Anayasa kişinin yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamayacağını; küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanların çalışma şartları bakımından özel olarak korunacağını hükme bağlamıştır.

Bu sebeple kadın çalışanların gebelik ve analık hallerinde çalışmaları yine kanunlarla güvence altına alınmıştır. Bunun yanında doğum sonrası kadınlara tanınan hakların bir kısmı babaya da verilmektedir.

Buradaki asıl amaç, doğum sonrası çocuğa bakım veren ebeveynlerin çalışma sürelerinin ve çalışma koşullarını düzenlenmesi ve çalışırken bir taraftan da çocuğa maksimum fayda sağlamalarını kolaylaştırmaktır.

Anneler için doğum sonrası kısmi çalışma hakkı ile birlikte mevzuatta başka haklar da bulunmaktadır. Bu yazımızda doğum yapan annelere kolaylık sağlayan düzenlemelere yer verecek ve öz olarak kısmi süreli çalışma hakkına değineceğiz.

Doğumdan sonra çocuğun bakımı için anne-babalara tanınan haklar nelerdir?

Doğum sonrası kadın işçinin veya eşinin çocuğun bakımı için kullanabilecekleri bazı haklar bulunmaktadır:

• Doğum sonrası ücretsiz izin

• Süt izni

• Kısmi çalışma

• Yarı zamanlı çalışma

Bunlar eşlerden biri tarafından kullanılabilmekte, süt izni ise yalnızca kadın işçi tarafından kullanılabilmektedir.

Doğumdan sonra ne zamana kadar kısmi süreli çalışabilirim?

Doğum sonrası analık izninin bitmesinin ardından kadın işçi en az bir ay önce işverene yazılı olarak başvurarak kısmi çalışma talebinde bulunabilir.

Kısmi çalışma, çocuğun mecburi ilköğretim çağına başladığı tarihi takip eden aybaşına kadar geçecek süreye kadar yapılabilir.

İşveren işçinin kısmi çalışma talebini kabul etmek zorundadır. Kısmi çalışma talebi sebebiyle işçinin iş akdi geçerli nedenle feshedilemez. Böyle bir fesih gerçekleştiğinde, tazminat veya gerekli koşulların sağlanması halinde işçinin işe iade davası açma hakkı bulunmaktadır.

Doğum sonrası kısmi çalışma ile yarı zamanlı çalışma birbirine çok benzer kavramlar olduğundan uygulamada bu ikisinin birbirine karıştırıldığına sık rastlamaktayız. Kısmi çalışmada yarı zamanlı çalışmadan farklı olarak sadece çalışılan sürelerin ücreti işverence ödenir, çalışılmayan süreler için ödenek alınması söz konusu olmayacaktır.

Kısmi çalışma hakkından kimler yararlanabilir?

Kısmi çalışma hakkından ebeveynlerden sadece birisi yararlanabilir. Ebeveynlerden birisinin çalışmaması halinde çalışan eşin kısmi çalışma hakkından yararlanması mümkün değildir.

Bu nedenle işçinin, eşinin çalıştığına dair belgeyi kısmi çalışma talebine ekleme zorundadır. Ancak; eşin sürekli bakım ve tedavisini gerektiren bir hastalığının olması ve bu hastalığın tam teşekküllü hastane ya da üniversite hastanesinden alınacak doktor raporuyla belgelendirilmesi halinde, işçinin boşanmış ve velayetin kendisine verilmiş olması halinde, 3 yaşını doldurmamış bir çocuğun tek başına evlat edinilmesi halinde eşin çalışma şartı aranmayacaktır.

Evlat edinenler kısmi çalışma hakkından yararlanabilir mi?

3 yaşını doldurmamış bir çocuğu tek başına veya eşiyle birlikte evlat edinenler için çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten itibaren kısmi çalışma hakkı doğmaktadır.

İşveren kısmi çalışma talebimi kabul etmek zorunda mıdır?

İşverenin, işçinin kısmi çalışma talebini kabul etmesi zorunludur. Ancak özel sağlık kuruluşlarında ilgili mevzuat uyarınca mesul müdür, sorumlu hekim, laboratuvar sorumlusu ve sağlık hizmetinden sayılan işlerde tam zamanlı çalışması öngörülenler tarafından yerine getirilen işlerde, nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar hâlinde işçi çalıştırılarak yürütülen sanayiden sayılan işlerde, nitelikleri dolayısıyla bir yıldan az süren mevsimlik, kampanya veya taahhüt işlerinde, iş süresinin haftanın çalışma günlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine nitelikleri bakımından uygun olmayan işlerde, işverenin uygun bulması halinde kısmi çalışma uygulanacaktır. Yani; sayılan işlerde işverence talebin uygun bulunması zorunluluğu yoktur.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hükümlerine göre imzalanan toplu iş sözleşmelerinde de kısmi çalışma yapılabilecek işler, yukarıda sayılanlara bağlı olmaksızın ayrıca taraflarca da belirlenebilecektir.

