Paul Leroy Robeson, 20'nci yüzyıl Amerika'sında olağanüstü bir atlet, oyuncu, şarkıcı, kültür adamı, yazar ve politik aktivist olarak bilinir.
Yetenekleri onu zamanının saygı duyulan bir şahsiyeti yapsa da siyasi inançları onu yaşadığı ülkenin popüler tarihinden silmek için çok çaba sarfetti. Bugün, doğumundan yüz yıldan fazla bir süre sonra, Robeson hak ettiği krediyi almaya yeni başlıyor.
Bu yazımızda onun mücadelesini Türkiye'den takip eden büyük Türk şairi Nazım Hikmet, bir şiirinde "Bize türkülerimizi söyletmiyorlar Robeson inci dişli, zenci kardeşim…" diyor.
Peki, öyleyse kimdir Nazım'ın bu 'inci dişli Zenci kardeşim' dediği adam?
Paul Robeson, 1898 yılında kaçak bir köle olan William Drew Robeson'ın oğlu olarak dünyaya geldi.
New Jersey'de Princeton'da büyüdü ve orada 1917 ve 1918'de Rutgers Üniversitesi'nde arka arkaya All-America birinciliği ödüllerini kazanarak gelmiş geçmiş en büyük futbolculardan biri olarak ülkede ün kazandı. 1
Ama Robeson aynı zamanda bir bilgindi. Rutgers derneğinin bir üyesi olan Cap ve Skull, sınıfının birincisi olarak seçildi ve lisans derecesini aldıktan sonra bir taraftan profesyonel futbol oynarken diğer taraftan da Columbia Hukuk Okulu'nda çalıştı.
Mezun olduktan sonra bir New York hukuk firmasında kısa bir süre görev yapmasına rağmen, Robeson'ın kendine has sesi ona kamuoyunda beğeni getirdi.
Kısa süre sonra Broadway'de ve dünyanın en büyük sahnelerinde Shakespeare'in Othello'su ve Gershwin kardeşlerin Porgy ve Bess'i gibi oyunlarında rol aldı.
Rezonanslı bas-bariton sesi onu aynı zamanda bir plak yıldızı yaptı ve 1930'larda, "Ol Man River"ın heyecan verici yorumuyla Show Boat filminde bir gişe sansasyonu haline geldi.
Yine de dünyayı dolaşan ve bir düzineden fazla dil konuştuğu iddia edilen Robeson, sömürülen işçilerin, özellikle de Güney'deki siyahların hakları konusunda giderek daha aktif hale geldi ve kendisini Afrika'dan Sovyetler Birliği'ne kadar komünist davalarla ilişkilendirdi.
Almanya'da Naziler tarafından neredeyse saldırıya uğradığı 1934'te Doğu Avrupa'ya yaptığı bir ziyaretten sonra Robeson, siyahlara karşı herhangi bir kızgınlık veya ırksal düşmanlık beslemediğine inandığı bir ulus olan SSCB'de saygıdan başka bir şey görmedi.
"Burada zenci değil, hayatımda ilk kez bir insanım" dedi. 2
Komünistler onu Paris Barış Kongresi'nde sahneye davet ettiğinde, coşkulu bir kalabalık onu şarkı söylerken duyduktan sonra Robeson'dan birkaç söz söylemesi istendi.
Robeson'un biyografisini yazan Martin Duberman tarafından elde edilen konuşmanın Fransızca transkriptleri, Robeson'un "Amerika'da Avrupa'nın yoksul beyazlarının sırtında olduğunu unutmayız ve Amerika'nın zenginliğinin milyonlarca siyah insanın sırtında olduğunu unutmayız. Ve tüm çocuklarımıza adil bir şekilde dağıtılmasında kararlıyız ve kim olursa olsun kimseye karşı bir savaşa katılmamız konusunda isterik bir aptallık istemiyoruz. Barış için savaşmaya kararlıyız. Sovyetler Birliği ile savaşmak istemiyoruz" dediğini belirtir. 3
New York Times'da bir muhabir olan Lansing Warren, gazeteye gönderdiği gönderide benzer bir barış vaadi bildirdi ve hikayesinin sonuna doğru Robeson'un yorumlarını reddetti.
