Rusya'nın 107 yaşındaki, köklü gazetesi İzvestiya, hazırladığı "Gaz Kavşağı" dosyasıyla Ortadoğu'daki gerilimlerin arkasında duran ekonomik çıkar mücadelelerinin kronolojisini gözler önüne serdi.
Dosyada ilgi çeken hususlardan biri, 2016 yılında bölgedeki doğalgaz mücadelesine Türkiye'nin katılmasının dengeleri nasıl değiştirdiği.
Ayrıca, imzalanan anlaşmalara rağmen, Gazze Şeridi'nin ve Filistin Otonomisi'nin Akdeniz'de yasal hakkı olan doğal servetlerden nasıl mahrum bırakıldığı da dosyaya açık şekilde yansıyor.
İzvestiya'nın "Gaz Kavşağı" dosyasını Independent Türkçe okurları için Türkçeye çevirdik, okurların ilgisine sunuyoruz:
28 Eylül 1995
"İsrail Başbakanı İzhak Rabin ve Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) Başkanı Yaser Arafat, Oslo Anlaşması'nı imzaladı (aynı zamanda Taba Anlaşması'nı). Anlaşmanın koşullarına göre, Gazze Şeridi'nin kıyı çizgisine 20 mil mesafedeki yataklar da dahil olmak üzere, kendi doğal servetlerini kendisi kullanma hakkı elde etti. Anlaşmaya kadar İsrail ve Filistin, tamamen petrol ve doğalgaz ithalatına bağımlılardı."
1999
"Birleşik Krallık Gaz Arama Grubu, Gazze kıyısına 17-21 mil mesafede 28,5 milyar metreküp hacminde Gaza Marine yatağını keşfetti. Gaza Marine'de arama ve gaz çıkarma konusunda imzalanan anlaşma doğrultusunda yüzde 60 hisse British Gas Group'a (2016 yılında Shhel'in içinde) verilirken, yüzde 30 hisse Filistin yönetimiyle ilintili Özel Consolidated Contractors Company şirketine, yüzde 10'luk hisse ise Filistin Yatırım Fonu'na kaldı."
"Yam Thetis Konsrosiyumu'na dahil şirketler (ABD'li Noble Energy ve İsrailli Delek Group) ilk kez Doğu Akdeniz'de doğalgaz buldu. Gaza Marine'ye ait İsrail Noa gaz yatağında ilk kazı yapılırken (1,1 milyar metreküp doğalgaz olduğu değerlendiriliyordu) açılan Mari-B yatağında 42,5 milyar metreküp gaz olduğu değerlendirilmişti."
"BG Group elektrik enerji üretiminin sonraki aşaması için Mısır, Gazze ve İsrail'den gaz tedarik etmeyi planlıyordu. İsrail Başbakanı Ehud Barak Gaza Marine'de Marine-1 adını almış ilk kuyunun inşasına başlamak için BG Group'a izin verdi. Filistin yönetimi denizdeki yatakları Gazze ile birleştiren boru hattı inşası planını onayladı. Projenin maliyeti 150 milyon dolardı."
2000-2004
"27 Eylül 2000'de Filistin Ulusal Yönetimi Başkanı Yaser Arafat, Gaza Marine sondaj makinesindeki ilk ateşi yaktı. Arafat, 'Bu,Allah'ın bize ve çocuklarımıza armağanıdır... Bu, ekonomimize sağlam temel oluşturacak ve bağımsız devlet kurulmasında Filistin'e yardım olacaktır' dedi."
"28 Eylül'de İkinci İntifada başladı (Filistinlilerin isyanı)"
"6 Şubat'ta İsrail Başbakanı Ariel Şaron, İsrail'in Filistin'den gaz almasını tamamen yasakladı. 2002 yılında Birleşik Krallık Başbakanı Tony Blair'in ısrarıyla yasak kaldırıldı ve anlaşma 2003 yılında yeniden yürürlüğü girdi."
"Yam Tetis yatağının tükenmesinden dolayı artan enerji krizinin fonunda İsrail hükümeti gazın piyasa fiyatının altında naklini ve Hamas hareketinin finansmanına sarf edilmemesi için, Filistin'in gaz gelirlerinin Tel Aviv tarafından kontrolünü talep etti."
"Birleşik Krallık hükümetinin müdahalesiyle Filistin'den gaz sevkine ilişkin İsrail ile British Gas arasındaki görüşmeler yeniden başladı."
"İlk büyük İsrail yatağı olan Tamar açıldı."
2005
"Mahmud Abbas (Başkan) seçildi ve Filistin Otonomisi lideri olarak yemin etti."
