Devrimin üzerinden 45 yıl geçti. Bu süre içerisinde birçok şey unutuldu veya değişti.

En önemlisi de umutlar, sadece İran halkının değil, dünyanın umutları, beklentileri veya tepkileriydi. Neler beklenmiş ve olaylar hangi yönlere doğru akmıştı.

Kuşkusuz artık farklı bir dünyada yaşamaktayız. O günlerdeki şaşkınlığın, coşkunun ve heyecanın yerini artık farklı dünya almış durumda.

20'nci yüzyılın başlarında, Baba Şah Rıza döneminde monarşiye bağlı ve cumhuriyet karşıtı olan mollalar, seçimlere, kadın erkek eşitliğine, kadınların oy vermesine, müziğe ve resme karşıydı.

Hatta felsefe ile iştigal bile hele de bir din adamı için asla kabul edilebilir bir şey değildi.

Bu yüzden gençliğinde sadece tasavvufla iştigal ederek şiir yazmakla yetinen Ruhullah Humeyni (1902-1989), medrese derslerinin dışında, İbn Arabi ve Molla Sadra gibi filozofları ve mutasavvıfları da okudu.

Ama bu kadarı bile eleştirilmesi ve hatta reddedilmesi için yeterliydi.

Öyle ki felsefe ile iştigal ettiği için bazı öğrencileri, onun su içtiği bardaktan su bile içmediler. Müzik, sinema ve yabancı dil öğrenimi de günah olarak görülmekteydi.

Devrimden sonra ise bu bakış açıları terk edildi ve Humeyni, Gorbaçov'a, sosyalizm sonrası Rusya'sı için İbn Arabi, İbn Sina ve Molla Sadra gibi düşünürleri tavsiye etti.

Aslında Humeyni, gençliğinde, etkisinde kaldığı Fazlullah Nuri (öl. 1909)'nin izinde ve anayasacı bir eğilimin de karşısındadır.

1906 Anayasa'sı kadınlara ve gayrimüslimlere eşitlik hakkı tanımaktaydı ve Fazlullah Nuri bunlara karşıydı. Bunun için de meşrutiyetçilerce idam edilecektir.

Kum (medrese havzası) ise ilkesel olarak siyasetten uzak durmaktadır. Monarşi yanlısı olsalar da 1953 yılındaki Musaddık ile Şah arasındaki çekişmede taraf olmamışlardı.

Genç mollalar milliyetçi lider Musaddık'ı destekleseler de Humeyni, "laiklik yanlısı bu demokrata güvenmiyor", inisiyatifin ruhanilerin ellerinde olmasını istiyordu.

Havzanın ileri gelen hocalarından Ayetullah Kaşani ise "İslami siyaset yerine İslam'ın siyasallaştırılması"¹ yönünde hareket etmekteydi.

Humeyni içinse İslam, "siyaseti ibadet, ibadeti siyaset" olan bir dindi.

Kaşani Musaddık'ı desteklerken, Humeyni çekincelerine rağmen yine de Kaşani'nin takipçisiydi ve onun "İslam'ın evrenselliği, siyasi aktivizm ve popülizm konusundaki fikirlerini"² benimsemekteydi. 

1953 yılında, başbakan Musaddık'a karşı düzenlenen İngiliz-ABD darbesi karşısında Havza monarşinin yanında yer alırken, Humeyni ara bir pozisyondaydı.

Daha doğrusu farklı bir arayış içerisindeydi. Sözgelimi Fedâiyan-ı İslam'a, onun İslamcılığına ve aktivizmine yakındı ama Havza'dan da kopmak istememekteydi.

Havza'da söz sahibi olan Ayetullah Burucerdi ise monarşiyi desteklemekte ve İslam devleti fikrine stratejik nedenlerle karşı çıkmaktaydı.

Ancak yeni ve genç kuşağın dünyaya bakışı giderek değişmektedir: Mutahhari, Talekani, Rafsancani, Beheşti, Muntazıri, Bazergan… 

Humeyni'nin stratejisi Havza ile Şah arasındaki gerilimi tırmandırmaya dayanmaktaydı. Kopma noktası ise 1962 yılındaki, oğul Şah Rıza'nın Beyaz Devrim atağıydı.

Paradoksal bir biçimde Şah görece devrimci bir roldeyken, Humeyni, rollerin giderek tersine döneceği bir tepkisellik içerisindeydi.

