi, 23 Mart Hareketi'ne (M23) güçlü bir askeri yanıt sözü verdi. Ruanda destekli savaşçılar ülkenin maden bakımından zengin olan doğusunda ilerlemeyi sürdürdü. M23'ün Kuzey Kivu eyaletinin başkenti Goma'nın büyük bölümünü ele geçirmesi, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nin doğusunun büyük bölümünü ele geçirdiği 10 yıllık çatışmanın çarpıcı bir şekilde tırmanması anlamına geliyor (Jospin Mwisha/AFP) -
9/30
29 Ocak 2025 - Yerinden edilmiş Filistinliler Gazze Şeridi'nin güneyinden kuzeyine gitmeyi sürdürüyor. Hamas'la İsrail arasında varılan Gazze'de ateşkes ve esir takası anlaşması 19 Ocak Pazar günü TSİ 12.15'te yürürlüğe girmişti. İsrail'in 7 Ekim 2023'ten ateşkese varılana kadar Gazze Şeridi'ne düzenlediği saldırılarda yaklaşık 17 bin 841'i çocuk, 12 bin 298'i kadın olmak üzere 47 bin 283 Filistinli öldü, 111 bin 472 kişi yaralandı (Omar Al-Qattaa/AFP) -
10/30
28 Ocak 2025 - Çin'in ChatGPT tarzı dil modeli DeepSeek, yapay zeka dünyasını altüst etti. Yapay zekanın altına hücumuna benzetilen dönemde gelen bu ani değişim, Wall Street'i sarstı. ABD Başkanı Donald Trump, yaşanan gelişmenin Silikon Vadisi için bir "uyandırma alarmı" olduğunu söyledi (Pedro Pardo/AFP) -
11/30
27 Ocak 2025 - Fransa'nın batısındaki Rennes kentinde Ille nehrinde meydana gelen olağanüstü sel felaketinin ardından caddedeki arabalar bu hale geldi. Herminia alçak basınç sisteminden kaynaklanan şiddetli yağışların Rennes'de son 40 yılın en kötü sel felaketine yol açmasının ardından Ille-et-Vilaine bölgesi sel felaketine karşı kırmızı alarma geçirilirken, diğer 8 bölge de da sel, dalga-batma ve çığ felaketlerine karşı turuncu alarma geçirildi (Damien Meyer/AFP) -
12/30
25 Ocak 2025 - İsrail ordusu tarafından Gazze'nin kuzeyine dönmemeleri için uyarılan Filistinliler eşyalarıyla bekliyor. Hamas, İsrail'le varılan ateşkes anlaşması kapsamında cumartesi günü erken saatlerde İsrailli 4 kadın askeri serbest bıraktı. İsrail, bir diğer esir Arbel Yehoud serbest bırakılana kadar Filistinlilerin Gazze'nin kuzeyine dönmesine izin vermeyeceğini açıkladı. Esir takasının ikinci aşamasıyla İsrail hapishanelerinde tutulan toplam 200 Filistinli mahkum bugün özgürlüğüne kavuştu (Abdel Kareem Hana/AP) -
13/30
24 Ocak 2025 - Afgan mülteciler, yeni ABD Başkanı Donald Trump'ın ülkedeki mülteci programlarını durdurmasının ardından durumu değerlendirmek üzere Pakistan'da düzenledikleri toplantıda ellerinde pankartlar tutuyor. Bu hamle, programın başlamasına günler kala onbinlerce Afgan mülteciyi risk altında bıraktı. Trump'ın kararnamesinin yürürlüğe pazartesi günü girmesi bekleniyordu ve bu kadar hızlı bir şekilde uygulanması, ABD'ye aktarma yoluyla ulaşacak bazı mültecilerin mahsur kalmasına sebep oldu (Anjum Naveed/AP) -
14/30
