Nijerya'nın en önemli kadın figürlerinden biri olan Funmilayo Anikulapo-Kuti'nin, kendi ülkesinde dahi çoğunlukla Fela Kuti'nin annesi veya Nijerya'nın ilk kadın sürücüsü olarak anılması, onun hayatı boyunca verdiği haklı mücadelenin yeterince anlaşılmadığının ve takdir edilmediğinin bir göstergesi.
Oysa Funmilayo, Afrika kadınlarının toplumsal örgütlenme gücünü, sömürgeye ve adaletsizliklere karşı koyma kararlılığını ve şiddetsiz eylemler aracılığıyla toplumu dönüştürme yeteneğini simgeleyen gerçek bir devrimciydi.
20'nci yüzyılın ortalarında, Nijerya'da kadınların toplumsal haklarını elde etme ve ekonomik adaleti tesis etme mücadeleleri, büyük bir direniş ve kararlılıkla şekillendi.
Sömürge yönetimlerinin ve yerel yönetimlerin adaletsiz uygulamalarına kafa tutan Funmilayo Kuti, bu mücadelede öncü bir rol üstlenerek hem cinsiyet eşitliği hem de sosyal reformlar adına ülke çapında büyük bir etki yarattı.
Tanrı'nın neşe verdiği köle torunu
Yoruba halkına mensup Frances Abigail Olufunmilayo Ransome-Kuti, Nijerya'nın Abeokuta kentinde çiftçi bir baba ve terzi bir annenin çocuğu olarak dünyaya geldi.
Dedesi köle olarak satıldığı Sierra Leone'den Nijerya'ya döndüğünde özgürlüğüne kavuşup vaftiz edilmişti.
Funmilayo 1919'dan 1923'e kadar İngiltere'de eğitim aldı.
O yıllarda sosyalizme ve sömürgecilik karşıtlığına ilgi duydu.
Hristiyan isimleri olan Frances Abigail isimlerini bırakarak, Yoruba dilinde "Tanrı bana neşe verdi" anlamına gelen "Olufunmilayo" ismini kullanmaya başladı.
Kadınlar birliğini kuruyor
Funmilayo Kuti, memleketi Abeokuta'ya döndükten sonra, 1932 yılında Abeokuta Kadınlar Kulübünü kurdu.
Abeokuta Kadınlar Kulübü (ALC), başlangıçta çoğunlukla Batı eğitimli Hristiyan kadınlardan oluşan bir sivil ve hayırsever grup olarak faaliyette bulunan bir kulüp iken zamanla daha politik ve feminist bir kimlik kazandı.
Funmilayo Kuti'nin direnişini başlatan sorun, bölgedeki ağır ve haksız vergilendirme idi.
1918 yılında, işsiz olanlar da dâhil olmak üzere 15 yaşından küçük kadınların (evlenme yaşı olarak kabul edilen yaş) gelir vergisi olarak yılda üç şilin ödemesini gerektiren vergi politikaları uygulamaya konmuştu.
Erkekler ise 18 yaşına kadar bu vergiyi ödemek zorunda değildi.
İkinci Dünya Savaşı sırasında sömürge hükümeti tarafından bir gıda fiyat kontrol politikası da uygulamaya konulmuştu ve bu politika, vergiye ek olarak kadın küçük tüccarları daha da mağdur etmişti.
Vergilerini ödeyemedikleri zaman kadın tüccarların mallarına ya da ürünlerine SNA adına çalışan ajanlar tarafından sık sık el konuluyordu.
Abeokuta Kadınlar Kulübü, 1944'te genellikle yoksul, okuma yazması dahi olmayan ve sömürge otoriteleri tarafından sömürülen pazar kadınlarını bünyesine resmen kabul ettikten iki yıl sonra, üyeliğini Abeokuta'daki tüm kadınlara açtı.
Funmilayo Kuti, 1949'da birliğin adını Nijerya Kadınlar Birliği (NWU), 1953'te ise Nijerya Kadın Dernekleri Federasyonu (FNWS) olarak değiştirdi.
Temsil olmadan vergi yok
Vergilendirme hususunda yaptıkları şikâyetler sonuç vermeyince kadınlar Kuti'nin önderliğinde harekete geçti ve Aralık 1947'de Oba (Kral) Ademola II'nin sarayını kuşatıp gece gündüz savaş şarkıları söyleyerek verginin kaldırılmasını talep etti.
Britanya yetkilileriyle özellikle kendi dili olan Yoruba dilinde konuşan Kuti, "Temsil olmadan vergi yok" sloganıyla hareket etti.
Funmilayo Kuti aktivizmiyle ülke çapında tanınır hale geldi. Hem yurt içinde hem de yurt dışında kadın hakları konusunda düzenli konuşmalar yaptı.
