Dünyaya son yüzyılda yön verenler mazlumların tarihini değil, fitne fesat çıkaranların tarihini halka dayattılar.
Türkiye'de bizlerin dahi Afrika'daki kahramanların değil de İngiliz ajan Lawrence gibi, Ortadoğu'ya fitne tohumlarını eken karakterleri öğrenmesinin sebebi bu empoze edilen Batı algısıdır.
Halbuki Erzurumlu Seyid Ebubekir Efendi, Çöl Arslanı Ömer Muhtar, Medine müdafii Fahrettin Paşa gibi gerçek kahramanların tarihi genç kuşaklara ilham verecek, onların ufkunu açacaktır.
İşte Afrika'nın ücra bir köşesinde yetişmiş ve sömürgeciliğe meydan okumuş Bai Bureh da bunlardan biridir.
Bai Bureh, 1840 yılında Sierra Leone'nin kuzeyindeki Port Loko yakınlarındaki Kasseh köyünde doğdu ve ülkenin tarihindeki en önemli figürlerden biri olarak kabul ediliyor.
Özellikle 1898 yılına ait ünlü Hut Tax Savaşı (Köy Vergisi Savaşı) sırasında Britanya sömürge yönetimine karşı gösterdiği direnişle tanınan Bureh'in mirası, sadece askeri yeteneklerinden değil, aynı zamanda Afrikalı liderliğin, kültürel gururun ve direncin kalıcı bir sembolü olmasından kaynaklanıyor.
Bureh'in erken yaşamı ve liderlik yükselişi
Bai Bureh'in ailesi, onu erken yaşlardan itibaren liderliğe hazırlamıştı.
Babası, Müslüman din adamı ve savaş lideri olarak saygı gören bir figür, annesi ise Makeni kasabasından bir Temne tüccarıydı.
İslam'ın Sufi geleneğiyle güçlü bir şekilde büyüyen Bureh, aynı zamanda kendi Afrikalı köklerine de sıkı sıkıya bağlıydı.
Genç yaşta, Bureh, Sierra Leone'nin kuzeyindeki Gbendembu köyüne gönderildi ve burada savaşçı olarak eğitildi.
Bu eğitim sırasında, gösterdiği kahramanlık ve savaşçı yetenekleri onu Kebalai yani "savaştan yorulmayan kişi" olarak bilinen bir unvana sahip kıldı.
Gbendembu'dan döndüğünde, Bureh, doğduğu köy olan Kasseh'in hükümdarı olarak taç giydi.
1860'lar ve 1870'lerde, Port Loko ve çevresindeki kuzey Sierra Leone'deki en güçlü savaşçı olarak daha da şöhret kazandı.
Yabancı etkilere karşı ve yerel kabile liderleriyle mücadele ederek kuzeyde Sünni İslam'ı ve yerel gelenekleri yerleştirmeyi amaçlayan savaşlarda zaferler kazandı.
Sömürgeci İngilizlerle çatışma
Bai Bureh'in yükselmesi, aynı zamanda Britanya'nın Sierra Leone üzerindeki etkisini artırmaya çalıştığı bir döneme denk geldi.
19'uncu yüzyılın başlarında Sierra Leone'de bir koloni kuran Britanyalılar, bölgeyi tamamen kontrol altına almayı hedefliyordu.
Ancak Bureh, yerel halkın yaşam tarzını ve kültürünü savunarak, bu sömürgeci etkilere karşı direndi.
1882 yılında, Bai Bureh, o dönemde Fransız Cezayiri'ne ait olan (şu anda Guinea) Susu halkına karşı bir savaş başlattı.
Susu, kuzey Sierra Leone'deki Kambia kasabasını işgal etmişti.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
Bureh'in komutasındaki savaşçılar, Susu'yu mağlup ederek onları Fransız Cezayiri'ne geri püskürttü ve toprakları Kambia halkına geri verdi.
Bu zafer, Bureh'in ününü pekiştirdi ve 1886'da Kuzey Sierra Leone'nin hükümdarı olarak taç giydi.
Ancak, Bureh'in Britanyalılarla ilişkisi gergin kalmaya devam etti.
Bureh, Britanyalılar tarafından Limba halkıyla yapılan bir barış anlaşmasını tanımadı.
Ayrıca, zaman zaman Fransız Cezayiri'ne sınır ötesi baskınlar düzenleyerek Britanya'nın etkisini reddetti.
1898 Hut Tax Savaşı
Bai Bureh'in Britanya sömürge yönetimine karşı direnişinin zirveye ulaşması 1893'te, Britanya'nın Sierra Leone ve diğer Afrika kolonilerinde uygulamaya koyduğu köy vergisi (hut tax) ile oldu.
Bu vergi, yol inşaatları, demir yolları ve diğer altyapı projelerini finanse etmek amacıyla getirildi.
Ancak, vergi genellikle yerel halk için büyük bir ekonomik yük oluşturdu çünkü köylüler bu vergiyi nakit, tahıl, hayvan ya da iş gücüyle ödemek zorundaydı.
Bureh, köy vergisini tanımayı reddetti. Bunun, yabancı bir hükümet tarafından dayatılan haksız bir vergi olduğunu savundu ve Britanyalıların Sierra Leone'den geri dönmesini, Sierra Leone'luların kendi sorunlarını çözmesini istedi.
Vergiye karşı birkaç kez direndiğinde, Britanya hükümeti onun yakalanması için 100-pound ödül koymuştu.
Bureh ise buna karşılık olarak, Britanya'nın Sierra Leone valisi Frederic Cardew'nin yakalanması için 500-pound ödül teklif etmişti.