Şah kamuoyu tepkilerini yumuşatmak ve zamanın ruhuna icabet etmek için biçimsel de olsa demokratikleşmeye doğru adımlar atarken, Humeyni ise bu sahteliğe ve biçimselliğe tepkili ama otoriterliğe de karşıt bir duruş geliştiriyordu.

İki rakip adeta bıçak sırtındaki bir karşılaşmada İran'ın geleceğini belirlemeye çalışıyorlardı.

Her ne kadar aykırı olsa da çizgisini daha tam olarak belirginleştirememiş olan Humeyni, duruşunu biraz da Şah'a göre belirlemekteydi.

İleri sürülen reform paketinin göstermelik bir aldatmaca olduğunu kestirdiğinden, kadınların oy hakkına, sistemin demokratikleştirilmesine, din adamlarının askere alınmasına, toprak reformuna karşı bir duruş içerisindeydi.

Duruşunun temel stratejisiyle çelişkileri olsa da taşlar zamanla yerine oturacaktı. 

Havza'nın inisiyatifini almak için adımlarını ilerleten Humeyni, 1963 yılının başında, Şah'ın reformunu protesto etti ve çevresine toparladığı âlimlerle birlikte ortak bir bildiri yayımladı.

Şah'ın işbirlikçisi olan ABD ve İsrail'i de hedef alarak eleştirilerini suçlamaya götürdü ve suskun kalan din adamlarını zalimle işbirliği yapmakla itham etti.

Baba Şah'tan beri Kemalizm'e öykünen Şahlığın ise önemli bir handikabı vardı. Osmanlı'da (Sünni geleneğinde) din adamları devlete bağımlı iken Şia'da ulema özerkti.

Mollalar desteklerini halktan aldıkları gibi halkla ilişkileri de daha sıkı ve organikti; dolayısıyla da çoğu kez halkın nabzını tutmakta Şah'tan daha etkili ve becerikliydiler. 

Bu süreçte Humeyni ve birçok din adamı gözaltına alındı ve onlara destek çıkan birçok gösterici katledildi.  

Humeyni'nin gözaltına alınması üzerine başlayan ve Devrime doğru giden gösterilerin başlangıcı olan 15 Hordad, daha sonra Devrimin başlangıcı olarak anılacaktır. Humeyni tutuklansa da Şeriatmedari'nin inisiyatifiyle 4 büyük Ayetullah ³ Humeyni'yi merci-i taklit (Ayetullah) ilan ederek, ev hapsine çıkarılmasını sağladı.

Serbest kaldığında ise Havza'da kendisine bağlı genç mollalar artık din adamlarının siyasette etkinleşeceği bir stratejide kararlıydılar.

Bunu önlemeye çalışan Şah, Humeyni'yi önce Türkiye (1964) ve ardından ise Irak (1965)'a, siyasal kuramını, özellikle de velayet-i fakih'lik meselesini belirginleştireceği bir başka Şii havza olan Necef'e sürgüne gönderecektir. 

Devrimci mücadelenin ve din adamlarının önderliğinin meşruiyetini sağlayacak olan Velayet kavramı, Humeyni tarafından On İki İmam'dan fakihlere aktarılacak bir biçimde yeniden yorumlanmakta, yani "Masum İmam'ın gaybetinde herhangi bir hükûmet kurmanın hükümsüzlüğü"⁴ kaidesi iptal edilmekteydi.

İran toplumu değişmeli, ABD (Batı) ve onun bendesi olan Şah karşısındaki maduniyetinden (sömürgecilikten ve tahakkümden) kurtulmalı ama bunu yaparken Doğu (Sovyet) sistemine karşı da özerkliğini sürdürmeli, dahası ise İslam dünyası için de bir örnek oluşturulmalıydı. 

İslam'ın devrimci rolü ve din adamlığının bu açıdan yeniden biçimlendirilmesi hususunda Humeyni, devrimci düşünür Ali Şeriati'yle hemfikirdi ve dolayısıyla da Şeriati'ye dair şikâyetleri de umursamamakta ve her türlü baskıya rağmen onu savunmaktaydı.

Ama ona göre olası bir devrimi yapabilecek yegâne merci fakihlerdi. Ne var ki onlar da geleneksel bakışların sığlığından kurtularak siyasetin İslam'ın terk edilemez esaslarından birisi olduğu anlayışına ulaşmalıydılar.

Seçimler (toplumsal sözleşme) kadar yasama, hatta çağın gerçekliğini (vaktin vacibini) hayata geçirmek de bu sorumluluğun bir gereğidir.

