Depozito İade Sistemleri (DRS), tüm değerli malzemelerin tekniğine uygun şekilde toplanıp taşınmasını sağlarken, geri dönüşüm oranlarını artırarak çevre üzerinde olumsuz etkileri azaltmaya yardımcı olur.
Uygulamanın başarılı olması için tüketicilerin teşvik edilmesi, geri toplama noktalarının erişilebilir olması ve özellikle toplama/taşıma altyapı sisteminin düzenli işlemesi oldukça önemli.
DRS sistemi ile ambalaj atıkları geri dönüşüm oranının yüzde 98 oranla en yüksek olduğu ülke Almanya'dır.
Almanya'yı yüzde 97 oranı ile Finlandiya takip ediyor.
Yüzde 90 oranında geri dönüşüme sahip diğer ülkeler arasında; Norveç, Danimarka, Hırvatistan, Litvanya ve Slovakya yer alıyor.
13 AB ülkesinde ortalama yüzde 88 oranında ambalaj atıkları DRS sistemi ile kaynakta ayrı toplanıyor (Şekil 1).
DRS'i uygulayan ülkeler
Avrupa'da bazı ülkelerde ambalaj atığı depozito bedelleri uygulanan ve ülke kişi sayısına düşen toplama noktası sayısı aşağıda detaylı olarak verildi.
Slovakya, kayda değer bir başarı hikayesi olarak öne çıkıyor.
Ülkede DRS sistemi Ocak 2022'de tanıtıldı ve faaliyete geçtiği ilk yıl için toplama hedefi yüzde 60 olarak belirlendi.
Dikkat çekici bir şekilde, etkileyici bir yüzde 71'lik toplama oranına ulaşarak bu hedefi yalnızca karşılamakla kalmadı, aynı zamanda belirlenmiş oranı aştı.
Uygulamanın ikinci yılı olan 2023'te, tüm depozitolu ambalajların yüzde 92'si toplandı ve 2025 için yasal olarak belirlenen yüzde 90 hedefini aşarak bu başarıyı planlanandan 2 yıl önce gerçekleştirdi.
Slovakya'da 3 bin 300 DRS toplama noktası bulunmaktadır. 1644 kişiye bir toplama noktası oluşturulmuştur.
Litvanya'nın DRS'yi uygulamasından 1 yıl önce, 2015 yılında kişi başına düşen içecek kaplarının yılda 113 tanesi israf ediliyordu, yani tüm içecek kaplarının yalnızca üçte biri geri dönüştürülüyordu.
2017'de, Litvanya'da içecek ambalajlarının yerleştirilmesinin başlamasından sadece 1 yıl sonra, bu sayı keskin bir şekilde 14'e düştü.
2016'da yüzde 55'lik bir iade oranı hedefledi ve bu hedefi çok aşarak ilk yılın sonunda yüzde 74'lük bir iade oranına ulaşıldı.
İkinci yılın sonunda iade oranı daha da artarak etkileyici bir şekilde yüzde 92'ye ulaştı.
Litvanya'da alanı 300 metrekareden fazla olan tüm dükkanlarda, marketlerde plastik şişeler, metal kutular ve camlar depozito iadesi için iade edilebilir.
Litvanya'da altyapı, binden fazla RVM ve yaklaşık bin 700 manuel toplama noktasıyla kuruldu. Bin 110 kişiye bir toplama noktası bulunuyor.
Letonya, DRS'nin geri dönüşüm hedeflerini karşılama ve aşma konusundaki dönüştürücü potansiyelini vurgulayan bir başka etkileyici başarı hikâyesi sunuyor.
Planın Şubat 2022'de uygulanmasından önce, plastik şişeler için toplama oranı sadece yüzde 45 idi.
Programın yürürlüğe girmesinden sadece iki yıl sonra, Şubat 2024'e kadar PET şişe iade oranı yüzde 82'ye fırladı.
Yeniden doldurulabilir ürünler de önemli bir artış oldu, planın uygulanmasından önceki yüzde 50'den Şubat 2024'e kadar olağanüstü bir yüzde 90'a sıçradı.
Bununla birlikte Letonya, "AB Tek Kullanımlık Plastik Direktifi"nin 2025 için yüzde 77'lik iade oranı hedefini aştı ve bu dönüm noktasına planlanandan 2 yıl önce ulaştı.
Finlandiya'da ambalaj atıkları için depozito bedelleri:
- Plastik <0,35 Lt: 0,10 €
- Plastik 0,35–1 Lt: 0,20 €
- Plastik >1 Lt: 0,40 €
- Metal: 0,15 €
- Cam: 0,10 €
Finlandiya'da ambalaj atığı geri dönüşüm oranı yüzde 93'tür.
Finlandiya'da boş ambalajları iade edebilecek 14 bin 916 nokta var.
375 kişiye bir toplama noktası bulunuyor.
