İngiltere’den Adana’ya kirli ve karışık plastik atık ithali

Global ölçekte yılda 300 milyon ton plastik atık oluşmaktadır. Bu plastik atıkların yüzde 50'si tek kullanımlık plastiklerdir.

Tek kullanımlık plastiklerin birçoğunun geri dönüşümü mümkün değildir. 

Global ölçekte plastik atıkların sadece yüzde 9-20 geri dönüştürülebiliyor. Geri kalanı, yakılıyor, depolanıyor ve gelişi güzel yerlere illegal dökülüyor. 

Her yıl 8 milyon ton plastik atık denizlere/okyanuslara ulaşıyor.

Bu plastik atıklar denizlerde ve okyanuslarda mikro plastiklere dönüşmektedir.

Daire içinde mikro plastik kirliliği görülmektedir. 
 

BBC News, bir araştırma yapmıştır. İngiltere’den ihraç edilen plastik atıkların Adana bölgesinde bir geri dönüşüm tesisinde nasıl geri dönüşüm yapıldığını incelemiştir.

“Gelişmiş ülkelerin atıkları” için; gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerin sorumluluk alması çok acı.

Bu arada, kendi plastik atıklarının geri dönüşümünü yapmayan AB ülkeleri, 2019 yılında Türkiye'ye en fazla kirli ve karışık plastik atık ihracat etmişlerdir.

Bu ülkeler, Tablo 1’de verilmiştir.
 

Ülkeler	Plastik Atık Miktarı (bin ton/yıl)
İngiltere	154
İtalya	90
Belçika	86
Almanya	68
Fransa	57
Toplam	455
Tablo 1. Türkiye’ye AB ülkelerinden plastik atık ihracatı

Yani, 2019 yılında AB ülkelerinden her gün ortalama 83 kamyon yüküne eşdeğer (bir kamyon yükü 15 ton alınmış) plastik atık ithal edilmiştir.

İngiltere, plastik atıklarını ihraç ederken yurt dışındaki geri dönüşüm tesislerinin standartlara uygun olmasını ve çalışmasını istediği iddia edilmektedir.

İstediği ile uygulattığı aynı değil.

2019 yılında İngiltere’den Türkiye’ye ihraç edilen plastik atık miktarı 154 bin tondur (Resim 1).
 

Kovid-19 pandemi sürecinde insanların davranışları değişti ve her ülkede plastik atık miktarı yüzde 20 ila yüzde 50 oranında arttı. 

İnsan olarak davranışlarımızı değiştirmediğimiz veya hala farkındalığımız olmadığı sürece, virüs önümüzdeki yıllar devam etse bile, denizleri/okyanusları kirletmeye devam edeceğiz. 

Kovid-19 pandemi sürecinde dahi (2020 yılı) AB ülkeleri, Türkiye’ye plastik atık ihraç etmeye devam etmiştir.  

2020 Ocak-Mayıs ayları arasında İngiltere’den Türkiye’ye ihraç edilen plastik atık miktarı plastik Şekil 1’de verilmiştir. 
 

Şekil 1 incelendiği zaman, Kovid-19 pandemi süreci dahil İngiltere, plastik atıklarının yaklaşık yüzde 41’ni Türkiye’ye ihraç etmiştir.

Ocak-haziran ayları arasında İngiltere’den her gün ortalama 16 kamyon yüküne eşdeğer (bir kamyon yükü 15 ton alınmış) plastik atık ithal edilmiştir.

BBC News, İngiltere’den Türkiye’ye ihraç edilen plastik atıklarını nasıl geri dönüştürüldüğünün izini sürmüş ve işler acısı durumu kamuoyu ile paylaşmıştır.

BBC News’in başlığı "İngiltere'de Geri Dönüştürülen Plastik Atıklar, Neden Türkiye'de Yol Kenarlarına Atıldı?"

BBC News’de yayınlanan video görüntüsü çevre felaketin fotoğrafıdır.
 

Şimdi bu videodaki görüntülerin çevresel felaketi üzerinde duralım. 