23 Ocak 2025 - ABD'nin yeni başkanı Donald Trump, 55. kez düzenlenen Dünya Ekonomi Forumu'nda video bağlantısıyla konuşma yaptı. Sahnedeki isimler İspanyol banka Santander'in başkanı Ana Patricia Botin, Bank of America CEO'su Brian Moynihan, TotalEnergies CEO'su Patrick Pouyanne, Blackstone Group'un CEO'su Stephen Schwarzman ve Dünya Ekonomi Forumu'nun başkanı Borge Brende var. Trump ekonomik kaosun üstesinden geleceklerini belirtirken iş dünyasına da "Gelin üretiminizi ABD'de yapın" mesajı verdi. Trump Rusya - Ukrayna savaşının bitmesi için petrol fiyatlarının düşmesi gerektiğini belirterek "OPEC ülkelerinden petrol fiyatlarını düşürmelerini isteyeceğim" dedi. (Yves Herman/Reuters) -
15/30
22 Ocak 2025 - Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde Goma yakınlarındaki mülteci kamplarına kaçanlar eşyalarını motosikletlerinin arkasında taşıyor. AFP'ye konuşan güvenlik ve yerel kaynaklar, ülkenin doğusunda Kongo ordusuyla savaşan M23 grubunun 21 Ocak 2025'te Goma şehrini besleyen bir ticaret merkezi olan Minova'yı ele geçirdiğini söyledi. Halihazırda Goma çevresindeki birçok cephede çatışmalar yaşanıyor ve yüz binlerce kişi şehrin dış mahallelerinde yerlerinden edilmesi, kentin kaderine ilişkin korkuları yeniden arttırıyor (Jospin Mwisha/AFP) -
16/30
21 Ocak 2025 - Almanya'nın başkenti Berlin'deki bir duvara yapılan resimde "AfD'ye ilgi yok - sağcılar aleyhine oy veriyoruz" yazıyor. Almanya 23 Şubat'ta genel seçim için sandık başına gidecek. Son anketlere göre AfD'nin oyu yüzde 20 (Christian Mang/Reuters) -
17/30
20 Ocak 2025 - Donald Trump, ABD'nin 47. Başkanı olarak yemin etti. İkinci kez ABD Başkanı olarak göreve gelen Trump, konuşmasında, "Şu andan itibaren Amerika'nın gerileyişi sona ermiştir" dedi. Trump konuşmasında Meksika Körfezi'nin adını "Amerika Körfezi" olarak değiştirme ve Panama Kanalı'nı geri alma vaatlerini yineledi (Saul Loeb/AFP) -
18/30
19 Ocak 2025 - Fransa'nın başkenti Paris'te düzenlenen "Hayat Yürüyüşü"nde eylemciler "50 yıldır hayatı savunuyoruz" yazılı bir pankart taşıyor. Ülkede kürtajı yasal hale getiren Veil kanununun 50. yıldönümünde, kürtaj karşıtları "Hayat Yürüyüşü"nde protesto düzenledi. Yürüyüş, muhafazakar Katolik aktivistler tarafından düzenlendi (Martin Lelievre/AFP) -
19/30
18 Ocak 2025 - Meksikalı yetkililer, ülkenin sınır kenti Chihuahua'daki göçmen kampında bir tahliye operasyonu düzenledi. Göçmenler, operasyon sırasında gözaltına alınmamak için kaçarken yaşadıkları derme çatma kampta yangın çıktı (Jose Luis Gonzalez/Reuters) -
20/30
17 Ocak 2025 - Endonezya'nın Orta Cava ilindeki mezarlık alanda, bereket ve bol hasat için şükretmek amacıyla her yıl düzenlenen Rejeban Plabengan töreni sırasında jaran kepang adlı geleneksel dans sergileniyor. İslami öğretilerin geleneksel sanatlarla birleştirildiği törenlerin başka bir işlevi de Kedu bölgesinde dini yayan Ki Ageng Makukuhan'ı anmak (Devi Rahman/AFP) -
21/30
16 Ocak 2025 - Blue Origin'in New Glenn roketi, Cape Canaveral Uzay Kuvvetleri Üssü'nden fırlatıldı. Milyarder Jeff Bezos'un kurduğu uzay şirketi Blue Origin, devasa New Glenn roketini ilk kez havalandırdı. Blue Origin'in, Elon Musk'ın SpaceX'iyle rekabet etme çabalarında son derece önemli görülen fırlatma görevi birkaç yıl ertelenmişti (John Raoux/AP) -