Ancak Robeson'un açıklamalarının Associated Press'teki versiyonu şöyleydi:
Amerikalı zencilerin, bir nesilde halkımızı tam bir insanlık onuruna yükselten Sovyetler Birliği'ne karşı nesiller boyunca bize baskı yapanlar adına savaşa gitmesi düşünülemez.
Tam ertesi gün, basın Robeson'un bir hain olduğunu bildiriyordu. 4
Ulusal Renkli Gelişimi Derneği'nden (NAACP) Roy Wilkins ve Walter White, sanatçı Robeson'un yorumlarına resmi bir yanıt vermediği için ABD bakanlığı tarafından baskı gördü.
NAACP, hükümetten çekinerek Robeson gibi komünistlerle bir şekilde yollarını ayırmıştı. Hatta NAACP yönetim kurulu üyesi Channing Tobias, Robeson'a "nankör" bile diyebilmişti. 5
Üç ay sonra, 1949'da Jack Robinson, Robeson 18 Temmuz'da ABD'deki insanların bir ziyaretinde buluşmak için konuşmak üzere Washington DC'de yetiştirildi.
Brooklyn Dodgers'ın ikinci kalecisi, Amerikalılara, Robeson'un "aptalca" kişisel görüşleriyle tüm siyahlar adına konuşmasından bahsetti.
Eski First Lady ve sivil hakları aktivisti ise, "Bay Robeson, halkı siyasilerin ilk ziyaret ettiği yerlerden sıraya koyamaya büyük küçük seviliyor. Robinson, açık sözlü ifadeleriyle çok yardımcı oluyor" demişti.
Robeson için, özellikle beysbol yıldızı Jackie Robinson'dan gelen eleştiriler keskindi. Bir zamanlar Robinson'ın en güçlü savunucularından biri olan Robeson'un şarkısı beysbola entegre olmadığı için Yankee Stadyumu'nun boykot edilmesini istedi.
Ülkenin dört bir yanındaki gazeteler Robinson'ın tanıklığını övdü; biri Amerika için "dört vuruş ve hata yok" olarak adlandırdı. Ancak, Robinson'ın HUAC duruşmalarının altında yatan komünist histeriye karşı yalan beyanları raporda kaybolmuştu. 6
Robinson konuşmasını bitirirken, aralarında ünlü Klan sempatizanları Texas'tan Martin Dies Jr. ve Mississippi'den John Rankin'in de bulunduğu komite başkanlarının hepsi memnun değillerdi. 7
Robinson, Brooklyn Dodgers genel müdürü Branch Rickey'in yardımıyla hazırlanan özenle kaleme alınmış bir açıklamada, "Mahkemelerde adaletsizliği kınayan bir komünist olduğu için, polis vahşeti ve linç Amerika'daki gerçeği değiştirmiyor. Irk ayrımcılığının komünist hayal gücünün bir ürünü olmadığını" söyledi.
Robeson ise Robinson'la kişisel bir kavgaya girmeyi reddetti; çünkü "bunu yapmak, diğer grubun bizden yapmamızı istediği şey olurdu" diye düşünüyordu. 8
Ancak Robeson'a karşı tepki hemen geldi. Kara listeye alınması ve pasaportunun iptal edilmesi, onu çalışamaz ve seyahat edemez hale getirince yıllık gelirinin 150 bin dolardan 3 bin doların altına düştüğünü gördü.
Ağustos 1949'da New York, Peekskill'de bir konser ayarlamayı başardı, ancak Amerikan Lejyonu ve Yabancı Savaş Gazileri içindeki sivil haklar karşıtı gruplar, 13'ü ciddi olmak üzere yüzlerce kişinin yaralanmasına neden olan bir isyana neden oldular.
İsyandan çıkan ünlü bir fotoğrafta, oldukça süslü siyahi bir savaş havacısının bir eyalet polisi tarafından dövüldüğü görülüyordu. Basın büyük ölçüde komünist ajitatörleri Amerikan karşıtı harareti kışkırtmakla suçladı. Bu şahıs dünyanın ikinci siyahi pilotu sayılan Eugene Jacques Bullard'dı.