Dolayısıyla da fakihlerin olası önderliği de toplumun rızasına dayanmalı, kendisini zoraki bir biçimde topluma dayatmamalıdır ki zaten merci-i taklit'in de yetkisini kazanması ancak halkın onayıyla mümkündür.

Öyle ki Humeyni, Devrimden sonra bu yetkiyi fıkhın da üzerine çıkaracak, "zaruret anlayışının sorumluluğunu, üçte iki çoğunluğun sağlanması kaydıyla meclise;" ⁵ yani siyaset kurumuna devredecektir.

Başlangıçta siyasetin dışında durmaya çalışan bakışlar da, siyasetin belirleyiciliği bir zaruret haline gelince, ister istemez değişecektir.

Kadınlar siyasete müdahale etme hakkına sahiptir… İslam politik bir dindir. İslam'da her şey hatta ibadetler bile politiktir. ⁶ 
 

Fotoğraflarla dünyadan haberler

Hepsini göster 30

Fotoğraflarla dünyadan haberler

• 1/30

  21 Kasım 2024 - Lübnan'da itfaiye, başkent Beyrut'un güneyindeki Haret Hreik mahallesine İsrail'in düzenlediği hava saldırısı sonucu çıkan yangınlara müdahale ediyor. İsrail'le Hizbullah arasındaki çatışmalar sürerken bugün Uluslararası Ceza Mahkemesi, Gazze'de savaş suçu işledikleri gerekçesiyle İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ve eski Savunma Bakanı Yoav Gallant hakkında tutuklama kararı çıkardı. (Lahey'deki mahkeme, açıklamasında Hamas lideri Muhammed Deif hakkında da tutuklama emri çıkardığını duyurdu (AFP)

• 2/30

  20 Kasım 2024 - Yunanistan'da ekonomik koşulların iyileştirilmesi çağrısıyla ülke genelinde işçiler 24 saatlik genel greve gitti. Grev ülke genelinde toplu taşımayı aksattı ve hayatı durma noktasına getirdi. Yunanistan Genel İşçi Konfederasyonu açıklamasında "Fiyatlar ve kiralar fırladı, maaşlarsa düşük kaldı" ifadelerini kullandı (Aris Messinis/AFP)

• 3/30

  19 Kasım 2024 - Birleşik Krallık'ta çiftçiler başkent Londra'da protesto düzenledi. Sokaklara dökülen binlerce çiftçi, veraset vergisinin değiştirilme planının geri çekilmesi talep etti. Protestocular arasında ünlü Top Gear programının sunucusu Jeremy Clarkson da yer aldı (Ben Stansall/AFP)

• 4/30

  18 Kasım 2024 - Gazze'nin merkezindeki El-Cela Caddesi caddesinde halk, İsrail saldırısı sonrasında yıkılan evin başında toplanıp enkaz altında kalanları kurtarmaya çalışıyor. Hamas kontrolündeki Gazze'de Sağlık Bakanlığı son 24 saatte İsrail saldırıları sonucunda 76 kişinin öldüğünü ve 158 de yaralı olduğunu açıkladı. İsrail, Lübnan'ın başkenti Beyrut'a da saldırılar düzenledi (Ömer El-Kattaa/AFP)

• 5/30

  18 Kasım 2024 - Brezilya yerlileri Rio de Janerio'daki G20 zirvesi öncesinde düzenlediği protestoda ABD Başkanı Joe Biden, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, Hindistan Başbakanı Narendra Modi, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Japonya Başbakanı İşiba Şigeru'nun figürlerini suya gömdü. Protesto, dünyanın en zengin ülkelerinin gezegendeki iklim ve biyolojik çeşitlilik sorunlarının çözümüne liderlik etmedikleri söylemiyle düzenlendi (Pablo Porciuncula/AFP)

• 6/30

  16 Kasım 2024 - Ölen bir kambur balina, Güney Afrika'nın yasama başkenti Cape Town'da Ulusal Deniz Kurtarma Enstitüsü (NSRI) tarafından çekiliyor. Avcılık, geçmişte kambur balina sayısında ciddi bir düşüşe yol açmıştı. ABD, 1973'te tüm kambur balinaları nesli tehlikede kategorisine almıştı. 1985'te ticari balina avcılığına getirilen moratoryum, kambur balina popülasyonunun artışında önemli bir rol oynadı. ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi, halihazırda 14 farklı popülasyonun 4'ünün neslinin tehlikede, birininse tehdit altında olduğunu bildiriyor (Nic Bothma/Reuters)