1. İngiltere'den geri dönüşüm amaçlı ithal edilen plastik atıkların bir kısmının Adana'da bir tesiste yol kenarlarına atılıp gelişi güzel yakılarak dioksin, furan, PCB gibi kanser yapıcı kirleticiler havaya salımlanıyor.

Kirli ve zehir havayı soluyan insanlar, kanser olur, erken yaşlanır ve ömrü boyunca başı dertten kurtulmaz.  

‘Hiçliğin ortasında bir yerlere’ bırakılan plastik atıkların gelişi yakılması görüntüleri Resim 2’de verilmiştir.
 

Plastik atıkların gelişi güzel yakıldığı yerlerde toplanan yumurtalar, dioksinler, PCB’ler, furanlar, alev geciktiriciler ve toksik "sonsuza kadar kimyasallar" da dahil olmak üzere insan sağlığına korkunç tehditler oluşturan tehlikeli düzeylerde kimyasallar içerebilir.

Mutlaka inceleme yapılması gerekir. 

Plastik atıkların bu tür gelişi güzel yakması ile oluşan kirleticiler, çevredeki özellikle tarım topraklarında kalıcı kirliliğe neden olabilir.

Hâkim rüzgar yönünde tarım toprağında kalıcı kirleticilerle ilgili araştırma yapılması faydalı olur. 

Plastik atıklar kesinlikle gelişi güzel yakılmamalı ve yakan tesisler derhal kapatılmalıdır. 

2. Yurt dışından ithal edilen plastik atıkların sözde bu geri dönüşüm tesisinin çevresinde gelişi güzel geçici depolanması ve sonra bunların çöp depolama alanlarına gönderilmesi ayrı bir faciadır. 

Plastik atıkların gelişi güzel depolanması büyük bir çevresel sorundur.

Ayrıca, gelişi güzel geçici depolama işleminin tarım arazileri yanında yapılması tarım topraklarına ciddi zararlar verir.

Yağışlarla birlikte kirli ve karışık plastik atıklardaki tüm kirleticiler su kaynaklarını ve tarım topraklarını kirletmesi kuvvetle muhtemeldir. 

Sahi bu sözde geri dönüşüm tesisinin işletilmesi esansında oluşan atıksular nereye veriliyor? 
 

Geri dönüşüm tesislerinde plastik atıklar kesinlikle kapalı alanlarda geçici olarak depolanması gerekir.

Buna göre geri dönüşüm tesislerinin kapalı alanları yeterli kapasitede olmalıdır. 

3. Sözde bu geri dönüşüm tesisi yönetimi, çalışanlarını eldivensiz, maskesiz ve iş elbisesiz iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hiçbir önlem almadan çalıştırması ayrıca faciadır.

Özellikle Kovid-19 pandemi sürecinde bu çok önemlidir. Çünkü Kovid-19 virüsü plastik yüzeylerde 72 saat aktif olarak kalabilmektedir. 
 

Geri dönüşüm amaçlı ithal edilen kirli ve karışık plastik atıklar, insan sağlığı hiçe sayılarak şekilde ayrıştırılmakta ve çalışanların sağlığı tehlikeye sokulmaktadır.

Bu ve benzeri sözde geri dönüşüm tesislerinde çalışan insanlar, kirli plastikleri çıplak elleri ile tuttukları, kirlenmiş elleriyle ağzına, burnuna ve gözüne dokunursa hastalık kapar.

Ayrıca bu işlemler esnasında oluşan tozları soludukları için ciddi sağlık sorunları yaşarlar.
Çalışanlar, her türlü kirliliğe direk maruz kalmaktadır. 

İngiltere’den ithal edilen kirli ve karışık plastik atıkların, bizim çalışanlarımızı hasta edilmesi anlaşılır gibi değil.

İnsan sağlığı hiçe sayılarak birilerinin ekonomiye katkı veriyoruz demesi daha vahim durumdur.

4. İngiltere'den ithal edilen kirli plastik atıklar, Adana’daki sahilleri, plajları kirletiyor.