Robeson, Peekskill'de olaysız üç konser vermişti, ancak daha sonra Robeson, Ku Klux Klan (KKK) terörist grubun hem yurt içinde hem de uluslararası alanda beyaz üstünlüğünü empoze eden güçlerine karşı giderek artan şiddetli eylemleri birçok faaliyete mani olmuştu.
Ku Klux Klan; birincil hedefleri Amerikan beyaz halkın Afro-Amerikalılar, Yahudiler, Latinler, Asyalı Amerikalılara karşı olarak kurulmuş bir terörist grubudur.
Aynı zamanda yerli Amerikalılar ile göçmenler, solcular, eşcinseller ve Müslümanları düşman bellemiş bir terör organizasyonu olan KKK yüzlerce masum insanın ölümünden sorumlu tutulmaktadır.
Robeson, esas olarak ünlü bir şarkıcı birinden, Afrika'nın dekolonizasyonu misyonunu üstlenerek o zamanlar popüler bir "komünist" olarak kabul edilen nedenlere sesli desteği olan bir siyasi kişiliğe dönüşmüştü.
Robeson ayrıca, komünistlerin yabancı ajan olarak kaydolmalarını gerektiren bir yasa tasarısına karşı çıkmak için Amerikan Karşıtı Faaliyetler Meclisi'nin önüne çıkmış ve 1949'daki konserlerden sadece aylar önce, Paris'teki Sovyet sponsorluğundaki Dünya Barış Konferansı'na katılmıştı.
ABD ve SSCB arasındaki artan gerilime atıfta bulunarak, tam olarak şu sözleri söyledi:
Benim babam bir köleydi ve bu ülkenin inşası için çalıştı. Ölünceye kadarda bu ülkede yaşayacağım. Ve hiçbir faşist beni bundan vazgeçiremez
Bundan sonra Robeson'ın adı kolej All-America futbol takımlarından alındı. Haber filmi görüntüleri imha edildi, kayıtları silindi ve medyada adının anılmaması için açık bir çaba gösterildi.
Yıllar sonra, HUAC'ın önüne çıkarıldı ve Komünist Parti üyelerini tanımlaması ve kendi üyeliğini kabul etmesi istendi.
Robeson, komiteye kendisinin bir avukat olduğunu ve Komünist Parti'nin Amerika Birleşik Devletleri'nde yasal bir parti olduğunu hatırlattı; sonra Beşinci Değişiklik haklarını kullandı.
İfadesini, "Siz Beyler, Uzaylı ve İsyan Eylemlerine dahilsiniz ve siz vatansever olmayanlar ve Amerikalı olmayanlarsınız ve kendinizden utanmalısınız" diyerek kapattı.
Hayatının sonlarına doğru, Jackie Robinson olayı ve HUAC önünde ifade verme davetini yansıtma şansı buldu. Otobiyografisinde şöyle yazdı:
Şimdi teklif edilse böyle bir daveti reddederdim. Daha akıllı ve Amerika'nın yıkıcılığı hakkındaki acı gerçeklere yaklaştım. Ve yirmi yıl boyunca kendini, kariyerini ve bir zamanlar zevk aldığı zenginlik ve rahatlığı feda eden Paul Robeson'a saygım arttı, çünkü inanıyorum ki, içtenlikle halkına yardım etmeye çalışıyordu. 9
Bir aktör olarak Paul Robeson
Bir aktör olarak Robeson, öncelikle beyaz Amerikan tiyatrosunda ciddi roller oynayan ilk siyah adamlardan biriydi. "İmparator Jones" (1933) ve "Özgürlük Şarkısı" (1936) filmlerinin yeniden yapımı da dahil olmak üzere birçok filmde rol aldı.
Irkçılığın derinlere kök saldığı bu dönemde, kültürel farklılıkları daha iyi anlamak için sürekli araştırmalar yaparak mücadele etti.
Robeson, popülaritesinin zirvesindeyken, yurtdışında faşizme ve ülkesindeki ırkçılığa karşı savaşta ulusal bir sembol ve kültürel bir lider oldu.