• 7/30

  15 Kasım 2024 - Bangkok'ta bir kadın, Loy Krathong festivali sırasında nehir tanrıçasına şükranlarını sunmak için yaprak ve çiçeklerden yapılmış Krathong'u parktaki bir lagüne yerleştiriyor. Festival her yıl, Tayland Ay takviminin 12. ayında, dolunayda kutlanıyor. Ülkedeki en büyük festivallerden biri olan Loy Krathong'da Taylandlılar, su tanrıçasına şükranlarını temsil eden adakları küçük teknelerle yüzdürüyor. Bununla kirlilik veya israf gibi davranışları için af da diliyorlar (Chalinee Thirasupa/Reuters)

• 8/30

  14 Kasım 2024 - National Geographic Pristine Seas, Pasifik Okyanusu'ndaki Solomon Adaları'nın yakınında keşfedilen dünyanın en büyük mercanının 24 Ekim'de çekilen fotoğrafını bugün paylaştı. Bilim insanları, Pristine Seas araştırma gemisinde çalışırken buldukları mercanın "hayat ve renkle dolu" önemli bir keşif olduğunu söylüyor. Genişliği 34 metre ve 5 metreden daha yüksek olan mercan, uzaydan bile görülebiliyor. Devasa mercanın 300 yıllık olduğu tahmin ediliyor (Manu San Felix/National Geographic Pristine Seas/AFP)

• 9/30

  13 Kasım 2024 - Fransa'da, Michelin'in Clermont-Ferrand'daki merkezinde düzenlenen eylemde, Genel Emek Konfederasyonu ceketi giyen bir protestocu bir sis bombasının yanından geçiyor. Araç lastiği üreticisi Michelin, 5 Kasım'da 1250'den fazla kişinin çalıştığı iki fabrikasını kapatmayı planladığını açıklamış ve kararın "son çare" olarak alındığını söylemişti. Sadece işten çıkarma planlarından vazgeçilmesini değil, maaş artışının da garanti altına alınmasını talep eden sendikalarla şirket yönetimi arasında henüz bir uzlaşmaya varılamadı (Olivier Chassignole/AFP)

• 10/30

  12 Kasım 2024 - Bakü'deki Birleşmiş Milletler iklim değişikliği zirvesi COP29'un açılış töreninde dansçılar performans sergiliyor. Bu sene gerçekleştirilen COP’ta ülkelerin enerji politikalarının yanı sıra yeni kolektif finansal hedeflerin belirlenmesi bekleniyor. Zirve, Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de başladı. İklim aktivistleri pazartesi günü Gürcistan'da bir miting organize ederek Azerbaycan'ın iklim görüşmelerine ev sahipliği yapmasını protesto etmişti. Tiflis'te bir araya gelen birçok aktivist, Azerbaycan'ın baskıcı politikaları nedeniyle iklim görüşmelerine ev sahipliği yapmayı hak etmediğini savunmuştu. Greta Thunberg, Azerbaycan'ın zirveyi "işlediği suçları ve insan hakları ihlallerini yeşil aklama yoluyla örtbas etme şansı" gibi gördüğünü ileri sürmüştü (Maxim Shemetov/Reuters)

• 11/30

  11 Kasım 2024 - Sudan ordusuyla ilişkili silahlı kişileri taşıyan kamyon, ülkenin doğusundaki Gedaref sokaklarında. Sudan'da rakip generaller arasında Nisan 2023'ten beri süren savaş onbinlerce kişinin ölümüne ve 11 milyondan fazlasının da yerinden olmasına yol açtı. Birleşmiş Milletler'e göre yerinden edilenlerden 3,1 milyonu ülke sınırları dışında sığınacak bir yer arıyor (AFP)

• 12/30

  10 Kasım 2024 - Gazze Şeridi'ndeki Deyr El Balah'ta Filistinliler yemek kuyruğunda. BM Yakın Doğu'daki Filistinli Mültecilere Yardım ve Bayındırlık Ajansı (UNRWA) Genel Komiseri Philippe Lazzarini, Gazze'nin kuzeyinde kıtlık yaşanabileceğini belirterek, "Açlık İsrail devleti tarafından silah olarak kullanılıyor" dedi. Lazzarini, "Gazze Şeridi'ne girmesine izin verilen yardım yetersiz. Günde ortalama 30 tırın biraz üzerinde ve bu günlük ihtiyacın yalnızca yüzde 6'sına tekabül ediyor" ifadelerini kullandı (Ramadan Abed/Reuters)