22/30
15 Ocak 2024 - Bir kadın ve çocuk Ibu Dağı patlarken havaya yükselen volkanik küle bakıyor. Endonezya'nın doğusundaki Halmahera Adası'nda bir yanardağın patlamasının ardından binlerce bölge sakini tahliye ediliyor. Endonezya Jeoloji Ajansı, bu yıl 5. kez patlayan yanardağın alarm seviyesini en üst düzeye yükseltti (Azzam/AFP) -
23/30
14 Ocak 2025 - Güney Afrika'da kaçak altın madenindeki madencileri kurtarma operasyonu devam ederken halk ve işçiler protesto ediyor. Hak grupları ve aktivistler polisin, madencileri dışarı çıkmaya zorlamak için yiyecek ve su kaynaklarını kesme taktiklerini eleştiriyor. Güney Afrika'nın Stilfontein eyaletindeki kurtarma operasyonunda halihazırda iki düzineden fazla kaçak madenci kurtarıldı ve en az 15 madencinin cesedine ulaşıldı. Yetkililerle girilen çatışma sırasında yüzlerce kaçak madenci terk edilmiş kuyuda mahsur kalmıştı. Polis en az 100 kaçak madencinin hayatını kaybettiği ve 400'den fazlasının hâlâ yeraltında olduğunu bildiriyor (Christian Velcich/AFP) -
24/30
13 Ocak 2025 - Japonya'da bu yıl 20 yaşına giren kişilerin yetişkinliklerini simgelemek üzere onurlandırıldığı "Reşit Olma Günü" münasebetiyle kimono giyen iki genç kadın, Tokyo'nun merkezindeki Ginza bölgesinde fotoğraf çektirip "20" balonları tutarak kutlama yapıyor. Her ocak ayında, yasal olarak 20 yaşına giren Japonlar, yeni yetişkinlerin resmi kimonolar giydiği, Şinto tapınaklarında dua ettiği ve yerel yetkililerden yeni sorumlulukları hakkında konuşmalar dinlediği "Reşit Olma Günü"nü kutluyor (Richard A. Brooks/AFP) -
25/30
12 Ocak 2025 - Gazze Şeridi'nin merkezindeki Deyr El Balah'taki mezarlıkta bir çocuk diğerine yemek yediriyor. UNICEF, Gazze'deki 1,1 milyon çocuğun neredeyse tamamının İsrail bombardımanı, yerinden edilme ve kötü yaşam koşulları nedeniyle ruh sağlığı ve psikososyal desteğe ihtiyaç duyduğunu açıkladı. Çocuklar, hava saldırıları ve aile üyelerinin kaybı nedeniyle kabuslar, kaygı ve felç edici korkular yaşıyor. BM ajansı, birçoğunun agresifleştiğini, içine kapandığını ya da konuşmayı bıraktığını söyledi. Öte yandan İsrail medyasında yer alan habere göre İsrail'in Gazze'de yürüttüğü savaşın maliyeti 67 milyar doları aştı. 7 Ekim 2023'ten itibaren hayatını kaybedenlerin sayısı da 46 bini geçti (Eyad Baba/AFP) -
26/30
11 Ocak 2025 - Ulusal bayrağa sarınmış bir Çad askeri, Abeche'deki Fransız üssünün önünde devriye geziyor. Çad hükümeti, 28 Kasım'da Fransa'yla güvenlik ve savunma işbirliği anlaşmasının sona erdiğini duyurmuştu. Ülke, Fransa'nın Afrika'daki askeri varlığının kilit noktalarından biriydi. Fransa'ya ait askeri birlikler, 31 Ocak 2025’e kadar Çad'ı terk edecek (Joris Bolomey/AFP) -
27/30
10 Ocak 2025 - Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro'yla eşi Cilia Flores, yemin töreni için Caracas'taki Ulusal Meclis binası Capitolio'da. 2013'ten beri iktidarda olan Maduro, yerel ve küresel tepkilere rağmen üçüncü dönemi için yemin edecek. Törenin arifesinde Maduro taraftarları hükümete destek verirken muhalif lider Maria Corina Machado öncülüğünde binlerce kişi de protesto gösterilerine katılmıştı (Federico Parra/AFP) -
