Yemek pişirme gazlı (doğalgazlı ve propan) ocaklar erken ölümleri ve sık sık hastalanmaları tetikliyor.
İnsanlar ömürlerinin yaklaşık yüzde 90'nını iç mekanlarda geçiriyor.
Bu durum insanların NO2'ye maruz kalması üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir.
İspanya'daki Jaume I Üniversitesi'nden 6 bilim insanınınyaptığı bir araştırma, 27 AB ülkelerinde her yıl 36 bin 31 ve İngiltere'de 3 bin 928 kişinin erken ölümü gazlı (doğalgaz ve propan) ocaklardan salınan azot dioksit (NO2) kirleticisi olduğunu belirledi.
Bu rakamlar, otomobil kazası kaynaklı ölümlerin iki katına denk geliyor.
Evlerde, lokantalarda, fastfoodlarda, aşevlerinde ve benzeri mutfaklarda doğalgazlı ocakların yanması esnasında ürettiği azot dioksit (NO2), benzen (C6H6), karbon monoksit (CO), formaldehit (H2CO) ve ultra ince parçacıklar (PM2.5 ve PM1) gibi kirletici emisyonlar iç mekan hava kalitesini kötüleştiriyor ve ciddi halk sağlığı riskleri oluşturarak Avrupa'nın yenilenemeyen enerji kaynaklarına bağımlılığına katkıda bulunuyor.
Doğalgazlı pişirme cihazları, yanma işlemi sırasında NO2 salarak iç mekan hava kirleticilerinin önemli bir kaynağıdır ve bu da iç mekanlarda NO2 maruziyet seviyelerinin artmasına katkıda bulunur.
Mutfaklarda NO2 kirliliği hassas gruplar (çocuklar, yaşlılar, hamile kadınlar ve halihazırda solunum yolu rahatsızlığı olan kişiler) için risk oluşturuyor.
Doğalgazlı pişirme ocakları bulunan evlerin elektrikli ocaklı evlere göre yaklaşık yüzde 50 ila yüzde 400 oranında daha yüksek NO2 konsantrasyonuna sahip olduğunu tahmin ediliyor.
Lokanta, fast food ve benzeri mutfaklarda daha fazla azot dioksit (NO2) gazı salınıyor.
NO2 kirleticisi solunum yolu ile akciğerin derinliklerine kadar nüfus ederek solunum yollarını tahriş eder, iltihaplandırır, öksürük, hırıltı, dispne, bronkospazm ve hatta yüksek konsantrasyonda solunduğunda akciğer ödemi gibi sorunlara yol açtığı için solunum sistemini tahriş eder.
Azot dioksit kirleticisi PM2.5 kadar katil bir kirleticidir.
Hem uzun hem de kısa vadeli NO2 doğalgazlı veya propanlıocak kaynaklı maruziyetler, ocak kullanım süresi ve yoğunluğu (yani ne kadar gaz yakıldığı), davlumbaz kullanımı ve pencere açılması ve mutfakta geçirilen zaman gibi davranışsal faktörlerden büyük ölçüde etkilenir.
Azot dioksit ve benzen gibi kirleticiler özellikle tehlikelidir,çünkü tipik doğalgazlı ocak kullanımı bu kirleticilerin iç mekan hava konsantrasyonlarını sağlık standartlarının üzerine çıkarabiliyor.
Doğalgazlı veya tüplü ocaklardan dolayı iç mekân hava kalitesi NO2 kirletici bakından, dış hava kalitesinden 100 kat daha kirli olabiliyor.
İspanya'daki Jaume I Üniversitesi tarafından yapılan araştırmada: doğalgazla yemek pişirmek, daha önce düşünülenden daha kötü bir sağlık sorunu oluşturuyor.
Avrupa'da doğalgazla yemek pişirmenin sağlık ve ekonomik maliyetleri önemli ve daha önce anlaşılandan çok daha fazla.