• 13/30

  9 Kasım 2024 - Almanya Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeier, Berlin Duvarı'nın yıkılışının 35. yıldönümünde düzenlenen çiçek bırakma törenine katıldı. Törende Soğuk Savaş döneminde Doğu Berlin'den Batı Berlin'e geçerken hayatını kaybedenler anıldı. Berlin Duvarı'nın yıkılışının yıldönümü kapsamında her yıl canlı müzik, sergiler ve eski duvarın bir ucundan diğerine yapılan koşu da dahil olmak üzere çeşitli etkinlikler gerçekleştiriliyor (Ebrahim Noroozi/AP)

• 14/30

  8 Kasım 2024 - İspanya'daki atlı sivil muhafızlar, ölümcül afetin ardından ülkenin doğusundaki Valensiya bölgesinde zarar gören araçların yanından geçerek mağdurları arıyor. Ülkede son 50 yılda yaşanan en kötü sel felaketi, 210'dan fazla kişinin ölümüne, onlarca kişinin kaybolmasına ve kasabaların çamur altında kalmasına yol açtı. Sel özellikle Valensiya'da büyük bir yıkıma sebep oldu (Jose Jordan/AFP)

• 15/30

  7 Kasım 2024 - Arnavutluk Başbakanı Edi Rama, Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski'ye sarılıyor. Avrupa Siyasi Topluluğu'nun 5'inci zirvesi, kıtanın karşı karşıya olduğu güvenlik zorluklarını ele almak amacıyla Macaristan'ın başkenti Budapeşte'de başladı. Zirvede Avrupa Birliği üyesi ülkelerin liderleriyle üye olmayan ülkelerin liderleri bir araya geliyor. Ana gündem maddeleri arasında düzensiz göçle mücadele, ekonomi güvenliği ve iklim de var (Ludovic Marin/AFP)

• 16/30

  6 Kasım 2024 - 2024 ABD Başkanlık Seçimi'ni kazanan Donald Trump, Florida eyaletindeki West Palm Beach Kongre Merkezi'nde konuşma yaptı. Trump, zafer konuşmasında kendisini destekleyen herkese teşekkür etti ve ekonomik büyüme ve ulusal güvenlik vaatlerinde bulundu. Sandıkların kapanmasıyla birlikte erken sonuçlar, seçim yarışının başa baş gittiğini gösterse de Trump, salıncak eyaletlerde kazanarak zafere ulaştı. Trump, rakibi Demokrat Parti'nin başkan adayı Kamala Harris'ten yaklaşık 5 milyon fazla oy aldı (Jim Watson/AFP)

• 17/30

  5 Kasım 2024 - ABD'nin New York kentinde seçmenler oy kullanıyor. ABD'de seçim gününe gelindi ve Demokrat Parti'nin adayı Kamal Harris'le Cumhuriyetçi Parti'nin adayı Donald Trump arasındaki yarış haftalardır başa baş ilerliyor. Seçimin sonucunu 7 salıncak eyaletteki oyların belirleyeceği düşünülüyor (Leonardo Munoz/AFP)

• 18/30

  4 Kasım 2024 - İspanya'nın Valensiya bölgesindeki Alfafar'ın caddelerinde polis memurları sokaklardaki çamurun temizlenmesine yardım ediyor. İspanya'da uzun zamandır görülen en kötü sel felaketinde hayatını kaybedenlerin sayısı 217'ye ulaşırken arama kurtarma çalışmaları hâlâ sürüyor. Yetkililer sokakların temizlenmesinin en az bir hafta süreceğini belirtirken bölgede 17 bin polis, jandarma, asker ve sivil koruma görevlisi çalışıyor (Jose Jordan/AFP)

• 19/30

  3 Kasım 2024 - Brezilya'daki Formula 1 Sao Paulo Grand Prix'sini Red Bull Racing'in Hollandalı pilotu Max Verstappen kazandı. "Uçan Hollandalı", son derece kaotik geçen yarışa 17. sıradan başlamıştı. İkinci ve üçüncü sırayı Alpine pilotları Esteban Ocon ve Pierre Gasly alırken, pilotlar şampiyonasında Verstappen'le Norris arasındaki fark 62'ye çıktı (Nelson Almeda/AFP)