Almanya, kapsamlı bir depozito iade sistemine sahip.
Plastik, cam ve metal içecek kapları için depozito ücretleri uygulanıyor.
Otomat makineleri, konteynerlerin geri alınmasında yaygın olarak kullanılıyor.
Almanya'da standart depozito bedeli:
- Tek kullanımlık 0,25 €, yeniden doldurulabilir; 0,08 €-0,50 €,
- Yarım/bölünmüş kasalar veya tam kasalar; 0,75 € veya 1,50 €.
Almanya'da; 200 metrekare ve üzeri olan tüm satış noktaları sattıkları ambalajlı içeceklerin iadesini ve 200 metrekareden küçük mağazalar ise sadece sattıkları markaları kabul edebilirler.
Almanya'da, perakendeciler ve depozitolu içeceklerin diğer nihai dağıtıcıları, sattıkları aynı tipteki kapları kabul etmekle yükümlü (örneğin, yalnızca PET şişe satan bir perakendecinin, boyut veya markadan bağımsız olarak tüm PET şişeleri geri alması gerekir, ancak alüminyum veya cam kapları geri almakla yükümlü değil).
Küçük perakendeciler (200 metrekareden daha az bir taban alanına sahip olanlar) yalnızca sattıkları içeceklerin kaplarını geri almakla yükümlü ve bunun için herhangi bir sınırlama yok.
Almanya'da 135 bin toplama noktasından yüzde 85'i otomatikleştirildi. Kalan yüzde 15'i manuel olanlarda.
Bu da her 640 kişi için bir iade noktasına tekabül eder.
Bu sistemin başarısı, ülkenin Avrupa'nın en yükseği olan yüzde 98'lik olağanüstü iade oranından anlaşılıyor.
Berlin'de bazı ihtiyaç sahibi insanlar para kazanmak için piyasadan boş PET şişeleri topluyor.
Hollanda'da benzer şekilde, içecek kapları için depozito sistemi uygulanıyor.
Ülke, plastik ve cam şişelerin yanı sıra bazı metal kutular için de depozito iade sistemi kullanıyor.
Hollanda'da ambalaj atığı depozite iade bedeli:
- 1 litreden küçük plastik şişeler; 0,15 €
- 1 litreden büyük büyük PET şişeleri; 0,25 €
- Bira şişeleri; 0,10 €
- Bira kasaları; 1,50 €. 2014
- Metal kutular (31 Aralık 2022'den itibaren); 0,15 €
Hollanda, 2005 yılında PET şişeler için depozito-iade sistemi (DRS) başlattı.
Sistem ülke çapında kurulmuş olmasına rağmen, yalnızca 2 süpermarket zinciri buna katılıyor.
Bu süpermarket zincirlerinin perakendecileri arasındaki takas sürecini koordine etmek için, Stichting Retourverpakkingen Nederlands (SRN) merkezi bir takas kuruluşu olarak kuruldu.
Bu kuruluş, hem boş şişeleri geri alan bireysel perakendecilere geri ödeme yapmaktan hem de iade edilen PET şişelerin ayırma merkezlerine ve oradan geri dönüştürücülere taşınmasını organize etmekten sorumlu.
Buna karşılık, SRN toplanan PET şişelerin verilerini üreticilere ve ithalatçılara bildirir ve onlardan geri ödemelerin yanı sıra bir yönetim ücreti alır.
2016 yılında, bu sistem PET şişelerde yüzde 95'lik bir iade oranına ulaştı.
İsveç'te ambalaj atığı depozito iade bedeli:
- Metal: 2 SEK
- Plastik < 1 Lt: 2 SEK
- Plastik > 1 Lt: 3 SEK
- 33 cl Cam: 0,60 SEK
- 20 şişelik boş kırmızı şişe sandığı 22,40 SEK
- 50 cl Bardak: 0,90 SEK
- 15 şişelik boş bir mavi şişe sandığı 28,00 SEK
(1 SEK= 0.097 avro)
Sisteme katılım gönüllülük esasına dayanıyor.
Çünkü perakendecilerin boş kapları geri almaları için yasal bir zorunluluk yok.
3 bin 160 RVM'li mağaza ve 8 bin 675 diğer toplayıcı (yani süpermarketler, kafeler, restoranlar, havaalanları vb.) dahil olmak üzere 11 bin 835 iade noktası var.
Tüketiciler ayrıca şişeleri ve kutuları 62 Pantamera Express noktasına (daha büyük RVM'ler) iade edebilirler. Returpack ayrıca festivallerde kapları toplamak için bir mobil toplama istasyonu (Pant-o-Bil) kullanır ve yakın zamanda 2 konumda 1 şirket ile çevrimiçi perakendeciler tarafından satılan kapları toplamaya başladı.