14 Avrupa ülkesinde doğalgazla yemek pişiren hanelerdeki NO2 iç mekan konsantrasyonları, WHO belirlediği yıllık hava kalitesi sınır değerlerinden daha yüksektir (Şekil 1).
Şekil 1’deki veriler Avrupa Çevre Ajansı tarafından üretilen 2021 haritalarından interpole edilen ortam NO2'si ve ülke kümesine göre NO2 G/Ç oranıyla ilgili bilgilerin birleştirilmesiyle hesaplandı.
Ülke ortalamalı tahmini konsantrasyonlar dikkate alındığında, yemek pişirmek için gazlı cihazlar kullanan hanelerdeki tahmini NO2 konsantrasyonları, dış mekanlardaki NO2 konsantrasyonlarından daha yüksekken, elektrikli cihazlar kullanan hanelerdeki iç mekan NO2konsantrasyonları, dış ortam NO2 konsantrasyonlarından daha düşüktür (Şekil 1).
27 AB Üye Devletinden 13'ünde ve İngiltere’de, yemek pişirmek için gaz kullanan hanelerde iç mekan NO₂ seviyeleri WHO hava kalitesi sınır değeri olan metreküp başına 10 mikrogram aşıyor.
Bu ülkeler Romanya, Hollanda, Kıbrıs, İtalya, Belçika, Birleşik Krallık, Polonya, Macaristan, Almanya, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Yunanistan ve Slovenya'dır.
Aksine, elektrikli cihaz kullanan hanelerde ülke ortalamalı NO2 konsantrasyonlarında herhangi bir aşım gözlemlenmedi.
Aksine, elektrikli pişirme ocağı kullanan hanelerde ülke ortalaması NO2 konsantrasyonlarında herhangi bir aşım gözlemlenmedi.
NO2 gazı, göz, burun, boğaz ve alt solunum yollarının tahrişi de dahil olmak üzere olumsuz sağlık etkileriyle bağlantılı olduğu kanıtlanmış bir hava kirleticisidir.
NO2 kirliliği iç mekan havasında saatlerce kalabiliyor. Ve yatak odası dahil tüm odalara hızlıca yayılabiliyor. En fazlada mutfak havasında kalıyor.
Yatak odalarında, oturma odalarında ve mutfakta azot dioksit (NO2) konsantrasyonları, yemek pişirilmeye başladıktan 25 dakika sonra Dünya Sağlık Örgütü'nün 1 saatlik 200 µg/m3 sınır değerini aşıyor.
Doğal gazlı ocaklarda pişirmenin yapıldığı evlerde NO2seviyeleri, WHO'nun bir saatlik maruz kalma sınırını (mutfaktan uzak odalarda bile) birçok saat boyunca aşabiliyor.
Özellikle küçük evlerde ve apartman dairelerinde yaşayan insanlar daha yüksek NO2 maruziyetseviyeleriyle karşı karşıya kalabilir.
İç mekan NO2 genel olarak dış mekan NO2'den daha yüksekti ve çoğu durumda en yüksek NO2 seviyeleri mutfakta gözlendi.
Genel olarak, açık hava NO2 kaynağı mutfaktaki NO2'nin yüzde 73-yüzde 76'sına ve oturma odasındaki NO2'nin yüzde 76-yüzde 85'ine katkıda bulunuyor.
Avrupa evlerindeki NO2 konsantrasyonları, erken ölüm ve ömrü kısaltma sayısıyla ilişkilendiriliyor.
Ülkelere göre Şekil 3 ve Şekil 4, sırasıyla doğal gazlı pişirme nedeniyle tahmin edilen erken ölüm sayısı ve kaybedilen yaşam yıllarının ülkelere göre dağılımını gösteren haritaları sunuyor.