• 20/30

  2 Kasım 2024 - Hindistan'ın Mumbai şehrinde, Ölüler Günü'nde mezara çiçek koyan bir kadının drone görüntüsü. Cadılar Bayramı'yla başlayan üç günlük dönemde, Hıristiyanlar ölülerle yaşayanlar arasındaki perdenin kalktığına inanıyor. Hıristiyanlar, Hindistan nüfusunun yalnızca yüzde ikisini oluşturuyor. Geçen ay çeşitli Hıristiyan mezheplerinin liderleri, kendilerine yönelik şiddetteki artışı protesto etmek üzere Yeni Delhi'de eylem düzenlemişti (Francis Mascarenhas/Reuters)

• 21/30

  1 Kasım 2024 - Afrika penguenleri, Cape Town yakınlarında turistlerin uğrak noktalarından olan penguen kolonisinde, sahilde dinleniyor. Boulders penguen kolonisi 1983'te kurulmuş ve kolonideki kuş sayısı çevredeki ada kolonileri sayesinde artırılmıştı. Dünya Doğayı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) yakın zamanda Afrika penguenini, nesli tehlike altında olan türlerden nesli kritik tehlikedeki tür kategorisine taşıdı. Halihazırda popülasyonunun yüzde 97'sini kaybetmiş olan kuşun nesli, bir değişiklik olmadığı takdirde 4 bin günden kısa bir süre içinde tükenebilir (Rodger Bosch/AFP)

• 22/30

  31 Ekim 2024 - ABD'nin Missouri eyaletindeki St. Charles kentinde bir yurttaş, Cadılar Bayramı'na özel kıyafetiyle oy kullandı. Seçime sayılı günler kala Kamala Harris ve Donald Trump arasındaki yarış başabaş devam ediyor. ABD Başkanı Joe Biden'ın, destekçilerini "çöp" diye nitelemesi üzerine Cumhuriyetçi Parti'nin başkan adayı Trump, çöp kamyonuna bindi. Öte yandan Arnold Schwarzenegger, Kamala Harris'i desteklediğini açıkladı (Robert Cohen/AP)

• 23/30

  30 Ekim 2024 - İspanya'nın güneyindeki Valensiya'da gerçekleşen sel, arabaları bu hale getirdi. Kurtarma ekipleri, şiddetli yağmurların yol açtığı seller sonucunda 95 kişinin hayatını kaybettiğini açıkladı. Kayıpları arama çalışmalarıysa sürüyor. Valensiya'da 1996'dan bu yana metrekareye en fazla yağışın düştüğü bildirildi. Meydana gelen felaketten dolayı 3 günlük ulusal yas ilan edildiği açıklandı (Jose Jordan/AFP)

• 24/30

  29 Ekim 2024 - Gazze Şeridi'nin merkezinde Filistinli mültecilerin kaldığı Nuseyrat kampındaki Birleşmiş Milletler Yardım ve Bayındırlık Ajansı'na (UNRWA) ait yardım dağıtım merkezinin kapısındaki açıklıktan bir adam dışarı bakıyor. İsrail, parlamentosunun yıkıma uğramış Gazze Şeridi'ndeki ana BM yardım kuruluşunu yasaklayan bir tasarıyı onaylamasının ardından artan bir uluslararası tepkiyle karşı karşıya kalıyor. 90 gün içinde yürürlüğe girmesi beklenen mevzuatın, UNRWA'nın Doğu Kudüs genel merkezinin kapatılmasına ve Refah üzerinden Gazze'ye insani yardım ulaştırılmasının engellenmesine yol açması öngörülüyor (Eyad Baba/AFP)

• 25/30

  28 Eylül 2024 - Eski ABD Başkanı Barack Obama, ABD Başkan Yardımcısı ve Demokrat Parti'nin başkan adayı Kamala Harris'in Pensilvanya eyaletinin Philadelphia kentinde düzenlenen mitinginde konuştu. Ayrıca Bruce Springsteen ve John Legend gibi sanatçılar da sahneye çıkıp seyircileri Harris'e oy vermeye ve arkadaşlarıyla ailelerini sandık başına gitmeye teşvik etmeye çağırdı (Matthew Hatcher/AFP)

