İş hayatında milyonlarca kadın çalışan var. Emekçi kadınların çalışma hayatındaki hakları nelerdir? Doğum izninden, emzirme parasından, gece çalışmaya kadar işte madde madde o haklar...

Öncelikle, İş Kanunu'na göre kadınların çalışma hayatında eşit tutulması, ayrımcılığa tabi tutulmaması gerekmektedir.

4857 sayılı İş Kanunu'nun 5'nci maddesinde belirtildiği üzere işveren, biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye, iş sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde, cinsiyet veya hamilelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz.

Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz. İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin uygulanmasını haklı kılmaz.

Eğer işveren çalışanları arasında ayrımcılık yaparsa işçinin bu durumu ispat etmesi halinde işçi, dört aya kadar ücreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığı haklarını da talep edebilir.

Yasayla kendilerine, belirlenen sürelerin dışında çalışmaya zorlanmalarının yasal yaptırımı nedir? İşverenin böyle bir hakkı var mıdır?

Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir.

Haftalık çalışma süresi kırk beş saattir. Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.

Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat on beş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.

İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.

Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir. Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda iki yüz yetmiş saatten fazla olamaz.

Gece vardiyalarında çalıştırılan kadınların, çalışma usulleri ve uygulama esasları nelerdir?

Kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılabilmeleri için, işe başlamadan önce çalışmalarına engel bir durumun olmadığını belgeleyen sağlık raporu almaları şarttır.

Bu işçilerin sağlık muayeneleri her 6 ayda bir tekrarlanmalıdır.

Kadın çalışanların gece vardiyalarında çalışma süreleri ne kadardır?

Kadın işçiler her ne şekilde olursa olsun gece postasında 7,5 saatten fazla çalıştırılamaz.

Analık halinde çalışma, doğum öncesi, doğum sonrası çalışma ve süt izinleri hakları nelerdir?

4857 Sayılı İş Kanunu Madde 74'e göre;

Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir.

Yukarıda öngörülen süreler işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir.

Bu süreler hekim raporu ile belirtilir.

Hamilelik süresince kadın işçiye periyodik kontroller için ücretli izin verilir. 

Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde, hamile kadın işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde işçinin ücretinde bir indirim yapılmaz. 

İsteği halinde kadın işçiye, on altı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde on sekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.

Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir.

Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.

Kadın çalışanlar genellikle doğumdan önceki 3 haftaya kadar işyerinde 'çalışabilir' raporunu sağlık durumu elverdiği sürece devlet veya SGK ile anlaşmalı özel hastanelerden almayı tercih etmektedirler. 

Bazı işverenler veya işvereni temsil eden yetkililer kadın çalışana 32'nci haftada doğum raporunu alması konusunda baskı kurmaktadır.

Yasada açık ve net ifade edildiği gibi kadın çalışan doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Doğumdan sonra bebekleri ile daha fazla vakit geçirebilmek anneler için daha önemlidir. 

Süt izin yalnızca günlük olarak kullanabilmektedir. Fakat uygulama da görüldüğü üzere süt izinleri amacına uygun olarak kullanılmamakta ya da kullandırılmamaktadır.

Çoğu zaman kadın çalışanlar bu izinleri haftalık ya da aylık olarak kullanırlar.

Büyükşehirlerde bu izinleri kullanmak oldukça zordur. Çalışan annenin 1,5 saatliğine çalıştığı yerden çıkıp dönmesi zor olmaktadır.

Bu nedenle kadın işçiler izinlerini genellikle işe 1,5 saat geç gidip veya işten 1,5 saat erken çıkıp kullanması daha mantıklı olacaktır.

Süt izninin haftalık ya da aylık olarak kullandırılması yasaya aykırıdır. 

Kadın çalışana süt izni kullandırılmaz ya da yasal düzenleme içerisinde kadın çalışanın istediği şekilde kullandırılmaz ise ne olur? 

İşte böyle bir halde kadın çalışan 4857 sayılı İş Kanunu'nun 24'ncü maddesine göre iş sözleşmesini kendisi fesih edebilir.

Fesih nedeni haklı olduğu takdirde çalışan işverenden kıdem tazminatı ile birlikte ücret ve benzer haklarını talep edebilir.

Süt izni işverenin çalışan kadına sağlamış olduğu jest veya lütuf değil, kadın çalışanların yasadan doğan haklarıdır.

Çalışan anne "Süt izni" kullanımını işverene dilekçe ile bildirir. İşvereninde çalışan anneye "izin uygun" olduğuna ilişkin yazı vermelidir.

Dilekçe ve yazı verilen bu iznin yasalara uygun bir biçimde verildiğinin kanıtı olarak kullanılacaktır.

Çalışan anne bu izni bebek 1 yaşına gelinceye kadar kullanabilir.

Unutulmaması gerekir ki , "süt izni" çocuğun sağlığı için verilmiş bir izindir.

Emzirme ödeneği (halk arasında süt parası ) ne zaman, ne kadar ve nereden alınır?

Sosyal Güvenlik siteminde Sigortalı kadına veya sigortalı olmayan kadının doğum yapması nedeniyle sigortalı erkeğe, SGK Kanunu gereğince, kendi çalışmalarından dolayı gelir veya aylık alan kadına ya da gelir veya aylık alan erkek sigortalının eşine, her çocuk için yaşaması şartıyla doğum tarihinden geçerli olan kurum yönetim kurulunca belirlenen bakan tarafından onaylanan tarife üzerinden emzirme ödeneği verilir.

Şartları nelerdir?

Doğum yapan sigortalı kadının kendisi ve sigortalı olmayan kadının sigortalı olan eşinin doğumdan önceki son bir yıl içinde 120 gün primi bildirilmiş olması,

4-b kapsamında olan sigortalının ise doğumdan önceki bir yıl içinde 120 gün KVS kolları primi yatırmış ve Genel Sağlık Sigortası (GSS) Prim borcunun da bulunmaması gerekiyor.

Evlenme ödeneği hangi hallerde ödenir koşulları nelerdir?

Ölen sigortalının hak sahibi konumunda olan eş veya kız çocuklarının, evlenmeleri ve talepte bulunmaları durumunda aylıklarının kesilmesi gereken eş ve kız çocuklarına almakta oldukları aylık veya gelirlerinin iki yıllık tutarı bir defaya mahsus olmak üzere evlenme ödeneği olarak peşin ödenir.

Evlenme ödeneği alan hak sahibi aylığın kesildiği tarihten itibaren iki yıl içerisinde yeniden hak sahibi olması halinde iki yıllık sürenin sonuna kadar aylık bağlanmaz.

Fakat bu süre içerisinde GSS kapsamında sağlık hizmetlerinden yararlanabilir.

Sorularınız için: [email protected]

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.