20'nci yüzyılın ortalarında Afrika'da sömürgecilik sonrası dönemin Batı eksenli siyasal ikliminde öne çıkan figürlerden biri olan Mehdi Ben Barka, yalnızca Fas'ta değil, tüm Küresel Güney'de anti-emperyalist mücadelenin önemli bir sembolüdür.
Marksist ve Pan-Afrikacı çizgisiyle tanınan Ben Barka, bağımsızlık sonrası Fas'ta sistem karşıtı bir muhalefetin ve uluslararası düzeyde üçüncü dünya dayanışmasının savunucusu idi.
Gizemli bir şekilde ortadan kayboluşu ve muhtemel siyasi suikastı, onu bir efsane hâline getirdi.
Mehdi Ben Barka, 1920 yılında Fas'ın başkenti Rabat'ta doğdu. Fransız sömürge yönetimi altında büyüdü.
Üstün zekâsı ve akademik başarısı sayesinde, Fransa'da prestijli eğitimler alma imkânı buldu.
Matematik eğitiminden sonra, Fas'a dönerek öğretmenlik yaptı. Genç yaşta siyasete atılan Ben Barka, sömürge yönetimine karşı mücadele eden İstiklal Partisi içerisinde aktif rol aldı.
1950'li yıllarda Fas'ın bağımsızlığına giden süreçte önemli bir müzakereci olarak öne çıktı.
Siyasi mücadele ve sürgün yılları
Fas'ın 1956 yılında bağımsızlığını kazanmasından sonra, Ben Barka kısa süreliğine devlet yönetiminde yer aldı.
Ancak monarşinin yetkilerini artırması ve demokratikleşmenin tıkanması üzerine eleştirel bir pozisyona geçti.
1959'da İstiklal Partisi'nden ayrılarak Ulusal Birlik Kuvvetleri (UNFP) adlı sosyalist eğilimli bir muhalif parti kurdu.
Bu dönemden sonra hükümetle arası açıldı ve sürgüne gitmek zorunda kaldı.
Sürgün yıllarında özellikle Küresel Güney'in dayanışmasını hedefleyen girişimlerde bulundu.
1960'lı yılların başında, Afrika, Asya ve Latin Amerika'daki devrimci hareketlerle ilişkiler kurdu.
En dikkat çekici adımı, 1966'da düzenlenmesi planlanan Üçüncü Dünya Dayanışma Konferansı'nın (Tricontinental Conference) mimarlarından biri olmasıydı.
Bu konferans, Küba, Cezayir, Vietnam ve diğer bağımsızlık hareketlerini ortak bir cephede birleştirmeyi hedefliyordu.
Kaçırılması ve kayboluşu
Ben Barka'nın artan uluslararası etkisi, özellikle Batılı istihbarat servisleri ve Fas monarşisi tarafından tehdit olarak algılandı.
29 Ekim 1965'te Paris'te gizemli bir şekilde ortadan kayboldu. Fransız polisi tarafından gözaltına alındıktan sonra bir daha kendisinden haber alınamadı.
Olay, Fransa-Fas ilişkilerinde büyük bir krize yol açtı. Daha sonra bazı tanıklıklar, Ben Barka'nın Fas istihbaratı ve Fransız güvenlik birimlerinin iş birliğiyle kaçırıldığını ve muhtemelen öldürüldüğünü ortaya koydu.
Onun ölümü resmî olarak asla açıklanmadı; cenazesi bulunamadı. Ancak, öldürülmesinin ardında CIA, Mossad ve Fransız gizli servislerinin de bulunduğu iddiaları uluslararası basında geniş yer buldu.
Mehdi Ben Barka, sadece bir muhalif lider değil, aynı zamanda Üçüncü Dünya'nın entelektüel ve siyasal birleştiricisi olarak görülmektedir.
O, sömürgecilik sonrası dönemde bağımsızlığın yalnızca siyasi değil, ekonomik ve kültürel olarak da tamamlanması gerektiğini savunuyordu.
Ona göre, emperyalizmin yapısal biçimleri sadece askerî değil, eğitim, kültür ve medya gibi alanlarda da devam ediyordu.
Marksist ve Pan-Afrikacı bir perspektifle, Küresel Güney'in kendi kaderini tayin etme hakkını savunmuş, Batı'nın müdahaleci siyasetlerine karşı bağımsız bloklar oluşturulmasını önermişti.
Latin Amerika'daki Che Guevara ile, Afrika'daki Patrice Lumumba ile aynı siyasi eksende yer alan Ben Barka, İslam dünyasında ise laik, ama anti-emperyalist bir figür olarak anıldı.
Sonuç
Mehdi Ben Barka'nın yaşamı ve mücadelesi, postkolonyal dünyada siyasi liderliğin ne kadar tehlikeli bir zemin üzerinde ilerlediğini gösterir.
Kendisinden sonra gelen birçok lider için hem bir ilham kaynağı hem de bir uyarı figürü oldu.
Bugün hâlâ birçok ülkede adını taşıyan sokaklar, dernekler ve hareketler onun mücadelesini yaşatıyor.
Mehdi Ben Barka, sömürge sonrası adalet, özgürlük ve eşitlik mücadelelerinin hem siyasi hem entelektüel cephesinde yer almış ve bu nedenle susturulmuş bir liderdir.
Onu önemli kılan sadece söyledikleri değil, söylediklerinin tehdit oluşturacak kadar etkili olmasıdır.
Unutulmuş bir devrimciden çok, bastırılmış bir hafızanın anahtarı olarak varlığını sürdürmektedir.
Kaynaklar:
Ben Barka, M. (n.d.). Ecrits politiques: 1957–1965. Éditions du Seuil.
Ben Barka, M. (n.d.). Option révolutionnaire au Maroc: Écrits politiques. La Pensée Moderne.
Ben Barka, M. (Ed.). (n.d.). Mehdi Ben Barka: Recueil de textes (B. Ben Barka, Ed.). Fondation Ben Barka.
Saeed, M. (2007). Ben Barka Lane (W. M. Hutchins, Trans.). Syracuse University Press.
Zartman, I. W. (1989). The Political Economy of Morocco. Praeger.
Miller, S. G. (2013). A History of Modern Morocco. Cambridge University Press.
France24. (2020). Who killed Mehdi Ben Barka? Retrieved from [france24.com]
Ben Jelloun, T. (1999). This Blinding Absence of Light. Paris: Éditions du Seuil.
Gençoğlu, H. (2024) Batı'nın Afrika Talanı. İstanbul. Kronik Yayınları.
*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