• 26/30

  27 Ekim 2024 - Ferrari pilotu Carlos Sainz Jr. Formula 1 Meksika Grand Prix'sinde pitte. İspanyol pilot kariyerindeki 4. F1 zaferini elde ederken, takım arkadaşı Charles Leclerc, son turlarda yaptığı hatayla ikinciliği McLaren'in şampiyonluk mücadelesi veren pilotu Lando Norris'e kaptırıp üçüncülüğe razı oldu. Pilotlar şampiyonasında zirvedeki isim Max Verstappen ise yarış içinde toplamda 20 saniye ceza aldı ve 6. sırada bitirdi (Carlos Perez Gallardo/Reuters)

• 27/30

  26 Ekim 2024 - Birleşik Krallık'ta göçmen karşıtı protestolardaki bir eylemci, Cumhuriyetçi başkan adayı ve eski ABD Başkanı Donald Trump'ın maskesini takıyor. Eylem İngiltere'nin başkenti Londra'da, ülkedeki aşırı sağcı grupların başında gelen İngiliz Savunma Ligi'nin eski lideri Tommy Robinson'ın çağrısıyla organize edilmişti. Robinson, planladığı yürüyüş öncesi Terörle Mücadele Yasası çerçevesinde suçlanarak dün gözaltına alınmıştı. Irkçılık karşıtları da aşırı sağcılara tepki amacıyla eylem düzenledi. İki grubun karşı karşıya gelmesini engellemek üzere güvenlik önlemleri alındı (Hollie Adams/Reuters)

• 28/30

  25 Ekim 2024 - Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısı sırasında Kursk bölgesinde Rus askerleriyle girdiği çatışmada hayatını kaybeden Ukraynalı asker Volodimir Baranov için Çernihiv'de düzenlenen cenaze töreninde halk milli marş söylüyor (Maksym Kishka/Reuters)

• 29/30

  24 Ekim 2024 - Mozambik'in başkenti Maputo'daki Maxaquene mahallesinde protestocular, güvenlik güçleriyle çatıştı. Çevik kuvvet polisi, iki muhalifin vurularak öldürülmesinden günler sonra seçimlere hile karıştırıldığı iddiasıyla eylem düzenleyen kalabalığı dağıtmak için göz yaşartıcı gaz kullandı. Avrupa Birliği gözlemcileri de Mozambik seçimlerinde düzensizlikler ve bazı sandık sonuçlarında oynama olduğunu tespit etmişti (Alfredo Zuniga/AFP)

• 30/30

  23 Ekim 2024 - Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus'ta un kıtlığı yaşanıyor. İsrail, Gazze Şeridi'ne gıda, su, yakıt ve elektrik girişini engellemeye devam ediyor. Savaştan önce bile Gazze nüfusunun sadece yüzde 4'ü güvenli ve temiz suya erişim sağlayabiliyordu. Öte yandan Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres, "Gazze'nin kuzeyindeki çocuk felci aşılama kampanyasının son aşamasının artan şiddet ve erişim eksikliği nedeniyle ertelenmesinden büyük endişe duyduğunu" söyledi (Bashar Taleb/AFP)

Devrimler toplumsal bir arzuya, ihtiyaca ve devrimci bir kuşağın gayretine dayanır ama onu korumak ve sürdürmek gibi çelişkili süreçlerle yoluna devam eder.

Devrimi korumaya çalışanlarla yenilikçiler ise süreç içerisinde ister istemez karşıtlaşırlar birbirleriyle; dolayısıyla da aralarındaki çelişkiler çoğu kez devrimci sürecin muhafazakârlar ya da fırsatçı çıkarcılar elinde yozlaşmasına ve araçsallaştırılmasına yol açar.

O zaman ise devrimcilerin oldukça duyarlılıklı ve duruma müdahil olması gerekir. Humeyni'nin aşırı duyarlılığı ise devrimci sürecin kritik noktalarında siyasete müdahalesine ve kendi çizgisinin bile defalarca değişmesine yol açacaktır.

Öyle ki devrimden sonra Kum'a dönmeye karar vermesine ve hatta dönmesine rağmen siyasal kriz nedeniyle tekrar Tahran'a dönmüş ve hayatının sonuna değin siyasal mücadelesini sürdürmüştür.

Onu duraksatan kritik kararlardan belki de en önemlisi, sistemin demokratik (çoğulcu ve katılımcı) mi yoksa cumhuri (ulusal ve otoriter) mi olacağıdır ki bu konudaki karar, belki benzeri birçok meselede de olduğu gibi olayların akışı sürecinde belirginleşecektir.