Kuti'nin amacı kadınların seçme ve seçilme hakları konusunda farkındalık yaratmaktı ve bunu başardı.
Kuti, o dönemin yöneticisi olan Sir Ladapo Ademola II. (Alake) hükümetine karşı büyük gösteriler düzenledi ve bunun sonucunda Ademola 1949'da geçici olarak tahttan indirildi.
Bu zafer sonrası Funmilayo Kuti, genellikle kadın liderlere verilen ve "eşitlerin birincisi" anlamına gelen geleneksel "Beere" unvanını alırken, Nijerya basınında da "Lisabi'nin dişi aslanı" (Lisabi: Egba halkının kahramanı) olarak anılacaktı.
Kendisini destekleyenlerin yanı sıra, Kuti'nin iktidarı ele geçirmeyi planladığını düşünen bir kesim de vardı.
Bir kadının örgütleyici gücü ve direnci bazı erkek yazarları ve politikacıları kızdırmak için yeterliydi.
Çin'e ve Sovyetler Birliği'ne yaptığı geziler sonrası Kuti, komünist eğilimleri olduğu gerekçesiyle daha fazla tepki toplamaya başladı.
Kadınları su parası ödememeye teşvik etmek suçundan beş kez yargılandı.
Tüm bunlar Funmilayo Kuti'yi daha da cesaretlendirdi. Kuti, seçimlere katılarak kadınlara oy hakkı verilmesi için mücadele edeceğini duyurdu.
Seçimlerde girdiği NCNC partisi erkek adaylara öncelik tanıdığı için kaybeden Kuti, kendi partisini kurdu.
Her ne kadar seçimleri kaybetse de kazandığı oy sayısı ile toplumdan aldığı desteği ispatlamış oldu.
Siyasette istediği başarıyı elde edemese de kadınların hakları için verdiği mücadele sonucu belli bir kesimin nefretine maruz kaldı.
Ölümü kesesine koyan kadın
1970'lerin başında, oğlunun yani ünlü müzisyen ve aktivist Fela Kuti'nin yaptığı gibi soyadını Anikulapo-Kuti olarak değiştirdi.
Yoruba dilinde "ölümü yakalayıp kesesine koyan kişi" anlamına gelen Anikulapo soyadını alması, kendi kültürünü ön plana çıkarmak, İngiliz etkisine başkaldırmak ve haksızlığa karşı verdiği mücadelede ölüme bakış açısını anlatmak için attığı önemli bir adımdı.
1977'de çok sayıda asker, Kuti'nin Lagos'taki aile mülküne saldırdı.
Saldırı sırasında askerler devrimci kadını saçlarından sürükleyerek ikinci katın penceresinden aşağı attı.
Ömrü boyunca haksızlığa, sömürgeciliğe ve adaletsizliğe karşı ülkesinin ezilmiş kadınlarıyla birlikte durmaksızın mücadele eden dişi aslan Funmilayo Anikulapo Kuti, iyileşmeyen yaraları sonucu ertesi yıl hayata veda etti.
Üst düzey bürokratlarla bile İngilizce değil kendi ana dilinde konuşmayı tercih eden, sömürgeci Batı kültürünü reddederek kendi kültürünün giysilerine sahip çıkan Funmilayo Kuti, yalnız Fela'nın annesi değil, bir ulusun annesi olarak anılmayı ve daha fazla tanınmayı hak ediyor.
Devrimci kadın liderin hayatının ve mücadelesinin anlatıldığı Nollywood yapımı film, 2024 yılının mayıs ayında gösterime girdi ve Funmilayo Anikulapo Kuti'nin daha geniş kitlelerce tanınması için ilham verici bir adım oldu.
Ancak Kuti'nin daha fazla mecrada, eğitim ve kültürel etkinlikler yoluyla daha geniş bir şekilde tanıtılması, şüphesiz onun toplumsal etkisinin ve mirasının daha iyi anlaşılmasını sağlayacak.
Kaynaklar:
https://lawakhigbe.com/2020/11/04/remembering-funmilayo-ransome-kuti-nigerias-lioness-of-lisabi-by-tayo-agunbiade/
https://www.aljazeera.com/features/2020/10/1/the-lioness-of-lisabi-who-ended-unfair-taxes-for-nigerian-women
Shonekan, Stephanie. "Fela's Foundation: Examining the Revolutionary Songs of Funmilayo Ransome-Kuti and the Abeokuta Market Women's Movement in 1940s Western Nigeria." Black Music Research Journal 29, no. 1 (2009): 127–44. http://www.jstor.org/stable/20640673.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