Şekil 3. AB Ülkelerine Göre Doğal Gazlı Cihazlarla Yemek Pişiren Hanelerin Mutfaklarında NO2 Konsantrasyonlarına Maruz Kalma Nedeniyle Tahmini Erken Ölüm Sayısı
27 AB ülkesinde tahmini erken ölüm sayısı, Şekil 3'ye göre, yemek pişirmek için doğalgazlı ocakların kullanıldığı Kıbrıs ve Malta'da 0 ile nüfusun yüzde 74’nün yemek pişirmek için doğal gazlı cihazlar kullandığı İtalya'da kapalı mekan NO2kirliliğine bağlı 12 bin 786 erken ölümlerin sayısı açısından ilk sırada yer alıyor (Şekil 3).
Polonya ve Romanya'da yaklaşık 6 bin erken ölüm gerçekleştiği tahmin edilirken, Fransa ve İngiltere’de doğal gazlı pişirme emisyonlarından kaynaklanan NO2'ye maruz kalma nedeniyle yaklaşık 4 bin insanın erken ölüm gerçekleştiği tahmin ediliyor.
Erken ölümlerin AB ve İngiltere genelinde tahmini maliyeti 160 milyar avrodur (27 AB ülkesine 142,5 milyar avro).
Bu bedelin üçte biri, İtalya 54 milyar avro ile en yüksek maliyetkaybı ile karşı karşıya.
ABD'de yapılan bir çalışmada doğalgazlı ocaklarının yanması ile salınan NO2 kirleticisine uzun süreli maruz kalma her yıl 19 bin insanın erken ölümüne neden oluyor.
Bunun toplumsal maliyeti yıllık 250 milyar dolardır.
Ve yapılan çalışmalarda yılda 50 bin mevcut çocukluk astım vakasının doğal gazlı ocaklardan kaynaklanan NO2 maruziyetinebağlantılı olduğu ortaya kondu.
Doğalgazlı ocaklardan yayılan ve solunum yolu ile alınan azot dioksit (NO2) gibi zehirli gazlar, insan ömrünü 2 ila 3 yıl çalıyor, kısaltıyor.
Kalp ve akciğer hastalıklarına yol açıyor.
Ayrıca astımı da kötüleştiriyor.
Doğalgazlı pişirme emisyonlarına maruz kalma nedeniyle tahmini kaybedilen yaşam yılları, yemek pişirmek için doğalgaz kullanmayan Kıbrıs ve Malta'da sıfır ve nüfusun yüzde 54'ünün yemek pişirmek için doğalgazlı ocakların kullanıldığı İngiltere’de 15 bin 758 kaybedilen yaşam yılına neden oluyor.
Hanelerde yüzde 50 ile yüzde 70 oranında doğagazlı yemek pişirme ocağı kullanan Romanya’da 13 bin 228, Polonya’da 12 bin 672 ve İtalya’da 12 bin 1 kaybedilen yaşam yılına neden oluyor.
Genel olarak bu, doğalgazlı pişirme emisyonlarından kaynaklanan NO2'ye kapalı mekanlarda maruz kalma nedeniyle 27 AB ülkesinde tahmini 60 bin 758, 27 AB ülkesi ve İngiltere toplamı ile yılda 76 bin 541 yaşam yılı kaybedildiği anlamına geliyor.
Bu da 27 AB ülkesi ile İngiltere toplamında yılda 14 milyar avro ve 27 AB ülkesinde yılda 11 milyar avro ekonomik kaybı temsil ediyor.
Bunun yılda 2 milyardan avrodan fazlası doğrudan İtalya ile bağlantılı.
27 AB genelinde yaklaşık 726 bin ve İngiltere’de 331 bin astım vakasının doğal gazlı veya propanlı ocakların kullanımıyla bağlantılı olabileceğini tahmin ediliyor.
27 AB ülkesi ve İngiltere toplamında yılda 1 milyon 56 bin 886 adet astım vakası gerçekleşti.
Doğalgazlı veya propanlı ocaklarda pişirmenin daha yaygın olduğu ülkeler en çok etkilenenlerdir.
İngiltere, İtalya, Fransa ve Polonya listenin başında yer alırken, İngiltere’de 331 bin ve İtalya'da 165binden fazla vaka bulunuyor.