Çeşitli yetenekleri ve sivil özgürlükleri açık sözlü savunması ona birçok hayran kazandırırken, aynı zamanda statükoyu korumaya çalışan Eleanor Roosevelt, W.E.B. Du Bois, Joe Louis, Pablo Neruda, Lena Horne ve Harry Truman gibi muhafazakarlar arasında her daim bir düşman olarak lanse edildi.
1940'larda, Robeson'un siyah milliyetçisi ve sömürgecilik karşıtı faaliyetleri, Senatör Joseph McCarthy'nin dikkatine çekti. İkinci Dünya Savaşı sırasında Müttefik kuvvetlere bir şovmen olarak yaptığı katkılarına rağmen, Robeson, Amerikan demokrasisi için büyük bir tehdit olarak görüldü.
Onu susturmak ve itibarını sarsmak için her türlü girişimde bulunuldu ve 1950'de pasaportu iptal edildiğinde zulüm doruğa ulaşmıştı. Artık performans sergilemek için yurt dışına seyahat edemiyordu ve kariyeri tıkanmıştı.
Robeson'un yazarlarından ve uzun süredir çalışma arkadaşı olan Lloyd Brown, bu süre zarfında şunları söylüyor:
Paul Robeson, o zamanlar ya da şimdiye kadar Amerika'da en çok zulme uğrayan, en çok dışlanan, en çok mahkûm edilen siyah adamdı.
Sekiz yıl el konulan pasaportunun iade edilmesinden sonra yorgun ve muzaffer bir Robeson, yeniden seyahat etmeye ve İngiltere ve Avustralya'da konserler vermeye başladı.
Ancak yıllar süren zorluklar onu da etkilemişti. Birkaç depresyon nöbetinden sonra, Londra'daki bir hastaneye kabul edildi ve burada sürekli şok tedavileri uygulandı.
Robeson 1963'te Amerika Birleşik Devletleri'ne döndüğünde, birkaç kez yanlış teşhis kondu ve çeşitli fiziksel ve psikolojik sorunlar nedeniyle tedavi edildi.
Artık kendi döneminin güçlü şarkıcısı ya da çevik hatibi olmadığını anlayınca halkın gözünden uzaklaşmaya karar verdi. Philadelphia'da emekli oldu ve 1976'daki ölümüne kadar kendi halinde yaşayarak inzivaya çekildi. 10
Bugüne kadar, Paul Robeson'un birçok başarısı, hayatı boyunca onu yorulmadan takip edenlerin propagandası tarafından gizlendi. Sivil haklar tarihindeki ve diğer ulusların ezilenlerinin sözcüsü olarak rolü nispeten halen bilinmiyor.
Rutgers'dan mezun olduktan yetmiş beş seneden fazla bir süre sonra, atletik başarıları, 1995 yılında College Football Hall of Fame'e resmen kaydedilmesiyle nihayet tanınmış oldu.
Birkaç film kaydı hala mevcut olsa da, bunlar yirminci yüzyılın en büyük Amerikalılarından birinin üzücü ırkçılığa maruz kalışının bir kanıtıdır.
Paul Robeson'u herhangi bir şey için hatırlayacaksak, bu, kendi kişisel sesi ve tüm insanların hakları için verdiği mücadeledeki cesaret ve onuru için olmalıdır.
Robeson'un ölümü
23 Ocak 1976'da, bir felç komplikasyonunun ardından, Robeson 77 yaşında Philadelphia'da öldü.
Cenazesi, kardeşi Ben'in eski papaz evi olan Mother Zion Kilisesi'nde yapıldı ve Piskopos J. Clinton Hoggard onun adına bir anma töreni gerçekleştirdi.
Robeson New York, Hartsdale'deki Ferncliff Mezarlığı'na defnedildi.
Biyografi yazarı Martin Duberman, Robeson'un ölümüyle ilgili haber medyası bildirimlerini şöyle kaydetti:
Beyaz Amerika'ya boyun eğmeyi reddeden siyah bir adamın başına buyruk hareketlerine tahammül edemediğini görmezden geldi, o zulmün merkezinde yer alan ırkçı bileşeni küçümsedi.