Bu istisnalar dışında kalan işlerde, işverenin takdir hakkı bulunmamaktadır. İşçinin talep etmesi halinde bu talebin karşılanması gerekmektedir.

İşveren kısmi çalışma talebimi kabul etmezse ne olur?

Eğer doğum sonrasında işçinin kanuna uygun kısmi süreli çalışma talebi işveren tarafından reddedilirse (yukarıda belirtilen istisnai işler hariç) bu durum işçi açısından haklı nedenle fesih imkânı sunar ve işçiye kıdem, ihbar gibi hak ve alacaklarının ödenmesi sonucunu doğurur.

İşçinin salt kısmi süreli çalışma talebinde bulunduğu için iş sözleşmesi işverence feshedilirse, bu fesih işçi açısından geçersiz fesih sayılacağından işçiye belirli şartlar var ise işe iade talebinde bulunma hakkı verecektir.

En fazla 30 saat

Doğum sonrası kısmi çalışma yapan işçinin haftalık çalışma süresi, o iş yerindeki çalışma süresinin en fazla 3’te 2’si kadar olabilir. Bu durumda normalde haftada 45 saat çalışan bir işçi doğum sonrası kısmi çalışmaya başlarsa haftada en fazla 30 saat çalışabilecektir.

Doğum sonrası kısmi çalışmada, haftanın hangi günlerinde çalışılacağı konusu ise işveren ve işçinin ortak kararı ile belirlenecektir. İşçi kısmi çalışmayı talep ettiği dilekçesinde, kısmi çalışmaya başlayacağı tarihi, çalışacağı günleri ve başlangıç-bitiş saatini belirtmelidir.

İşveren ise iş yerinin gelenekleri, işçinin yapmakta olduğu işin niteliğini de göz önünde bulundurarak işçinin seçtiği çalışma günlerini ve saatlerini değerlendirebilir, kabul edebilir veya kendisi belirleyebilir.

Kısmi çalışma şartlar kaybedelirse ne olur?

Kısmi çalışma talebi için gerekli şartlar, sadece başvuru sırasında aranacaktır. Bu şartların kısmi çalışma sırasında kaybedilmesi durumunda söz konusu hak devam edecektir.

Sürenin bitmesini beklemeden tam süreli çalışmaya dönülür mü?

Eşlerden birinin kısmi çalışmaya başlamasının ardından, süre sonunu beklemeden tekrar tam süreli çalışmaya dönmesi mümkündür. Ancak bunun için işverene bir ay önceden yazılı bildirimde bulunmak gerekir.

Eşlerin aynı çocuk için tekrar kısmi çalışma hakkından yararlanması mümkün değildir. Kısmi çalışma hakkından faydalanan işçinin tam süreli çalışmaya başlaması halinde, yerine alınan bir işçi varsa o işçinin iş sözleşmesi kendiliğinden sona erecektir.

Kısmi süreli çalışan annelerin sigorta primleri nasıl bildirilir?

Öncelikli olarak kısmi süreli çalışma talebinin işverence uygun görüldüğüne ilişkin kayıt ve belgeler anne işçinin özlük dosyasında saklanmalıdır.

Annenin yeni çalışma koşulu kısmi süreli olduğunda, haftalık çalışma süresi en çok 30 saat olmalıdır. Bu halde sigorta prim gün sayısı; haftalık çalışma süresinin 30 saat olduğu varsayıldığında,  İş Kanununa göre günlük olağan çalışma süresi olan 7,5 saate bölünmesiyle, sigortalı için bildirilmesi gereken prim ödeme gün sayısı hesaplanacaktır.

Bu şekilde yapılacak hesaplamalarda 7,5 saatin altındaki çalışmaların 1 güne tamamlanacağı, öngörülmektedir.

Analık izni sonrası kısmi süreli çalışma biçimine göre çalışan anneler için eksik gün nedeni bu sürenin devamı süresince “kısmi istihdam” eksik gün nedeni ile yapılmalıdır.

Sorularınız için: [email protected]

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.