Hukuk fakültesi öğrencisi Nkhole Anastasia Kepi, Zambiya'da kitaba ulaşmanın zorluklarını şu cümlelerle anlatıyor:
Biz çok az okuyan bir toplumuz. Çünkü kitaba ulaşamıyoruz. Oysa okuma kültürünü artırmanın yolu kitaba ulaşmaktan geçer. Çocukluğumdan bu yana Afrika edebiyatını çok seviyorum ama kitaplara ulaşmakta hep zorlanıyorum. Bir akrabamdan ödünç alarak okumaya başladım, sonra e-kitaplar indirmeye çalıştım. Ama onlara ulaşmak da kolay değil, e-kitapların çoğu yine pahalı. Bazen ücretsiz kitaplar ya da kitap kampanyaları bulmaya çalışıyorum. Ülkemde halk kütüphaneleri çok az. Üniversitemdeki kütüphanede de aradığım kitapları bulmak çok zor.
Okuma yazma oranları göz önüne alındığında Sahra Altı Afrika dünyanın en talihsiz bölgesi.
Yetişkinlerde okuma yazma oranı yüzde 65, gençlerde ise bu oran yüzde 75.
Hedefin öncelikle okuma yazma oranını artırmak ve mümkün olduğunca çok öğrenciyi okulla buluşturmak olduğu kıtada, okul sıraları dışında kitap okumaya yani kitaplara ve kütüphanelere olan ihtiyaç üzerinde pek fazla durulmuyor.
Elbette hemen her şeyin dijital platformlara taşındığı çağda, akıllı telefonlar okumak için sayısız kaynak sunuyor. Lakin matbu kaynaklar hâlâ değerini yitirmiş değil.
Afrika, başta ders kitapları olmak üzere her tür kitaba ulaşım noktasında sıkıntı yaşıyor.
En gelişmiş başkentlerde dahi çok az sayıda kitapçı var ve mevcut kitaplar yoksul halk için neredeyse ulaşılmaz pahada.
Ortalama gelirin 2 bin-6 bin kwacha (2 bin 500- 7 bin 500 Türk lirası) arasında değiştiği Zambiya'da bir roman okumak isteyen kişi en az 250 kwachayı (330 lira) gözden çıkarmalı.
Zambiya da diğer Afrika ülkeleri gibi halkın eğitime dair ihtiyaçlarını kendi kaynaklarıyla karşılayabilecek bir ekonomik ve siyasi altyapıya sahip değil.
Ülkeye eğitim sahasında yapılan dış yardımlar da ne yazık ki çok yetersiz kalıyor.
Okurların kitaplara ücretsiz ya da uygun fiyata ulaşmasının en sürdürülebilir yolu olan halk kütüphanelerinin sayısı diğer Sahra Altı Afrika ülkelerinde olduğu gibi Zambiya'da da çok az.
Özel okul ve üniversiteler, kendi bünyelerinde belli bir gelir düzeyine sahip kesime nispeten nitelikli kütüphaneler sunuyor.
Devlet okullarının çoğunda ise ders kitapları bile zor temin edildiğinden okula ait bir kütüphaneyi hayal etmek neredeyse imkânsız.
Ancak çok eski kitaplara erişimin mümkün olduğu devlet üniversiteleri kütüphaneleri ise günümüz şartlarında oldukça yetersiz.
20 milyona yakın nüfusu olan Zambiya'da 45 halk kütüphanesi, komşu ülke 63 milyon nüfuslu Tanzanya genelinde ise 100 kadar halk kütüphanesi bulunuyor.
(Bir kıyas yapmak adına not düşelim: Türkiye'de 1252 halk kütüphanesi ve 34 binden fazla örgün ve yaygın eğitim kütüphanesi var.)
Kitaplar neden pahalı?
Yerel basımın pahalı ve yetersiz olması okurların kitapla buluşmasını engelliyor.
Zambiya Edebiyat Kulübü başkanı Josephine Sakala bu durumu şöyle açıklıyor:
Kitap fiyatları ülkemizde çok yüksek. Çünkü yerel basımevleri çok az ve mevcut basımevleri de bir kitabın basımı için astronomik rakamlar talep ediyorlar. Kimi yazarlar yurt dışında kitaplarını daha ucuza bastırıyor ama bastırdıkları kitapların ülkeye ulaşması için kargo bedeli ödemek zorunda kalıyorlar; bu da kitap fiyatlarının artmasına neden oluyor. Halkın gelir düzeyi zaten düşük; böyle bir durumda okur kitaba ulaşmak için çok ciddi paralar ödemek zorunda kalıyor.
Zaman zaman yurt dışından bağışlanan kitaplar istenen düzeyde ve kalitede olmuyor.
Bir diğer sorun ise ülkede gerek kitapçılardaki gerekse bağış olarak gelen kitapların yabancı yazarlara ait olması.
Josephine Zambiyalı yazarların yeterince tanınmadığına da değiniyor:
Kitaba ulaşmak hiç kolay olmasa da okumayı hep çok sevdim ve elimden geldiğince çok okudum. 17 yaşıma geldiğimde ise okuduğum onca kitap arasında sadece bir Zambiyalı yazar olduğunu fark ettim. Bu konuda bir şey yapmam gerektiğini düşündüm ve kendi online kitabevimi kurdum. Halkıma bizim edebiyatımızı ve bizim yazarlarımızı tanıtmak istedim. Sonra Zambiya Edebiyat Kulübünü başlattım ve Zambiyalı yazarlarla okurları bir araya getirdim. Ayda bir kez toplandığımız kitap kulübümüzde tüm katılımcılara birer kitap hediye ediyoruz. Bu hediyelik kitapları da bağışlar yoluyla temin ediyoruz. En azından okumak isteyen insanlara kendi küçük kütüphanemizi oluşturuyoruz ve satın almak istedikleri kitaplarda indirimler sağlayarak onlara yardımcı oluyoruz.
Afrika'nın öne çıkan yoksulluk, kıtlık ve açlık gibi acil problemlerine odaklanmak, uzun vadede geleceğin inşasının ancak eğitimle, okuyan ve bilinçlenen bir halkla mümkün olduğu gerçeğini unutturuyor.
Josephine gibi genç ve duyarlı girişimciler üzerlerine düşeni yapıyor.
Ancak daha geniş kitlelere okuma alışkanlığı kazandırmak için ülkenin kitap fiyatlarını olabildiğince ulaşılır seviyelere çekmesi şart.
Bunun için de daha fazla eğitim kurumuna, basımevine, kütüphanelere ve çoğu zaman yanlış sahalara yatırım yapan uluslararası kuruluşlardan gelecek kapsamlı eğitim yatırımlarına ihtiyaç var.
Okuryazarlık oranını artırırken okurun ulaşabileceği kaynakları da geliştirmek, bilgiye daha geniş bir perspektiften erişim sağlayarak hem bireysel gelişimi desteklemek hem de daha bilinçli bir toplum oluşturmak adına atılacak önemli bir adım olacaktır.
Kaynaklar:
https://uis.unesco.org/sites/default/files/documents/fs45-literacy-rates-continue-rise-generation-to-next-en-2017.pdf
https://www.jstor.org/stable/44245894?read-now=1#page_scan_tab_contents
https://library.ifla.org/id/eprint/2236/1/137-munsanje-en.pdf
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