Ona muhalif olanlar dahi hayatı boyunca [ona] saygı gösterdiler ve 'büyük bir Amerikalı' olarak ona şapka çıkardılar, oysa siyah Amerikan basını, "genel olarak, hiçbir zaman Robeson'a [beyaz Amerikan basınının yaptığı gibi] düşmanlık göstermedi'
Onun hayatı her zaman Beyaz ve Siyah Amerika Tarihi için bir meydan okumadır.
"Black 47'nin 1989 albümü Home of the Brave, şarkının bir parçası, "Paul Robeson (Born to Be Free)" Robeson'dan sözlü alıntılar içeriyor. Bu alıntılar, Robeson'un Haziran 1956'da Amerikan Karşıtı Faaliyetler Komitesi önünde verdiği ifadeden alınmıştır.
2001'de Galli Rock Grubu, Robeson'a bir övgü olarak "Let Robeson Sing" adlı bir şarkı yayımladı ve bu şarkı Birleşik Krallık'ta 19 numaraya ulaştı.
Ocak 1978'de James Earl Jones, Broadway'de Phillip Hayes Dean tarafından yazılan tek kişilik gösteri Paul Robeson'u seslendirdi. Bu sahne draması, 1979'da Jones'un oynadığı ve Lloyd Richards tarafından yönetilen bir TV filmine çekildi.
2007 Edinburgh Festival Fringe'de, kendisi de bir bariton solisti olan İngiliz-Nijeryalı aktör Tayo Aluko, o zamandan beri çeşitli ülkeleri gezen Call Mr. Robeson: A Life with Songs adlı tek kişilik gösterisinin prömiyerini yaptı.
Tom Rob Smith'in Agent 6 (2012) adlı romanında, 'gerçek hayattaki aktör Paul Robeson'dan esinlenen siyahi bir şarkıcı, politik eylemci ve komünist sempatizan' olan Jesse Austin karakteri yer alır.
7 Eylül 2019'da Crossroads Theatre Company, New Brunswick Gösteri Sanatları Merkezi'nin açılış performansında Phillip Hayes Dean'in Paul Robeson oyununu seslendirdi." 11
Nazım Hikmet'in Paul Robeson için yazdığı meşhur şiiri
Efsanevi bas-bariton Paul Robeson'un dünya çapındaki başarısıyla ve Amerika'da ve yurt dışında ırkçılığı sona erdirmek için cesur bir kumarla başladığı inanılmaz hikayesi, hükümet zulmüyle ve CIA'in programı kapsamında gizlice uygulanan ilaçların tetiklediği depresyonla sona erer.
Onun mücadelesini uzaklardan, Türkiye'den seyreden başka bir büyük şair vardı.
Şöhreti uluslararası camiaya yayılmış olan Nâzım Hikmet Ran bir Türk şair, biraz da Robeson gibi "romantik devrimci" olarak tanımlanan, siyasi inançları nedeniyle defalarca tutuklandığı için, Robeson'un mücadelesini de şiirlerinde unutmadı.
Öte yandan Ran'ın Kız Çocuğu şiiri, Hiroşima'daki atom bombası saldırısından on yıl sonra yedi yaşındaki bir kız çocuğunun barış talebini aktarır. Savaş karşıtı bir mesaj olarak popülerlik kazanmış ve hem Türkiye'de hem de dünya çapında birçok şarkıcı ve müzisyen tarafından şarkı olarak seslendirilmiştir; İngilizce olarak da I Come and Stand at Every Door, I Unseen ve Hiroshima Girl gibi çeşitli isimlerle bilinir.
Bu şiiri İngiliz folk şarkıcısı Harvey Andrews, tarafından Child of Hiroshima başlığı altında bir versiyon olarak 1965'te kendi adını taşıyan ilk EP'sinde yayımlandı.
Byrd'ler; Amerikan rock grubu bu çeviriyi 1966'da üçüncü albümleri Fifth Dimension'da kullandı. Byrds'den Roger McGuinn daha sonra şarkıyı Folk Den projesinin bir parçası olarak orijinal sözleriyle kaydetti.
The Misunderstood, bu çeviriyi kullandı ve daha sonra 1997 antoloji albümü Before the Dream Faded'de kendi melodisiyle yer alan 1969 UK Fontana single'ının başlığını 'I Unseen' olarak değiştirdi.