"Mayıs 2005'te İsrail ve Mısır EMG şirketi, 2,5 milyar hacimli 15 yıllık gaz anlaşmasını imzaladı."
"Bertini Anlaşması, Gazze Şeridi yetki alanını 20 milden 12 mile indirdi."
2006-2007
"Hamas, Filistin Ulusal Otonimi Parlamentosu seçimlerinden zaferle çıktı. Hareket, 132 sandalyeli parlamentoda 74 yer kazandı. Bunun hemen ardından, hareket yönetimi 1999 yılında BG Group ile imzalanan anlaşmayı, şirkete verilen yüzde 60'lık hisseyi 'hırsızlık' diye nitelendirerek kabul edilemez olduğunu açıkladı.
Ancak siyasi iktidar uğruna mücadeleye seçimden ikinci sırada çıkmış Fetih Partisi (Filistin'in Özgürlüğü Uğruna Mücadele Hareketi) de girdi. Açık askeri çatışmaya dönüşen karşı durmada bir sene içinde 600'ün üzerinde insan hayatını kaybetti. Sonuçta Filistin parçalandı. Gazze Şeridi Hamas'ın kontrolünde kalırken Batı Şeria Fetih'in kontrolüne geçti. O zamandan bu yana Hamas'ı devre dışı bırakan İsrail Fetih ile gizli görüşmeler yapıyor."
"Mayıs 2007'de görüşmelerin detayları ortaya çıktı. İsrail'de imal edilmesi için boru hattıyla Aşkelon'a gönderilecek gaz oradan İsrail pazarına sevk edilecek ve Gazze'nin kısıtlı ihtiyaçlarını da kapatacaktı. Hamas'ı devre dışı bırakarak Filistin'in gaz gelirlerinin Filistin Kurtuluş Örgütü yönetimindeki özel bir hesabın açılması konusu müzakere edildi."
"20 Aralık 2007'de 'aşılamaz anlaşmazlıklar'dan dolayı BP Group, İsrail ile görüşmelerin sonlandığını açıkladı. Şaron'un 2000 yılında Filistin gazının alışına yasak koymasından sonra görüşmeler fiiliyatta durdu. Daha sonra Tel Aviv'deki ofisini kapatan şirket Ramallah'taki ofisini açık bırakarak yatakların işletilmesi konusundaki anlaşmasını yürürlükte tutuyor."
2008-2010
"Mısır, İsrail'in ana gaz tedarikçisi oldu."
"Daha sonra Mısır'ın muhalif milletvekilleri ve aktivistler Mısır ile İsrail arasındaki gaz anlaşması aleyhinde kampanya başlattı. Bu durumda İsrail yetkilileri ülkenin alternatif gaz tedarikçisi bulması gerektiğini kararlaştırıyor."
"27 Aralık 2008'de İsrail'in 6 aylık ateşkesi ihlal etmesinden sonra Gazze'de savaş başladı. Nedenlerden bir tanesi Filistin yataklarının gelirinin Hamas'ın yönetimine verilmesinin İsrail tarafından kabul edilmemesidir."
"Gazze kıyılarında Filistinliler için izin verilen alan 6 milden (11 kilometre) 3 mile düşürülüyor (5,5 kilometre).
"Hayfa'ya 83 kilometrelik mesafede 200 milyar metreküp kapasiteli Tamar yatağı açılmıştır. Sondaj işlerini AVNR İ. Delek Drilling ve Delek Group Ltd. şirketleriyle ortaklık halinde Noble Energy yapıyor."
"17 Ocak 2009'da BM Genel Kurulu Gazze'de hemen ateşkes ilan edilmesi yönünde karar alıyor. Ertesi gün İsrail Bakanlar kurulunun kararıyla operasyon sona erdi."
"Noble Energy, İsrail kıyısının 54 kilometre uzaklığında değerlendirmelere göre 20 milyar metreküp kapasiteli gaz yatağı buldu."
2010-2011
"30 Aralık'ta Noble Energy o zamana kadar bölgedeki en büyük yatağı olan Hayfa'nın 130 kilometreliğinde ve fiilen İsrail-Lübnan sınırında Leviafan yatağının açıldığını ilan etti. Yataktaki gazın genel miktarının 620 milyar metreküp olduğu ifade edilmişti. Bazı değerlendirmelere göre 5,8 kilometre derinlikte 3 milyar varil potansiyelli bir petrol yatağının bulunuyor."
"Kıbrıs kıyı şeridinde Afrodita isimli kocaman bir gaz yatağı bulundu. O zaman yatağın hacmi 200 milyar metreküp olarak değerlendirilmişti."