ABD'deki mevcut çocukluk astımının yüzde 12,7'si doğalgazlı ocak kullanımına atfediliyor.
AB ve İngiltere'de gazlı pişirme cihazlarının yaydığı NO2'ye uzun süreli maruz kalmayla bağlantılı olarak astım geçiren çocukların tahmini sayısı 41 bin çocuktur (AB'de 25 bin).
Doğal gazlı ocağı olan bir evde yaşayan çocukların astım riski yüzde 42 oranında arttı.
Çocuklarda astım tedavisinin maliyeti, ek sağlık harcamalarında yılda 4,3 milyar dolara denk geliyor.
Çocukların solunum sistemi, tahriş olmuş hava yolları ve kötüleşen solunum semptomları, astım, azalmış akciğer fonksiyonu ve akciğer enfeksiyonlarına karşı artan duyarlılık etkileri görülüyor.
Yetişkinlerin solunum sistemi, solunum fonksiyonları/solunum problemleri, astım ve akciğer fonksiyonlarında azalma, dolaşım sistemi, kardiyovasküler hastalıklar, kan basıncı artışları görülüyor.
Doğal gazlı pişirme emisyonlarına maruz kalmanın etkisini ve astımı azaltmak için daha temiz pişirme ocaklara geçmekten en çok faydalanacak Avrupa ülkeleri İngiltere, Fransa, İtalya, Polonya, Romanya, Hollanda, İspanya ve Macaristan'dır.
Pediatrik astım vakaları için tahminler yaklaşık 367 bin ve buna karşılık gelen yaklaşık 15 bin Engellilik Ayarlı Yaşam Yılı (DALY) kaybı olarak belirlendi.
Bu metrik, gazlı pişirmenin refah üzerindeki derin etkisini, acil sağlık sorunlarının ötesine geçerek genel yaşam kalitesinde bir azalmaya kadar uzandığını vurgular.
Özellikle, her yıl bu vakaların 25 binden fazlasının, Malta ve Kıbrıs'ta 0'dan İtalya'da 6 bin 510'a kadar değişen ve tahmini 990 DALY kaybına yol açan gazlı pişirmeyle bağlantılı güvenli olmayan NO₂ seviyelerine iç mekanda maruz kalmayla doğrudan ilişkili olabileceği tahmin ediliyor.
NO2'ye uzun süreli maruz kalmanın (ortalama bir yıl boyunca) pediatrik astımın artan sıklığı ve alevlenmesi, erken ölüm oranı ve akciğer kanseri, erken doğum ve diyabet sıklığı ile bağlantılı olduğu gösterildi.
Evlerde doğal gazlı pişirme, çocuklarda ve yetişkinlerde elektrikli pişirmeye kıyasla mutfaklarda NO2 kaynaklı hava kirliliğine maruz kalmak felç, iskemik kalp hastalığı, zatürre, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) ve rahim kanseri gibi bulaşıcı olmayan hastalıklara yol açıyor.
27 AB ülkesinde doğal gazlı pişirme ocaklarından kaynaklanan uzun süreli NO₂ maruziyetiyle ilişkili pediatrik astım vakalarının yıllık maliyetinin yaklaşık 174 milyon avro olduğu tahmin ediliyor.
İngiltere dahil 27 AB ülkesinde evlerde doğal gazlı pişirme ocaklarının varlığı göz önüne alındığında, mali yük 367 bin pediatrik astım için tahmin edilen maliyetlerde önemli ölçüde artarak yıllık 2,6 milyar avronun üzerine (İngiltere + AB ülkeleri toplamı 4 milyar avro) ve toplam nüfus için 1,1 milyar avroya çıkıyor.
NO₂'ye uzun süreli maruz kalma, çocuklarda akciğerlerin gelişimini de etkileyebilir.
Doğalgazlı ocaklar çocuklarda astım, akciğer kanseri ve ölümle ilişkilendiriyor.
Evde doğal gazla çalışan bir pişirme cihazının varlığı ile çocuklarda DEHB gelişimi arasında potansiyel bir bağlantı olduğu ileri sürülüyor.