Metaller yüzde 89 oranında ve plastikler ise yüzde 86,4 oranında geri dönüştürülüyor.
İsveç ve Norveç'te satılan içecekler arasındaki fiyat farkları, İsveç'te satılan depozitolu ambalajlı içeceklerin yaklaşık yüzde 15'inin dışarı çıkarılıp Norveç'te tüketildiği anlamına geliyor.
Bu hacmin yaklaşık 1/3'ü İsveç'te iade edilirken, geri kalanı Norveç'te işlem görüyor.
Returpack'e göre, bunun İsveç'te sistem kullanılarak bildirilen geri dönüşüm oranı üzerinde büyük bir etkisi var, çünkü İsveç'te satılan ve tüketilen hacmin geri dönüşüm oranının yüzde 90'ın çok üzerinde olduğunu ve yüzde 95'e yaklaştığını tahmin ediliyor.
Geri dönüşümde tüketici katılımını yüksek tutmak için DRS ücretini yüksek tutuyor.
Bu yüzden 2025 yılında İsveç ücretleri yükseltti.
Norveç'de ambalaj atığı depozito iade bedeli:
- Plastik, metal <0,5Lt: 0,17 €
- Plastik, metal ≥ 0,5Lt: 0,25 €
Norveç'te, DRS sistemi, depozito taşıyan içecek satan tüm perakendecilerin boş kapları kabul etmesi zorunlu kılıyor ve bu da oldukça kullanışlı bir geri ödeme ağı oluşturuyor.
Ülke genelinde dağıtılmış 15 binden fazla iade noktası var, yani her 360 kişiye bir iade noktasıyla, tüketiciler çok uzaklara seyahat etmek, boşlarını iade etmek için özel bir yolculuk yapmak veya kaplarını ayırıp farklı markaların bulunduğu bir dizi mağazaya iade etmek zorunda kalmadan depozitolarını geri ödemenin rahatlığını yaşıyor.
Norveç, bu kolaylığa ek olarak, perakendeciler tarafından sunulan bir eve teslim hizmeti aracılığıyla geri ödemeyi daha da kolaylaştırıyor ve hatta çevrimiçi alışveriş yapanlara bile hitap ediyor.
Perakende satışlarının yüzde 1'inden azı çevrimiçi olarak gerçekleşmesine rağmen, Norveç sistemi erişilebilirliğini çevrimiçi içecek satın alanlara genişletiyor ve teslimat sürücüleri boş kapları kolayca kabul ediyor.
Bu yüksek düzeydeki kolaylık, Norveç'in 2023 yılı için etkileyici yüzde 93'lik genel iade oranına katkıda bulunuyor.
Kâr amacı gütmeyen DRS şirketinin ortakları: Virke Kiosk ve Benzin (yüzde 1,5), Bakkal Tedarikçi Hizmet Ofisi (yüzde 7,5), NHO Gıda ve İçecek (yüzde 7,5), COOP Norveç AS (yüzde 15,0), Bakkal Mağaza Çevre Forumu AS (yüzde 33,5) ve Bira Fabrikası İçecek Derneği Hizmet Ofisi AS (yüzde 35) şeklindedir.
Plastik şişelerde yüzde 97'lik bir geri dönüşüm oranına sahip olan ülke Norveç'tir.
Birleşik Krallık Hükümeti, Ekim 2027'de Depozito İade Programı'nın (DRS) başlatılacağını resmen duyurdu.
Uzun zamandır beklenen girişim, tüketicilere 150 milimden 3 litreye kadar değişen boş plastik şişe ve metal içecek kaplarını iade etmeleri için finansal teşvikler sunarak geri dönüşüm oranlarını artırmayı amaçlıyor.
İngiltere, Kuzey İrlanda ve İskoçya genelinde tüketiciler her yıl tahmini 30 milyar tek kullanımlık içecek kabı satın alıyor -buna 12 milyar plastik içecek şişesi ve 13 milyar içecek kutusu dahil.
Çöpü paraya çevirmek aynı zamanda temiz büyümeyi başlatarak, ekonomik istikrarı, daha dayanıklı tedarik zincirlerini ve yeni yeşil işleri garanti ederek Değişim Planımızı da yerine getiriyor.
Depozito iade sistemlerinin faydaları:
✅ Çevre koruma: Depozito iade sistemleri, doğaya atılan atık miktarını azaltarak çevre korumasına katkı sağlar.
✅ Geri dönüşüm oranlarının artırılması: Malzeme çok temiz toplandığı için bu sistemler, geri dönüşüm oranlarını artırarak kaynakların verimli kullanılmasını teşvik eder.
✅ Temiz çevreler: Daha az atık ve çöp, daha temiz şehirler ve doğal alanlar anlamına gelir.
✅ Ekonomik teşvik: Tüketicilere maddi bir teşvik sunarak geri dönüşüm davranışlarını artırır.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