"Ocak 2011'de Arap Baharı sürerken İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ve Filistin lideri Mahmud Abbas, Mısır'da gaz muhtemel gaz anlaşmasına ilişkin görüşmelere yeniden başladı. Bir ay geçtikten sonra Netanyahu Filistin gazını kullanmanın zamanının geldiğini açıkladı: Netanyahu, 'Filistin yataklarının geliri Filistin yönetimine, İsrail yataklarının geliri ise İsrail hükümetine gidecek. Ve ben bunun istikrar için, çiçeklenme ve barış için iyi olduğunu düşünüyorum' dedi."
"11 Şubat 2011'de Hüsnü Mübarek kitlesel protesto eylemlerinden sonra istifa etti. Üzerinden 4 ay geçtikten sonra ülkenin geçici hükümetinin İsrail ile anlaşmayı yeniden değerlendirme ve fiyatları iki misli artırma niyetinde olmasına ilişkin haber çıktı."
2012-2013
"Kapasitesi 1,2 trilyon metreküp olarak değerlendirilen Tanin yatağında gazın bulunmasına ilişkin "kayda değecek belirtilerin" olduğu haber verildi."
"Mısır, İsrail'e gaz ihracını durduracağını açıkladı."
"Aşkelon kıyısının 90 kilometre batısında Şimşon gaz yatağı bulundu. İlk değerlendirmelere göre yataktaki gazın miktarı 15,6 milyar metreküp"
"Gaz konusunda Filistin-İsrail görüşmelerinin yeni aşaması başladı. Hamas bir daha kendisinin içinde olmayacağı hiçbir anlaşmayı kabul etmeyeceğini açıkladı: Hamas temsilcisi Sami Aby Zuhri, 'Biz Gazze kıyılarındaki gaz yataklarıyla ilgili Filistin yönetiminin imzaladığı hiçbir anlaşmayı tanımıyoruz ve bu kabilden imzalanmış her anlaşmayla ilgili Gazze Hükümeti'yle istişarede bulunulması gerekir' açıklamasında bulundu. Görüşmeler sonuçsuz bitti."
"Kasım 2012'de İsrail Savunma Ordusu, Gazze Şeridi'nde 8 günlük operasyon yaptı. Operasyonun gerekçesi örgütün askeri kanadının (İzzettin Al Kassam Tugayları) kanadının lideri Ahmed Cabari'nin katledilmesinin karşılığında Hamas'ın İsrail topraklarına 100'ün üzerinde füze fırlatması oldu."
"Tamar yatağından gaz çıkarılmasına başlandı. Boru hatlarıyla gaz İsrail'in Aşdod'daki elektrik şirketine sevke diliyordu."
2014
"Palestine Power Generating Company (PPGC) İsrail'in en büyük gaz yatağı Leviafan'ın ilk alıcısı olurken, 20 senede 1,2 milyar dolarlık mal alacağına ilişkin mektup sundu. Gazın, Cenin yakınlarında kısa süre önce yapılan yeni elektrik santralinde kullanılacağı açıklandı."
"ABD Dışişleri Bakanlığı aracılığında Nobel Energy, Amman merkezli Arap Kalyum şirketi ve yan kuruluşu Jordan Bromine ile Tamar yatağından 15 seneliğine gaz tedarik etmek için 771 milyon dolarlık anlaşma imzaladı."
"Kariş yaz yatağı bulundu. İlk değerlendirmelere göre yatağın kapasitesi 45-47 milyar metreküp."
"8 Temmuz-26 Ağustos. Gazze'de savaş.... İsrail Başbakanı Netanyahu büyük bir terör eylemine karşı önleyici tedbir olarak 'Sarsılmaz Kaya' operasyonunun başladığını duyurdu. İsrail kaynakları, Hamas'ın eylemi 17 Temmuz için planladığını belirtmişti."
"Ürdün hükümeti, 14-15 milyar dolarlık İsrail gazının 15 sene içinde tedariki için Noble Energy ile niyet anlaşması imzaladı. Ürdün Parlamentosunun anlaşmayı önlemeye çalıştığı sıralar İsrail'in tekele karşı mücadele eden kurumları Noble Energy'yi, Leviafan'ın üzerindeki mülkiyet ve işletme hakkından mahrum etme niyetinde olduğunu açıklamanın yanı sıra, PPGC ile yapılmış anlaşmanın yasal olup olmadığını kuşku altına aldı."
2015
"PPGC, İsrail ile gaz anlaşmasını iptal etti."