İç mekanlarda azot dioksit ile kirlenmiş hava solunduğu zaman akciğerlerin bakterilere karşı savunmasını azaltarak enfeksiyonlara karşı daha duyarlı hale getirebilir.
Doğal gazlı ocakların bolluğu ve genel olarak ek NO2maruziyetinin tehlikeleri göz önüne alındığında, kamu güvenliğini değerlendirmek için ocaklarda doğalgazın yanmasından kaynaklanan NO2 maruziyetinin yükünü ve sağlık sonuçlarını ölçmek gerekir.
Hollandalı bilim adamları, 247 evde hava kalitesini ölçtüler ve doğalgazla yemek pişirmenin, gazsız pişirmeye göre neredeyse 2 kat daha fazla iç mekan NOx emisyonuna yol açtığını buldular.
İç mekan hava kirliliğinde hanelerin iç ortam boyutu önemli bir faktördür.
Doğalgazlı ocak kullanan 75 metrekare ve daha küçük boyutlu konutlarda oturanlar (bu tür evlerde yaşayanlar yılda 16 mikrogram/m3’den yüksek NO2 kirliliğine maruz kalmakta), 280 metrekarelik evlerde yaşayanlara göre 4 kat daha fazla kronik NO2 kirliliğine maruz kalıyorlar.
Kısaca evlerin iç mekanları küçüldükçe doğalgaz veya propan ocağı kaynaklı NO2 kirliliği iç mekanlarda artıyor.
Binaların bodrum katlarındaki iç mekanlarda NO2 kirliliği sürekli yüksek konsantrasyonda seyrediyor.
Doğalgazlı ocaklarda pişirmenin yapıldığı bodrum kat mutfaklarında NO2kirliliği seyrelmediği için yaşananların sağlığı için çok çok tehlikeli.
Havalandırılmayan doğal gazlı pişirmenin yapıldığı mutfaklar ölüm saçıyor.
Havalandırması, bacası veya davlumbazı olmayan doğal gazlıocakların, büyük bir iç mekan hava kirliliği kaynağı olabileceği bulundu.
Aşçılar ve dönerciler dikkat, yemek pişirirken yavaş yavaş zehirlenebilirler.
Ocaklar yanarken kirleticilerin oda içinde dağılmasını önlemek için havalandırma sistemi mutlaka olmalı ve çalıştırılmalı.
Evlerde, Lokantalarda ve fastfoodlarda doğal gazlı yemek pişirirken iç mekanda NO2 emisyonunu azaltmak için mutlaka havalandırma çalıştırılmalı.
Bu, havalandırma ve davlumbazlarını açmak, pencereleri açmak anlamına gelir.
Böylece mutfakta kirli hava birikmesi önlenir ve kirli hava dışarı atılır.
Doğalgazlı ocağın olduğu evlerde, havalandırma veya davlumbaz sistemi kullanarak kirletici NO2 maruziyeti azaltılabilir.
Havalandırıcı arızalı ise derhal tamir ettirilmeli.
Yapılan bir çalışmada, pencerelerini veya havalandırmasını kapalı tutan mutfaktaki kişilerin, pencerelerini veya havalandırmasını açık bırakan kişilere kıyasla 9 kat daha fazla uzun vadeli NO2 kirliliğine maruz kaldığı tespit edildi.
Bu yüzden doğalgazla veya propanla yemek pişirme esnasında havalandırma çalıştırılmalı, havalandırma sistemi yoksa pencerenin açık tutması özellikle tavsiye edilir.
Avrupa’da bazı şehirlerde doğalgazlı veya propanlı yemek pişirme yerine elektrikli yemek pişirme sistemine geçerek NO2 kaynaklı tehlikenin önüne geçilliyor.
Yapılan bir çalışmada elektrik ocakla pişirmeye geçilmesi ile yüzde 35 oranında sağlık harcamasının azaltılabileceği tespit edildi.