Sucul ortamdaki yaban hayatını tehdit ediyor. Özellikle mikro plastikler, deniz canlıları için çok tehlikelidir. 

Denizde, güneş ışığı, rüzgar ve dalga hareketi, plastik atığı küçük parçacıklara böler. Bölünen mikro plastikler, genellikle 1 mikrometre ile 5 milimetre arasında boyutlara sahiptirler. Bu sözde mikro plastikler, su ortamında yayılır.

Plastik atıkların, doğada (toprakta, akarsuda, gölde, denizde ve çöp depolama alanında) biyobozulma süresi 450 yıldır.

Önlemler alınmazsa bu tür kirleticiler birikmeye ve kirletmeye devam edecektir. Şimdiden gerekli önlemler alınmazsa gelecekte denizlerde balıklardan çok mikro plastikler birikebilir. 

Adana sahilleri ve plajlarında mikro plastik tespiti çalışması yapılması fevkalade faydalı olur.

5. Karışık plastik atıkların üzerindeki kirleticileri safsızlıkları bertaraf etmek için su ile yıkama yapılır.

Karışık kirli plastik atıkların yıkanması esnasında oluşan çamur, plastik kırpıntıları, etiketler, mikro plastikler ve çok kirli atıksu içerir.

Oluşan bu çamurlu, plastik kırpıntılı ve mikro plastikli çok kirli atıksuların tekniğine uygun olarak bertaraf edilmesi gerekir. 

Çamurlu, kirli plastik kırpıntılı ve mikro plastikli çok kirli atıksuların tekniğine uygun olarak bertaraf edilmesi ile ilgili İl Çevre ve Şehircilik Müdürlükleri, Belediye Su İdareleri ile birlikte araç takip sistemi kurmalı ve kirli atıkların illegal dökümü mutlaka önlenmelidir.

Ayrıca üretim esnasında oluşan geri kazanılması mümkün olmayan plastik atıkların nerede bertaraf edildiği mutlaka tespit edilmelidir.

6. Plastik atıklar kolay ve düşük sıcaklıkta tutuşma özelliğine sahiptir. Sözde bu geri dönüşüm tesisinde yangın güvenliği ile ilgili hiç tedbirin alınmadığı anlaşılmaktadır.

Yangın önlemleri alınmadan açıkta gelişi güzel depolanan plastik atıklar yandığı zaman çevrede ciddi hava kirliliği oluşturur.

Bu tür yangın sonucu oluşan kirleticiler, çevrede kalıcı kirliliğe ve insanlarda kansere neden olur. 

Yangın güvenliği tedbiri almayan ve ilgili belediyeden onaylatmayan geri dönüşüm tesislerine 1 ay gibi ek süre verilip gereğini yapmayan derhal kapatılmalıdır.  
 

Kısaca, ithal edilen plastik atıkların çevreyle uyumlu olması gerektiği gibi geri dönüşüme gitmediği, merdiven altı tesislerde yanlış şekillerde ayrıştırıldığı anlaşılmaktadır. 

İngiltere’den ithal edilen kirli plastik atıkları ile;

• Çevre katledilerek,
• Gelişi güzel yakılarak ve kanser yapıcı zehirli gazların salımlanması ile çalışanları soluduğu hava kirletilerek,
• Önemli miktarda ıskarta plastik atık çöp depolama alanına gönderilerek,
• Toprak kirletilerek,
• Atıksuları, belediyenin kanalizasyonunu kirleterek,

ekonomiye katkı sağlanamaz. 

AB ülkelerinin kirli ve karışık atıkları ile ülkemizin çevresi kirletilmez. 

Atıklarını kaynakta ayrıştırarak geri dönüşüme gönderip çevreyi korumak adına üzerine düşeni yaptığını düşünen Britanyalı ilkokul öğrencilerine Türkiye’deki plastik atıklarının yukarıda linki verilen videosu izletildi. Öğrenciler hayal kırıklığı ve üzüntü yaşadıklarını belirtti.

İthal edilen plastik atıklarla ilgili yaşanan çevresel problemleri yukarıda kısaca özetledim.