1 Ocak 1898'de, Bai Bureh, Britanyalılarla savaş ilan etti ve bu savaş Hut Tax Savaşı (Köy Vergisi Savaşı) olarak tarihe geçti.
Bureh'in güçleri, çoğunlukla Temne ve Loko köylerinden gelen savaşçılardan oluşuyordu, ancak Limba, Kissi ve Kuranko gibi diğer etnik gruplardan da destek aldı.
Bai Bureh'in stratejisi ve bölgeyi çok iyi tanıması, savaşın ilk aylarında ona önemli bir avantaj sağlamıştı.
Bureh'in savaşçıları, Freetown ile Port Loko arasındaki iletişim hatlarını keserek Britanyalıların lojistik desteğini büyük ölçüde zayıflattılar.
Yenilgi ve sürgün
Başlangıçta başarılı olan Bureh, nihayetinde Britanya'nın üstün askeri teknolojisi ve düzenli ordusu karşısında zor durumda kaldı.
11 Kasım 1898'de, aylar süren çatışmanın ardından Bureh yakalandı.
Savaşçıları, direnişlerini sürdürmekte zorlandılar, ancak sonunda Bureh, Freetown'a götürüldü ve orada siyasi bir tutuklu olarak muamele gördü.
Birçok kişi, Bureh'in direnişine hayran kaldığı için onu idam etmeyi reddetti. İngilizler ise halkın isyan etmesinden çekindiği için onu sürgünde tutmayı yeğlediler.
1899'da Bai Bureh, diğer güçlü Sierra Leone liderleri Kpana Lewis ve Nyagua ile birlikte Altın Sahili'ne (şimdi Gana) sürgün gönderildi.
Lewis ve Nyagua sürgünde hayatlarını kaybettiler ancak Bureh, 1905'te Sierra Leone'ye geri döndü ve Kasseh'in şefi olarak bölgeye yeniden atandı.
1908'de orada vefat etti ancak kültür mirası unutulmadı.
Bureh'in Afrika'daki kültür mirası
Bai Bureh'in Britanya sömürge yönetimine karşı verdiği direniş, sadece askeri başarılarıyla değil, aynı zamanda kültürel ve sembolik anlamıyla da önemli.
Bureh'in savaştığı taktikler, gerilla savaşının temellerini atmış ve dünya çapında anti-sömürge hareketlerine ilham verdi.
Britanya'nın eğitimli askerleri karşısında, resmi bir askeri eğitim almadığı halde, Bureh'in aylarca direnmesi, onun liderlik ve stratejik dehasının bir kanıtı.
Bureh'in manevi mirası, Sierra Leone'de birçok şekilde anılmaktadır. Freetown'un merkezinde büyük bir Bureh heykeli bulunmaktadır ve Sierra Leone'nin banknotlarında onun portresi yer alıyor.
Port Loko'da kurulu Bai Bureh Warriors adlı profesyonel futbol kulübü, onun adını taşıyor.
Bai Bureh'in cesareti ve liderliği, Sierra Leone'de ve ötesinde bir ilham kaynağı olmaya devam ediyor.
Sonuç
Bai Bureh, 19'uncu yüzyılın sonlarında, özellikle Sierra Leone'deki İngiliz sömürge yönetimine karşı Temne halkını direnişe yönlendiren önemli bir lider olarak tanınır.
Temne kabilesinin başı olarak, 1898'deki Kulübe Vergisi Savaşı'nda, Britanya'nın dayattığı vergilere ve sömürge yönetimine karşı Mendi ve diğer etnik grupları birleştirerek önderlik etti.
Bureh, askeri strateji konusundaki yetenekleri ve halkının kültürüne ve ihtiyaçlarına duyduğu derin anlayışla tanındı.
Savaş sonunda Britanyalılar zafer kazanmış olsa da Bureh'in mücadelesi, Afrika'nın sömürgecilik karşısındaki cesur direnişinin bir simgesi haline geldi.
Mirası, halkının özerkliğine olan bağlılığı ve liderliği ile kutlanır ki, bu da onu Avrupa sömürgeciliğine karşı Afrika'nın direniş tarihindeki önemli figürlerinden biri yapar.
Şüphesiz Bai Bureh'in Britanya sömürge yönetimine karşı gösterdiği direniş ve 1898 yılı Hut Tax Savaşı'ndaki rolü, yalnızca askeri başarılarıyla değil, aynı zamanda sömürgecilik karşısındaki kültürel ve toplumsal anlamıyla da büyük bir öneme sahip.
Yerel halkları bir araya getirerek ve bölgeyi çok iyi tanıyarak uyguladığı gerilla savaş taktikleri, onu Sierra Leone'nin ulusal kahramanlarından biri yaptı.
Bai Bureh'in hikayesi, zorlayıcı koşullara rağmen bir liderin kalıcı bir etki bırakabileceğini kanıtlayan bir örnektir.
Afrika tarihine geçen Bai Bureh sadece Sierra Leone'da değil kıtanın tarihinde halen saygıyla anılıyor.
Kaynaklar:
• Baker, Christopher J. Sierra Leone: A History of the Republic. Oxford University Press, 1990.
• Harris, Veronica. Colonial Encounters: The British Empire and Indigenous Societies. Cambridge University Press, 2004.
• Rodney, Walter. How Europe Underdeveloped Africa. Howard University Press, 1972.
• Schulze, Gary, ve Hart, William. "Bai Bureh'in Bilinen Tek Fotoğrafının Keşfi." Sierra Leone National Museum, 2013.
• Young, Crawford. The African Colonial State in Comparative Perspective. Yale University Press, 1994.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