ABD'de hanelerin yaklaşık yüzde 38'inde ve yaklaşık 47 milyon evde propan veya doğalgaz ocakları kullanıyor.
AB'deki her üç evden biri doğal gaz ocaklarda yemek pişiriliyor.
İngiltere'deki evlerin yüzde 54'ü doğal gazlı yemek pişiriyor.
İtalya, Hollanda, Romanya ve Macaristan'da ise yüzde 60'tan fazlası doğalgazlı pişirme yapıyor.
Yunanistan, Finlandiya, İsveç, Bulgaristan, Danimarka, Almanya, Avusturya’da yemek pişirme ocakları yüzde 95’in üzerinde elektriklidir (Şekil 7).
Erken ölüm, pediatrik ve toplam astım vakalarının yıllık maliyetinin AB için 157 milyar avro olduğu tahmin ediliyor ve AB ve İngiltere'deki maliyetler birleştirildiğinde 180 milyar avroya çıkıyor.
Türkiye’de 2022'de doğalgaz konut abone sayısı 18 milyon 982 bin 872’dir.
2023 yılı verilerine göre İstanbul 5 milyon 674 bin 88 aboneyle ilk sırada yer aldı.
İstanbul'u 2 milyon 8 bin 884 aboneyle Ankara, 1 milyon 73 bin 385 aboneyle Bursa, 928 bin 128 aboneyle İzmir, 712 bin 858 aboneyle Kocaeli, 570 bin aboneyle Konya takip eti.
Türkiye’de doğalgazlı ve propanlı (tüplü) yemek pişirme ocakları yüzünden erken ölümler, ömür kısalması ve hastalanma vakaları incelenmeli.
Türkiye’de mutfaklarda doğalgaz veya propan ocak kaynaklı NO2 kirliliğine dur demek için Yunanistan, Finlandiya, İsveç, Bulgaristan, Almanya gibi ülkeler incelenerek yeni yapılacak binaların projelendirmesi ve uygulamasından başlayarak yemek pişirmede elektrikli indüksiyon ocak kullanımına geçiş çalışması başlatılmalı.
Veya mutfaklarda ocak üzerinde en az 50 L/saniye emme kapasiteli havalandırma sistemi zorunlu olmalı.
Mevcut evlerde ise sağlık harcamalarını azaltmak ve konforlu yaşam için kademe kademe elektrikli ocaklara veya havalandırmalı sisteme geçiş için teşvik sistemi uygulamaya konmalı.
Doğalgazlı ocaktan elektrikli indüksiyon ocağına geçmek, bilinen bir sağlık tehlikesi olan iç mekan NO2 hava kirliliğini yüzde 50'den fazla azaltabilir.
Doğal Gazlı Ocaklardan Elektrikli Ocaklara Geçiş İç MekanHava Kirliliğini Azaltır.
Kaynaklar:
1. https://repositori.uji.es/server/api/core/bitstreams/ddfd7cb7-32b6-4745-a628-0792f94f8a87/content
2. https://theguardian.com/environment/2024/oct/28/pollutants-from-gas-stoves-kill-40000-europeans-each-year-report-finds
3. https://www.mirror.co.uk/news/fumes-gas-stoves-kill-40000-33984839
4. https://www.science.org/doi/10.1126/sciadv.adm8680
5. https://cen.acs.org/environment/atmospheric-chemistry/Gas-stoves-responsible-19000-premature-deaths/102/web/2024/05
6. https://www.thelancet.com/journals/lanplh/article/PIIS2542-51962030272-2/fulltext
7. https://lacittanews.it/cose-questa-storia-che-le-cucines-a-gas-uccidono-ogni-anno-12-000-persone-in-italia/
8. https://epha.org/wp-content/uploads/2024/10/epha_cleancooking_281024_policypaper.pdf
9. https://www.clasp.ngo/research/all/the-public-health-environmental-impacts-of-cooking-with-gas/
10. https://www.mdpi.com/2076-3417/14/18/8461
11. https://time.com/6973296/gas-stove-nitrogen-dioxide-danger/y
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