28/30
9 Ocak 2025 - ABD'nin Kaliforniya eyaletinde bir helikopterden çekilen fotoğrafta, Los Angeles'ın Pacific Palisades mahallesi yakınlarındaki Palisades yangını sırasında yanan evler görülüyor. ABD Ulusal Muhafız askerleri kargaşayı bastırmak için sokaklara çıkmaya hazırlanırken yetkililer, Los Angeles'ta tüm mahalleleri saran ve binlerce kişiyi yerinden eden devasa orman yangınlarının tamamen kontrol altına alınamadığını söyledi. Amerika Birleşik Devletleri'nin en büyük ikinci kentinin büyük bölümü harabeye dönerken, gökyüzünü duman kaplandı ve neredeyse her binaya keskin bir koku yayıldı (Josh Edelson/AFP) -
29/30
8 Ocak 2025 - Güney Kore'nin azledilen Devlet Başkanı Yoon Suk Yeol'un destekçisi 8 Ocak günü erken saatlerde Seul'deki başbakanlık konutunun yakınında düzenlenen mitingde "Hırsızlığı Durdurun" yazısıyla. Güney Kore yolsuzlukla mücadele dedektifleri, başarısız sıkıyönetim girişimi ülkeyi kargaşaya sürükleyen azledilmiş Devlet Başkanı Yoon Suk Yeol için 7 Ocak'ta mahkeme kararıyla yeni bir tutuklama emri çıkardı. Başsavcı, Yoon Suk Yeol hakkındaki ikinci yakalama emrinin infazı için "iyice hazırlanma" sözü verdi. Yoon'un avukatları da yaklaşık 150 yolsuzlukla mücadele ve polis dedektifi hakkında suç duyurusunda bulundu (Anthony Wallace/AFP) -
30/30
7 Ocak 2025 - ABD'nin Kaliforniya eyaletinin Pasadena kentinde çıkan yangını McDonald's restoranı kor yağmuruna tutuldu. Los Angeles'ın bir banliyösünde çıkan şiddetli bir orman yangını binaları yuttu ve kasırga şiddetindeki rüzgarlar bölgeyi kasıp kavururken tahliyelere yol açtı. Santa Monica Dağları'nda milyonlarca dolarlık evlerin bulunduğu lüks bir yer olan Pacific Palisades'te 80 hektardan fazla alan yandı. Angeles Ulusal Ormanı yetkililerine göre, şehrin karşısında, Los Angeles'ın kuzey ucunda, Pasadena yakınlarındaki Eaton Kanyonu'nda çıkan bir başka yangın gecenin ilerleyen saatlerinde 81 hektar hızla tüketti (Josh Edelson/AFP)
Algoritmaların kolektif bilinç üzerindeki hegemonyası
İçinde bulunduğumuz çağda sosyal medya ağlarının algoritmasını yönlendirme gücüne sahip olan tekeller, kolektif bilinci de yönlendirme gücüne ulaştılar.
Dolayısıyla bu platformların finansmanı reklam veren şirketler tarafından sağlandığından tekelleşmiş sosyal medya platformları algoritmik güçlerini belirli tüketim nesnelerini ve alışkanlıklarını popülerleştirmek için kullanmaya başladılar.
İlk yıllarında büyük oranda fotoğrafçıların etkin olduğu ve bu sanata ilişkin deneysel çalışmaların yer aldığı DeviantArt'ın çizgisine daha yakın olan Instagram da zamanla TikTok'tan ayırt edilemeyen, tüketim standardını belirleyen bir platform haline geldi.
İçeriğinin önemli kısmını reklamların ve tüketim faaliyetlerinin oluşturduğu bu platformu, deterjandan yüz maskesine, tur paketlerinden bitkisel reçetelere çok geniş ölçekteki ürünleri kontrolsüzce pazarlayan fenomenler domine ediyor.
