Sanat nesnesi olarak atıklar
Sanayileşme sonucu, tüketim olgusu hızla, insan yaşamının merkezine yerleşti.
Kentleşmeyle beraber, tüketim toplumunun ortaya çıkması, ciddi miktarda atıkların ortaya çıkmasına neden oldu.
Atıklar, yaşanan çevre sorunlarının önemli nedenlerinden biridir.
Çevre sorunlarının yaşanması, sanatçıların, insan ve doğa arasındaki ilişkiyi sorgulamasına neden oldu.
Özellikle, doğanın bir parçası olduğunu hatırlayan insan, sanat aracılığıyla bunu gündeme getirmeye çalıştı.
Sanatçılar, doğa ve insan arasındaki bağı güçlendirebilmek adına, dikkat çekici eserlere imza attılar.
Çevre sorunlarına neden olan atık nesnelerin, tehlikelerine karşı dikkat çekebilmek için, atık nesneleri sanatta kullandılar.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
20'nci yüzyılın başlarında, sanatta Modernizm akımının ortaya çıkmasıyla, sanatta kullanılan malzeme çeşitliliği arttı, farklı ve alışılmamış olan malzemeler sanatta kullanılmaya başladı.
20'nci yüzyılın başlarında, Kübizm akımıyla birlikte atık nesneler, farklı bir malzeme olarak sanatta yerini buldu.
Kübizm akımının öncü sanatçılarından olan Picasso ve Braque, günlük yaşamda kullanılan gazete parçaları, otobüs biletleri ve muşamba gibi malzemeleri kullanarak, sanata yeni bir boyut kazandırdı.
Farklı nesneleri yaratıcı bir biçimde kullanan Kübist sanatçılar, birçok sanatçıya ilham kaynağı oldular.
Sanatta, klasik malzemelerin dışında, atık nesneler gibi farklı malzemelerin kullanılması, toplumda çevre konuları ile ilgili farkındalık yarattı.
Atık malzemelerle oluşturulan sanat yapıtları, insanlarda çevre bilincinin oluşturulmasında önemli bir role sahip.
Atıkların sanatta kullanılması, atıkların çöp kimliğinden kurtulup, sanat yapıtına dönüşmesine neden oldu.
Dünyada deniz kirliliği ve denizlere atılan atıklara dikkat çekebilmek için, denizlerden çıkarılan atıklardan balık ve balina gibi sanat yapıtları oluşturuldu.
Atıklardan oluşan sanat yapıtları, halkın dikkatini çekebilmek amacıyla, kamusal alanlarda ve plajlarda sergilendi.
2019 yılında Meksika'da, okyanustan çıkarılan plastik şişeler boyanıp, bir yapıya dönüştürüldü. Dalga formunda olan yapıta "Yeni Dalga" adı verildi.
Okyanustan çıkarılmış binlerce atık malzemeden oluşan "Yeni Dalga"nın amacı, atıklar ve deniz kirliliğine karşı farkındalık yaratmaktı.
Sanat eğitiminde atık nesnelerin kullanılması
İlk olarak Kübizm sanat akımıyla birlikte kullanılan atık nesneler, zamanla, eğitim programlarında da kullanılmaya başladı.
Atık nesnelerin kullanımı, okullarda özellikle sanat eğitimi ile ilgili derslerde yaygınlaştı.
Atık nesnelerin eğitim programlarında kullanım amacı, öğrencilerin yaratıcılığının geliştirilmesi, doğal kaynakların etkin bir biçimde kullanılması ve geri dönüşüm bilincinin oluşturulması.
İşe yaramayan nesnelerin, sanat aracılığıyla estetik objelere dönüşmesi, insanların bu nesnelerle ilgili düşüncelerinin de değişmesine neden olur.
Bundan dolayı, atık nesnelerin eğitim programlarına dahil edilmeleri büyük önem taşır (Sağlam ve Enginoğlu, 2016).