BBC News’in haberi "İngiltere'nin İhraç Ettiği Plastik Atıkların Adana'da Vahşi Şekilde Bertarafı" haberi üzerine DEFRA (çevre ajansı) araştırma başlattı.

Araştırmada şöyle denmektedir:

İngiltere’den plastik atık ihraç eden firmanın, atıkların gönderilmesinde yer alan işletmelerin, sevk ettikleri ve geri dönüştürdükleri atıkların çevreye duyarlı bir şekilde yönetilmesini sağlamak için gerekli tüm adımları atmaları gerekmektedir.

Araştırmada ayrıca, şu ifadelere yer verilmektedir:

Mevzuat atığının gereklerine aykırı olarak atık ihraç ettiği tespit edilen bireyler ve işletmeler iki yıl hapis cezası ve sınırsız para cezası ile karşı karşıya kalabilir.

İngiliz hükümeti, OECD üyesi olmayan ülkelere, plastik atık göndermeyi durdurma sözü verdi, yani gelişmekte olan ülkelere ihraç edilemez.

Ancak Türkiye, OECD ülkesidir.

Bu yüzden son yıllarda Türkiye'ye plastik atık ihracatı artmıştır.

Basel Konvansiyonu'nda yapılan güncellemeler, AB ülkelerinin plastik atık ihracatını Güneydoğu Asya'dan OECD üyesi olan Türkiye'ye yönlendirilmesini tetiklemiştir. 

Yeni taslak AB kuralı, plastik atıkların istediği herhangi bir ülkeye ihraç edilmesine izin verecektir - eğer bu atık geri dönüşüm için amaçlanmışsa ve “kirlenme ve diğer atık türlerinden neredeyse tamamen arınmışsa olacak”.

Bu delege edilen yasa, AB'nin 2019 yılında Basel Sözleşmesi'nde kararlaştırılan plastik atıklarla ilgili kararı aşağıdaki amaçlarla uygulamasını sağlamayı amaçlamaktadır:

• AB'den OECD üyesi olmayan ülkelere tehlikeli ve geri dönüşümü zor plastik atıkların ihracatının yasaklanması,
   
• Bu tür atıkların OECD ülkelerine ihracatı için kontrol prosedürlerinin oluşturulması.

Yasa ayrıca AB içi tehlikeli olmayan atık sevkiyatlarının yeni kontrollerden muaf olduğunu da açıklayacaktır. 

Bu yetkiyi verilen yasa, 1 Ocak 2021'de yürürlüğe girecektir.

2021 yılından itibaren AB ülkelerinden OECD ülkesi olan Türkiye’ye daha gazla plastik atık ihracatı artacaktır.

Gereği yapılmazsa Türkiye, 2021’den itibaren AB ülkelerinin plastik atık çöplüğü olabilir. 

AB ülkelerinin kirli plastik atıklarını geri dönüştürmek çevrecilik olamaz. 

AB ülkelerinden geri dönüşüm amacıyla ithal edilen plastik atıklar, Türkiye'de havayı, suyu ve toprağı kirletmesi ve vahşi şekilde depolanması üzerine acilen soruşturma başlatılmalı ve plastik atık ithalatı incelemeye almalıdır. 

Plastik atık ithal eden geri dönüşüm firmalarının önceliği bulunduğu il ve ilçelerinde oluşan plastik atıkları kaynakta ayrı toplama ile çalışmaya başlamak ve uygulamaya koymak olmalıdır. 

Türkiye, Çin ve Hindistan’ın plastik atık uygulamalarını baz alarak, plastik atıklardaki kirlilik (kontamizasyon) oranlarını yeniden belirlemelidir. 

Plastik atıkların önemli bir kısmı hem AB ülkeleri içinde hem de AB ile dünyanın diğer ülkeleri arasında işlem görmektedir.

AB'nin AB dışındaki ülkelere plastik atık ihracatı, 2019'un başında ayda 150 bin ton civarındaydı.