Ne var ki bu fenomenlerin kariyer ve kişisel gelişim reçetelerini düzenli olarak sunmaları, kendi hesapları üzerinden sistematik olarak -hiçbir etik ilke gözetmeden- sponsorlarının tüketim nesnelerini pazarlamalarına bağlı.
Tüketim toplumu, çokkültürcü görünümüne karşın eğlence endüstrisinden medyaya, fast food kültüründen sanata daha önce görülmedik düzeyde bir homojenleşme ve tek tipleşme eğiliminde.
Tüketim toplumunun dayattığı davranış modellerini reddetme gücüne sahip olmayan "tek boyutlu insan"ın ihtiyaçları büyük oranda egemen paradigma tarafından belirleniyor ve hedonist bir tüketim coşkusu yaşamın her katmanına nüfuz ediyor.
Post-endüstriyel toplum, tüketim ürünlerinin yanında bireyleri bu ürünlere yönlendiren kültürel ve ideolojik ögeleri de denetliyor.
Teknolojinin dominasyonunda, kendi inşa ettiği duvarlar tarafından çevrelenen "tek boyutlu insan", algoritmaların denetimini elinde bulunduran kurumların ve şirketlerin bir aygıtına dönüştü.
Birbirine karşıt görünen birçok unsur (sihir ve bilim, yaşam ve ölüm, eğlence ve ızdırap), teknolojik rasyonaliteyle siyasi statükonun iç içe geçmesinin sonucu olarak bir araya geldi.
Üretim ve tüketim ilişkileri üzerinde tam denetimi sağlayan ileri kapitalist devletler ve tekeller, iki savaş arası dönemin totaliter rejimlerinden farklı olarak tahakküm aygıtlarına doğrudan başvurmadan, kültürel ve ideolojik aygıtlar aracılığıyla toplumsal yapıyı şekillendirme imkânına kavuştular.
Post-endüstriyel kapitalizme geçiş sürecinin başlamasıyla Apple, Amazon, Microsoft, Alphabet ve Meta gibi şirketler küresel iktidarın paydaşları haline geldiler.
İleri kapitalizmde teknoloji, bireylerin salt çalışma hayatını değil bireysel yaşamını, alışkanlıklarını ve ritüellerini de biçimlendirmeye başladı.
Söylemsel düzeyde "özgürlük" hiç olmadığı kadar baskın biçimde dile getirilmekle birlikte modern birey, kendisine dayatılan formlara dayalı bir yaşam tarzını kaçınılmaz biçimde benimsemek zorunda kaldı.
Tek boyutlu toplum, sosyal kontrolün yeni formlarını üretip bireyin ihtiyaçlarını yönlendirerek onu siyasi alanın dışına itti. Aktif bir siyasi özneye dönüşemeyen birey, sosyal medyada dönemin popüler ideolojilerini fanatikçe savunmaya başladı.
Sorunları çözümlemekten çok Antik Roma'da gladyatör dövüşlerini izleyen heyecanlı yığınların coşkusuna benzer bir dürtüyle o anki "hedef" ve "nefret nesnesi" neyse ona saldırmakla yetindi.
Woke olmak popüler olduğunda woke, ırkçı olmak popülerleştiğinde ise ırkçı oldu.
Tahmin edebileceğiniz gibi Marcuse, iki kesimi de (bazı eğilimler henüz literatüre girmeden önce) "Tek Boyutlu İnsan"da çok sert biçimde eleştirdi.
Tek boyutlu toplum tarafından yabancılaştırılan özne, kendi kimliğini serbest piyasada alınıp satılabilen tüketim nesnelerinin ardında aramaya başladı.
Güney Asya'da insan dışı koşullarda çocuk işçiler tarafından üretilen teknolojik cihazlar piyasayı domine ederken, Hollywood'un kültürel çeşitliliği artırdığı filmler ne yazık ki "ırkçılık" sorununu ve Afrika'daki doğal kaynaklara erişim sağlamak için rekabet halindeki sermaye grupları tarafından tetiklenen iç savaşları çözmüyor.