"7 Şubat 2015'te Gazprom Başkanı Aleksey Miller ve Türkiye'nin Enerji ve Doğal Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız'ın buluşmasında Türk Akını gaz boru hattının Türkiye topraklarından geçecek kısmının güzergahı üzerinde anlaşmaya varıldı. Proje, Güney Akını projesinin inşasına ilişkin gerçekleştirilmemiş planların yerini aldı."
"Eni şirketi Mısır'ın iç sularındaki Zöhr yatağını buldu. Uzmanların değerlendirilmesine göre yatağın kapasitesi 850 milyar metreküp."
"26 Kasım 2015'te Su-24 askeri uçağının Suriye semasında vurulmasından sonra, Türk Akını da dahil olmak üzere Rusya, Türkiye ile üzerinde çalıştığı bir dizi projeyi durdurdu."
2016-2017
"Uluslararası şirketlerin faaliyetlerini inceleyen Niderland SOMO hukuk savunma raporunda, hem Noa yatağının İsrail hem de Filistin karasularında bulunan Noa yatağının Amerikan Noble Energy tarafından işletilmesini kanunsuz saymıştı. Raporun müellifleri yatağın (Filistin) Otonomisi yönetiminin onayı dışında işletildiğini ve Filistin'e hiçbir gelir getirmediğini yazdı. SOMO bunun yerine, Mari-B yatağındaki Filistin gazını İsrail elektrik şirketinin çıkardığını ve ardından elektrik halinde Gazze Şeridi'ne sattığını ve Dünya Bankası verilerine göre Gazze Şeridi'ndeki elektrik tüketiminin yüzde 85'nin buradan karşılandığını ifade etti. Aynı zamanda bu gaz Batı Şeria'daki İsrail yerleşim merkezlerinin elektrikle teçhizatında kullanılıyor."
"10 Ekim 2016'da Rusya ve Türkiye Türk Akını gaz hattının inşası için hükümetler arası anlaşma imzaladılar."
"Avrupa Birliği ile Kipr arasında (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi kastediliyor - İ.T.) gelecekte Akdeniz Transit gaz boru hattı vasıtasıyla Afrodit yatağından Avrupa'ya gaz sevkine ilişkin anlaşma imzalandı. Boru hattının uzunluğu 1900 kilometre olacaktı. Yeni sene içinde bitirilmesi planlanan inşaatın toplam maliyeti 7-10 milyar dolardı."
2018
"Fransız Total şirketi (cirosuna göre Avrupa Birliği'nde üçüncü) Eni şirketiyle Kipr'deki tüm gaz yataklarının işletmesine ilişkin anlaşma imzaladı. Ayrıca Kipr, Mısır'ın fabrikalarına gaz ihraç etmeye resmen onay verdi. Bundan sonra, daha önce su altından Türkiye'ye gaz boru hattı inşa etmeyi planlayan İsrail, aynı zamanda Mısır'a gaz satmak için kontrat imzaladı."
"AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Yüksek Temsilcisi Josep Borrel, Doğu Akdeniz'de sondaj çalışmaları başlatması durumunda Avrupa Birliği'nin Türkiye'ye yaptırım uygulayacağını açıkladı."
2019
"Ocak 2019'da Kipr (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi-İ.T.), İsrail, Ürdün, Fransa, İtalya, Filistin ve Mısır enerji bakanları Doğu Akdeniz Gaz Forumu'nun kurulmasına ilişkin anlaşma imzaladılar. Total, Eni, Novatek ve Exxon, jeoloji araştırmalar ve gaz çıkarılmasına ilişkin bu ülkelerin hükümetleriyle anlaşma imzaladı."
"20 Mart'ta ABD'nin aracılığıyla Tel Aviv'de İsrail, Yunanistan ve Kıbrıs, İsrail'i kıta Avrupa'sına East-Med gaz boru hattına ilişkin hükümetler arası anlaşma imzaladılar."
"Aralık ayında ABD Kongresi Doğu Akdeniz'de güvenlik ve enerji alanında işbirliğine ilişkin yasayı kabul etti. Belge Avrupa'ya doğalgaz sevki için yeni yatakların işletilmesinin yanı sıra, Avrupa Birliği'nin Rusya'dan gaz alımını azaltmak için gaz boru hatlarının (East-Med) inşasını öngörüyordu."
"Türkiye, Kıbrıs (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi - İ.T.) kıyılarında yatakların jeoloji araştırmalarına başlamıştır."
"27 Kasım'da Türkiye, Libya'nın Geçici Hükümeti ile iki ülke arasındaki yeni deniz sınırlarını belirleyen Akdeniz'deki deniz bölgelerinin paylaşımına ilişkin uzlaşma memorandumu imzalandı. Belgede Doğu Akdeniz'in önemli kısmı üzerinde Ankara'nın haklarını onaylıyor. Mısır, İsrail, Yunanistan, Kıbrıs ve Avrupa Birliği temsilcileri ‘uluslararası hukuku ihlal etmesinden dolayı' anlaşmayı tanımadılar."