Laik tepkiler veya ABD'nin baskıları, Irak savaşı, Halkın Mücahitleri gibi örgütlerin eylemleri, birlikte yola çıktıkları yoldaşlarının ikircimleri, Kürtlerin isyanı, toplumun arzuları veya tepkileri gidişatın yönünü ve çizgisini ister istemez etkileyecektir.

Yine de aksi mümkün değil miydi?

Daha farklı bir örneklik ortaya konulamaz mıydı?..

Bu sorular da tartışılmış ve hâlâ da tartışılmaktadır. Nitekim geçen yıl ortaya çıkan başörtüsüne dair eylemler, bir biçimde bu tartışmaların bir parçasıdır. 

Görülen o ki muhafazakâr güdüler devrimi bir noktada duraksatmış ve var olanı koruma çabası içerisine girmiştir. Humeyni'nin pratiği ise doğal olarak Şii ve bölgesel bir kültür içerisinde oluşmuştu ve onun söyleminin gereçleri (velayet, içtihat, imamet…) bu kültürden tedarik edilmişti.

Sünnilikte ise din adamları devlete tâbiydi. Oysa o, din adamlarının siyasal failler haline gelmesini istemekteydi ve devrimci mücadelesi süreci içerisinde bu ve benzeri birçok geleneği değiştirmişti.

Mesela başlangıçta kendisinin de karşı durduğu kadınların siyasal alana katılımı da bunlardan birisiydi. 

Ancak özellikle Devrimin hemen öncesinde gitmek mecburiyetinde bırakıldığı Paris'te tartışılan cumhuriyet ve demokrasi ikileminde tercihi giderek demokratik eşitlikçiliğe karşı liyakatçiliği ağır basan cumhuriyetçiliğe yönelecektir.

Bu ise aynı zamanda daha ulusalcı ve daha mezhepçi bir eğilime de yönelmek anlamına gelmektedir.

Şiiliğin anayasal bir ilke haline getirilmesi gibi ki bu, devrimci söylemin sapmasına ve daralmasına, devrimci sürecin ümmetçi bakışının terkine, milliyetçi ve mezhepçi bir anlayışa, yani modernleşen Müslüman kuşağın cumhuriyetçiliğine (Türkiye, Pakistan, Mısır, Tunus, Cezayir…) götürecekti.

Devrimci anlayış, Şii geleneği olduğu kadar yerel gerçekliği de tam olarak aşabilmeye güç yetiremeyecek; sözgelimi çoğulcu ve hatta federatif bir yönelimi düşünemeyecek, dolayısıyla da devrimciler kadar Kürtlerin talepleri de kan dökülmesi pahasına bastırılacaktı.

Sonuçta ise Humeyni, bir Şeriatmedari olmasa da, Ali Şeriati de olamayacaktı. 

Cumhuriyetçilikten demokratikliğe yönelememek ise federatif, çoğulcu, özgürlükçü bir bakışın da kısıtlanmasıydı; dolayısıyla İslam dünyasının içerisinde bulunduğu postkolonyal siyasal gerçekliğin önünde o da boynunu eğecekti.

Oysa bu süreç ister istemez aşılacaktı ve İran bu konuda öncü bir rol oynayabilir, yepyeni bir çığır açabilir, kendi öncesinin cumhuriyetçiliklerinden daha ileriye doğru bir adım atabilirdi.

Gelinen ve rıza gösterilen en uygun nokta ise çağın ve bölgenin siyasal gerçekliğiyle eşitlenen bir noktaydı.

Bu ise Batı'nın pençelerinden kurtulunan kanlı bir sürecin akabinde ulusal ve yerel bir katılığa, bir tür müdafaa hattına kapanmak, tarihsel ve bölgesel mevzilerini savunmakla yetinmek anlamına gelmekteydi.

Devam edecek…

^Kaynaklar:

<sup>1. Baqer Moin, Son Devrimci Ayetullah Humeyni, Elips Y. s. 72.
2. Katajun Amirpur, Humeyni, Bir İslam Devrimcisi, İletişim Y. s. 65.
3. Ayetullah unvanı ilk kez 1906 anayasasını destekleyen mollaları onurlandırmak için kullanılacaktı.
4. Ayetullah Humeyni, Politik ve Entelektüel Biyografi; Editör: Arshin Adib-Moghaddam, Vadi Y. s. 149, 347.
5. Arshin Adib-Moghaddam, age, s. 377.
6. Arshin Adib-Moghaddam, age, s. 298, 358.</sup>

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.