Çünkü ilgi odağının 30 saniyenin altında olduğu ve algoritmanın tümüyle tüketimi teşvik etmeye yönelik düzenlendiği sosyal medya platformları, modern bireyin toplumsal meseleleri çözümlemesi için inisiyatif almasına izin vermiyor.
Dönemsel olarak başlatılan sosyal medya kampanyaları tekil olaylar bazında dönem dönem sonuca ulaşsa da 2000'den bu yana şiddetlenen problemlerin neredeyse hiçbirine kalıcı çözüm üretilemedi.
Siber alanın kontrolünün birkaç büyük teknoloji şirketinin tekeline geçmesi; sosyal medya, arama motorları ve yapay zeka uygulamalarının algoritmaları üzerinde mutlak denetime sahip olan elitlerin bilişsel uyanışı baskılamasıyla sonuçlandı.
Bu dişlinin parçası olan modern bireyin özgürlüğü, kendisine sunulan monoton ve standart içerikler arasında seçim yapmaya indirgendi.
Gazete haberlerinin, siyasi makalelerin ve standardın dışında kalan bütün paylaşımların algoritma tarafından baskılandığı Web2 platformlarına tanık olsalar acaba Heidegger ve Marcuse'nin tepkisi nasıl olurdu?
Biyografilerini göz önünde bulundurarak kendilerini sistemin dışına çıkarmayı, sosyal medya platformlarını terk etmeyi bir çözüm reçetesi olarak sunacaklarına ihtimal vermiyorum.
Teknolojinin yıkıcı sonuçlarıyla yine teknolojinin araçlarını kullanarak mücadele edilmesi gerektiğini vurgulamaları bunun göstergesi.
Günümüzde tek boyutlu toplumla mücadelenin öncelikli adımlarından birisi, algoritmaların kontrolünü bilişim tekellerinin elinden almak ve Web2 platformlarının yerini merkeziyetsiz Web3 ağlarına bırakmasına zemin hazırlamak olarak görünüyor.
Kaynaklar:
Brantlinger, Patrick: "Conclusion: Toward Post-Industrial Society", Bread and Circuses: Theories of Mass Culture as Social Decay, Cornell University Press, 1983.
Flanagan, Scott C.: "Changing Values in Advanced Industrial Societies: Inglehart's Silent Revolution from the Perspective of Japanese Findings", Comparative Political Studies, 14(4), 1982, pp. 403-444.
Gibson, Donald E.: "Post-industrialism: Prosperity or Decline?", Sociological Focus, Vol. 26, No. 2, Taylor & Francis, 1993, pp. 147-163.
Gorz, Andre: Reclaiming Work: Beyond the Wage-Based Society, Cambridge, Polity, 1999.
Horkheimer, Max: Eclipse of Reason, New York, Continuum, 2004.
Jay, Martin: The Dialectical Imagination: A History of Frankfurt School and the Institute of Social Research, 1923-1950, Los Angeles, University of California Press, 1996.
Marcuse, Herbert: Counter-Revolution and Revolt, Boston, Beacon Press, 1972.
Marcuse, Herbert: Reason and Revolution, Abingdon, Routledge, 2000.
Marcuse, Herbert: One-Dimensional Man: Studies in the Ideology of Advanced Industrial Society, Abingdon, Routledge, 2002.
Marcuse, Herbert: Technology, War and Fascism, Taylor & Francis e-Library, Abingdon, Routledge, 2004.
Marcuse, Herbert: Eros and Civilization, Abingdon, Routledge, 2005.
McQuarrie, Michael: "Postindustrial Society", Sociology of Work, Thousand Oaks, Sage, 2013, pp. 694-696.
Neill, R. B.: "Character, Society, & The Politics of Hope: A Comparative Look at the Theories of Wilhelm Reich, Erich Fromm, and Herbert Marcuse", Humboldt Journal of Social Relations, Vol. 2, No. 2, Arcata, Department of Sociology, Humboldt State University, 1975, pp. 36-48.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