Çin, 2017 Eylül ayında aldığı kararla, kontaminasyon oranı binde 5’in üzerinde olan atıkların 01 Ocak 2018 tarihinden itibaren ithalinin yasaklanması kararı almıştır.

Çin’in bu kararı almasının ana nedeni, ithal edilen atıkların yüzde 60’nın ancak değerlendirildiği, bakiye yüzde 40 atıkların ise Çin’de ciddi çevre kirliliği (su kirliliği, toprak kirliliği ve hava kirliliği gibi) oluşturduğu tespit edilmiştir.

 Bu karar, Çin ve Hong Kong'a ihraç edilen kirli ve karışık plastik atık miktarını çok sınırlı hale getirmiştir.

Çin ve Hindistan’ın kirli ve karışık plastik atıklarla ilgili kararı, Ocak 2017 ile Nisan 2019 arasında, AB-28 ülkesinden AB dışındaki ülkelere plastik atık ihracatında, mevcut rotalardan yeni rotalara büyük değişimler olmuştur (Şekil 2).  

Bu AB ülkelerinin ihracat hedef ülkelerini değiştirmiştir.
 

Şekil 2 incelendiği zaman Çin’in plastik atıklarla ilgili 2018 yılı yeni uygulamasından önce 2015 yılında AB ülkelerinden Türkiye’ye 19 bin 777 ton plastik atık ihraç edilirken 2018 yılında ihraç edilen plastik atık miktarı yaklaşık 270 bin tona ve 2019 yılında 455 bin tona çıkmıştır. 

Çin, 1 Ocak 2018’den itibaren plastik atıklarda, kontaminasyon oranı binde 5’in üzerinde olan atıkların ithalatının yasaklanmasını uygulamaya koyması ile AB ülkeleri, karışık ve kirli plastik atıklarını Türkiye’ye ve benzeri ülkelere ihraç edilmeye başlamıştır.

Türkiye, ithal edilen karışık plastik atık için bir ithalat kodu yerine ayrı ayrı plastik atıklar (Pet için Pet, PP için PP, PE için PE ve HDP için HDP ve benzerleri) kodları kullanılmalıdır.  

1 Ocak 2018’den önce, Çin’e plastik atık ihracatı Şekil 3’de verilmiştir. 
 

Şekil 3’de görüldüğü gibi, yeni düzenleme ile birlikte, Çin’e plastik atık ihracatı 581 bin ton/aydan 23,9 bin ton/aya düşmüştür. Yani plastik atık ithalatı 24 kat azalmıştır.

Bugün Çin, dünyadaki kirli ve karışık plastik atığın yalnızca yüzde 1’ini ithal etmektedir.

Bugün Çin, akıllı yüz tanıma sistemi ile ülkesinde oluşan ambalaj atıklarını kaynakta ayrı toplama başlamıştır.

2019 Haziran ayında 23,5 milyon nüfuslu Şangay’da deneme çalışmalarını başlatmıştır.

Önümüzdeki günlerde Şangay tecrübesi ışığında diğer şehirlerde uygulamayı genişletecektir.

 

Sıfır atık Projesi çerçevesinde Türkiye, Şangay tecrübesini tüm yönleri ile incelemeli ve kendi kaynakta ayrı toplama sistemini uygulamaya koymalıdır. 

Türkiye plastik atıklarla ilgili çevreyle uyumlu kendi yol haritasını yeniden ortaya koymadığı ve Avrupa’dan karışık ve kirli plastik atıklarının ithal edilmesine müsaade ettiği sürece Sıfır Atık Projesi sadece kağıt üzerinde başarılı görülür.

Bu durum, Sıfır Atık Projesini felç eder. 

Geri dönüşüm sürecinde plastiklere ikinci bir hayat vermek teoride kulağa harika gelmektedir.

Çevreyle uyumlu olmayan ambalaj atığı geri dönüşüm sistemine son verilmelidir. 

Daha fazla plastik malzeme kullanmak daha fazla toksik atık üretmek demektir. 

Plastik atık miktarı arttıkça temiz su kaynaklarının, denizlerin ve tarım arazilerinin kalıcı kirlenmesine yol açar.

 

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.