Atık malzemelerden oluşturulmuş kamusal alan çalışmaları
Park Guell (İspanya)
Seramik atıkları, sanatçıların yaratıcı mekanlar oluşturmasına katkı sağlıyor.
Günümüzde bu mekanlara verilebilecek en etkileyici örneklerden biri, İspanya'da Barcelona'da Gaudi tarafından tasarlanan Park Guell'dir.
1914 yılında inşa edilen Park Guell, Unesco Dünya Mirası Listesi'ne girdi.
Atık seramik parçalarından oluşan parkın mimarisi, insan yapımı ile doğa yapımı arası bir his uyandırıyor.
Gaudi, çalışmalarını kaplamak için, "Trencadis" denilen yenir bir teknik geliştirdi.
Bu teknikle atık seramikler, geri dönüştürülerek, el yapımı mozaik çalışmalara dönüştürüdü.
Seramik endüstrisinin atık malzemelerini, harçla birleştiren Gaudi, etkileyici bir görsel etki elde etti.
Atık malzemelerin kullanılmasıyla tasarlanan bu park, geri dönüşümün sanatla nasıl hayat bulacağının en etkileyici örneklerinden biridir (Gülüm ve Dilmaç, 2016).
Şandigar Kaya Bahçesi Hindistan
Dünya'da planlanarak oluşturulmuş kentlerden biri de, Hindistan'daki Şandigar kenti.
Tac Mahal'den sonra Hindistan'da görülmesi gereken önemli sanatsal başarılardan biri Şandigar Kaya Bahçesi (Chandigar Rock Garden)'dir.
Şandigar Kamu İşleri'nde yol kontrol memuru olarak görev yapan Nek Chand, 1948 yılında Hindistan'ın bölünmesinden sonra, evini ve köyünü kaybetmiş.
Evini kaybettikten sonra 1952 yılında, Le Corbusier'in yeni inşa edeceği Şandigar'a taşınmış.
Yeni kentin temizliği sırasında, sayısız binaların yıkılmasıyla, çok fazla miktarda atık toplandı.
Yol kontrol memuru olarak çalışan Nek Chand, iş çıkışı, endüstriyel ve kentsel atık yığınlarından topladığı malzemeleri, bisikletiyle bahçesine taşımış ve atık malzemeleri kendi inşa ettiği kulübesinde depolamış (Sevim ve Ağatekin, 2012).
Nek Chand, topladığı inşaat malzemeleri, metal parçaları, kullanılmış ayakkabıları, yıpranmış lastikleri, erimiş ampulleri, çürümüş bisiklet parçalarını, kırık seramikleri sınırsız hayal gücüyle bir sanat eserine dönüştürmüş.
18 dönümlük bir alanda, Hindistan'ın sosyal yaşamının tüm katmanlarını betimleyen heykeller,atık seramiklerden yapılmış (Gülüm ve Dilmaç, 2016).
Nek Chand'in eşi ve birkaç yakın arkadaşı dışında kimse, onun bu girişiminden haberdar olmamış.
Aradan 14 sene geçmiş ve atık malzemelerden gizlice inşa edilmiş inanılmaz bir yapıt ortaya çıkmış.
1972 yılında, devletin bir çalışma grubu, ormanı temizlerken, hektarlarca alanı kaplayan taş ve heykellerle karşılaşmışlar.
Yetkililer, izin olmadan, gizlice inşa edilmiş, yaklaşık iki bin civarındaki heykelleri görünce büyülenmiş.
Bu alanın yıkılmasını savunanlar da olmuş, korunması gerektiğini düşünenler de.
14 yıl boyunca kimsenin bilmediği bu bahçe kısa sürede meşhur olmuş.
1976 yılında, oluşan kamuoyu baskısıyla, Nek Chand'in yol kontrol memurluğuna son verilmiş ve tam gün maaşlı olarak, kendi yarattığı bahçesinde çalışması sağlanmış.
Ayrıca, projesine devam edebilmesi için, iş gücü, elektrik ve su desteği sağlanmış. Devletten alınan destekle, ikinci etaba geçilmiş.