2020
"2 Ocak'ta Atina'da Yunanistan, Kıbrıs ve İsrail temsilcileri East-Med gaz boru hattının inşasına ilişkin hükümetler arası anlaşma imzaladı."
"8 Ocak 2020'de Vladimir Putin ve Recep Tayyip Erdoğan Türk Akını gaz boru hattını resmen açtı."
"6 Ağustos'ta Yunanistan ve Mısır, Atina'ya kıta sahanlığı hakkı tanıyan ve özel iktisadi bölge kurulmasına ilişkin deniz sınırları anlaşmasını imzaladı. Türkiye bu anlaşmayı tanımadı."
"Avrupa Birliği ülkeleri devlet ve hükümet başkanları buluşmasında Türkiye'ye karşı yaptırım uygulanması anlaşmasına varıldı."
2021
"21 Şubat'ta Filistin ve Mısır Gaza Marine yatağının işletilmesine ilişkin karşılıklı iyi niyet memorandumu imzaladı."
"11 Aralık'ta Avrupa Konseyi Doğu Akdeniz'deki sondajlama işlerinden dolayı 2019 yılından Türkiye'ye uyguladığı yaptırımların genişletildiğini açıkladı."
2022
"Yunan medyasının haberine göre 8 Ocak'ta Eastmed Boru Hattı projesi üyesi ülkelere gayri resmi mektup göndererek projeden çıktığını belirtti. Onaylanmamış resmi bilgilere göre, ekonomik argümanların dışında Beyaz Saray, Türkiye'nin kati şekilde projenin hayata geçmesine karşı çıkmasını göstermiştir.26 Eylül 2022'de Kuzey Akımları sona erdi."
"12 Ekim'de Rusya Enerji Haftası Uluslararası Forumu'nda Vladimir Putin Türkiye'ye gaz sevki için Rusya'nın Türkiye'de 'En büyük gaz dağıtım merkezi' kurabileceğini açıkladı."
"İsrail ile birkaç aylık görüşmelerden sonra İsrail 1999'dan bu yana ilk kez Gazze Şeridi kıyılarındaki Gaza Marine'de gaz çıkarılmasına izin verdi. Yahudi basınının yazdığına göre Rusya gazına alternatif bulmaya çalışan Avrupa Birliği ülkelerinin Batı Kudüs'e baskısı sayesinde mümkün oldu. Bunun yanı sıra, İsrail hükümeti bir kısım koşullar öne sürdü: Mısır ile ortak kontrol, ihracatın bir kısmı Mısır'a yapılacak, ancak ihracatın ana güzergahı Avrupa Birliği ülkeleri olacak."
"Formal savaş durumundaki Lübnan ve İsrail deniz sınırına ilişkin anlaşma imzaladı. İsrail'de protestolara neden olan anlaşmanın Rusya'dan gaz tedarikini azaltmaya çalışan ABD ve Avrupa Birliği'nin baskıları yüzünden imzalandığına inanılıyordu."
"Yılın sonunda İsrail'in gaz hasılatı yüzde 13 artarak 21,93 milyar metreküp ile rekor kırdı."
2023
"18 Haziran'da Binyamin Netanyahu, Filistin Gaza Marine yatağına İsrail'in onay verdiğini açıkladı. İsrail Başbakanlığından yapılan açıklamada (yatağın) işletilmesine ilişkin karar 'İsrail, Mısır devletleriyle Filistin Özerk Yönetimi arasındaki görüşmeler süreci çerçevesinde' kabul edildiği açıklandı. Aynı gün Netanyahu'nun sözlerini yorumlayan Hamas sözcüsü İsmail Rudvan 'Gazze halkının kendi doğal servetlerini kullanmaya tam hakkı var' şeklinde açıklama yaptı."
"Türkiye Enerji Bakanı Fatih Dönmez 'Gaz merkezi çerçevesinde Türkiye her yıl yaklaşık 40 milyar metreküp Rusya gazını ihraç edebilecek' açıklamasında bulundu. Bakan Dönmez'e göre, Ankara merkez üzerinden ihraç edilecek gazla ilgili ilk kontratları 2024 yılında imzalamayı planlıyor."
"7 Ekim'de Hamas saldırısı gerçekleşti, ertesi gün İsrail hükümeti 'Demir Kılıç' operasyonunun başladığını duyurdu."
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