Paul Robeson ise şarkıyı başka bir çeviriyle "The Little Dead Girl" olarak kaydetti. Ayrıca Fazıl Say tarafından bestelenen Nazım Hikmet'in şiiri Türkiye'deki en önemli çalışmalardan sayılır. 12
Nazım Hikmetin 'inci dişli Zenci kardeşim' dediği Robeson için yazdığı şiiri çok manidar olduğu kadar, 1950 Amerika'sının siyahilere karşı tutumunu ortaya koymaktadır.
Bize türkülerimizi söyletmiyorlar Robson
İnci dişli, zenci kardeşim
Kartal kanatlı kanaryam
Türkülerimizi söyletmiyorlar bize
Korkuyorlar Robson, şafaktan korkuyorlar,
Görmekten, duymaktan, dokunmaktan korkuyorlar
Yağmurda çırılçıplak yıkanır gibi ağlamaktan
Sımsıkı bir ayvayı dişler gibi gülmekten korkuyorlar
Sevmekten korkuyorlar, bizim Ferhat gibi sevmekten
Sizin de bir Ferhatınız vardır elbet Robson, adı ne
Tohumdan ve topraktan korkuyorlar
Akan sudan ve hatırlamaktan korkuyorlar
Ne iskonto, ne komisyon, ne veda isteyen bir dost eli
Sıcak bir kuş gibi, gelip konmamış ki avuçlarının içine
Ümitten korkuyorlar Robson, ümitten korkuyorlar Ümitten
Korkuyorlar kartal kanatlı kanaryam
Türkülerimizden korkuyorlar.Nazım Hikmet Ran 13
Notlar
- Robeson, Paul, Dudley Murphy, Saul J. Turell, Oscar Micheaux, Kenneth MacPherson, Zoltan Korda, Thornton Freeland, et al. 2007. Paul Robeson: portraits of the artist. [Irvington, NY] : Criterion Collection
- Greenfield, Eloise, and George Ford. 2010. Paul Robeson. New York: Lee & Low.
- Duberman, Martin. 2021. No One Can Silence Me: Young Adult Edition: The Life of Legendary Artist and Activist Paul Robeson. New Press, The.
- Stewart, Jeffrey C. 1998. Paul Robeson: artist and citizen. New Brunswick, N.J.: Rutgers University Press.
- Ulusal Renkli İnsanların Gelişimi Derneği (The National Association for the Advancement of Colored People), 1909'da WEB Du Bois, Mary White Ovington, Mary White Ovington, Moorfield Katlı ve Ida B. Wells tarafɪndan kuruldu. Bkz, "National Association for the Advancement of Colored People | History". Encyclopedia Britannica. Retrieved December 15, 2019.
- HUAC, 1938'de, özel vatandaşlar, kamu çalışanları ve Komünist bağları olduğundan şüphelenilen kuruluşların iddia edilen sadakatsizlik ve isyan faaliyetlerini araştırmak için kuruldu. Komünist partiyle bağları olduğundan şüphelenilen vatandaşlar mahkemede yargılandɪ.
- Randel, William P. 1965. The Ku Klux Klan. London: Hamilton.
- Duberman, Martin. 2021. Paul Robeson: No One Can Silence Me: The Life of the Legendary Artist and Activist (Adapted for Young Adults). New Press.
- Robeson, Paul, Dudley Digges, Frank Wilson, Fredi Washington, Ruby Elzy, George Haymid Stamper, Sidney Poitier, et al. 2007. Paul Robeson: icon. [Irvington, N.Y.]: Criterion Collection.
- Comparative Literature Conference, and Lloyd W. Brown. 1973. The Black writer in Africa and the Americas. Los Angeles: Hennessey & Ingalls.
- Greenfield, Eloise, and George Ford. 2010. Paul Robeson. New York: Lee & Low.
- Hiroshima child- Fazil Say - Nazim Hikmet, None can hear my silent troad ( kiz çocuğu), https://www.youtube.com/watch?v=BcFDLR-AOWQ, 30 Kasɪm 2021 tarihinde erişildi.
- Hikmet, Nazim. 2002. Poems of Nazim Hikmet (2nd Edition). [Place of publication not identified]: Persea Books.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