Asya'nın en büyük geri dönüşüm alanı olarak kabul edilen projede, atık malzemelere ilaveten, doğal malzemelerden de faydalanılmış.
Bugün Nek Chand, Avrupa ve Amerika'daki birçok kent için atık malzemelerden eserler yaratan bir sanatçıdır.
Eserlerini Paris, Londra, Berlin, Madrid gibi kentlerde sergiledi.
Nek Chand, Hindistan hükümeti tarafından 1984 yılında, Padam Shri ödülünü aldı.
1 yıl sonra, Shandigar Kaya Bahçesi, Hindistan posta pullarına basıldı (Sevim ve Ağatekin, 2012).
Eskişehir Çağdaş Seramik Açık Hava Müzesi
Eskişehir'de bulunan Eskişehir Çağdaş Seramik Açık Hava Müzesi, 50 bin metrekare alan üzerine yapıldı.
Seramik sektöründeki üretim sonrası seramik atıklarının değerlendirilmesiyle oluşturulmuş bir park.
Bu projede, atık seramik ve çini karolar kullanılarak, geleneksel motiflerden oluşan bir amfi tiyatro bulunuyor.
Ayrıca, parkın içerisinde, farklı seramik sanatçılarının atık seramiklerden tasarladığı heykelle de sergileniyor.
Yerel yönetim, üniversite, sivil toplum örgütleri ve sanatçıların işbirliği halinde çalışmalarıyla gerçekleşen proje örnek teşkil ediyor (Gülüm ve Dilmaç, 2016).
Türkiye'de de çevre sorunlarına dikkat çekebilmek amacıyla, atık malzemelerin kullanıldığı önemli sergiler ve etkinlikler düzenlendi.
Bu kapsamda, 2016 yılında (13 Ocak-5 Haziran 2016 tarihleri arasında) İstanbul Modern'de düzenlenen "YOK OLMADAN: Doğa ve Sürdürülebilirlik Üzerine Bir Sergi" atıklardan meydana gelen eserlerle, çevre sorunlarına karşı dikkat çekti.
Sergide ekoloji, doğa ve sürdürülebilirlik gibi kavramları yansıtan eserlere yer verildi.
Ocak 2022 yılında, İstanbul Havaalanı'nda (IGART) "0" Sıfır Noktası Sergisi düzenlendi.
İstanbul Havalimanı'nda toplanan atık malzemelerle, sanatçı Deniz Sağdıç, atıkları sanata dönüştürdü.
Yerel yönetimler de, atık konusuna dikkat çekebilmek amacıyla çeşitli etkinlikler düzenliyor.
Sanatçı Fırat Karapınar, atık malzemeler ve geri dönüşüme dikkat çekebilmek amacıyla, Refüze Sergisi'ni düzenledi.
Fırat Karapınar'ın atıklardan oluşan eserleri, İzmir Büyükşehir Belediyesi, Rotary 2440. Bölge işbirliğiyle, Nisan 2022 yılında düzenlendi.
Genellikle kamusal alanlarda sergilenen bu yapıtlar, sergilendiği kente estetik bir değer de katıyor.
Ayrıca toplumda insanların dikkatini çekerek, çevre bilincinin artmasına neden oluyor.
Kaynaklar:
Gülüm, B ve Dilmaç, O. 2016 Kamusal Alanda Atık Malzemelerle Yapılan Sanatsal Çalışmaların Sürdürülebilir Kent Hayatına Katkıları. Sanat ve Tasarım Dergisi, (18), 77-95.
Sağlam, F., ve Enginoğlu, T. (2016). Atık Nesnelerin Sanat Eğitiminde Kullanılması. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(14), 45-58.
Sevim, S. S, Ağatekin, E. (2012). Kamusal Alanda Atık Seramiklerin Kullanımına Bir Örnek: Şandigar Kaya Bahçesi Hindistan. Sanat ve Tasarım Dergisi, 3 (3), 92-107.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
