Devrimin üzerinden 45 yıl geçti. Bu süre içerisinde birçok şey unutuldu veya değişti.

En önemlisi de umutlar, sadece İran halkının değil, dünyanın umutları, beklentileri veya tepkileriydi. Neler beklenmiş ve olaylar hangi yönlere doğru akmıştı.

Kuşkusuz artık farklı bir dünyada yaşamaktayız. O günlerdeki şaşkınlığın, coşkunun ve heyecanın yerini artık farklı dünya almış durumda.

20'nci yüzyılın başlarında, Baba Şah Rıza döneminde monarşiye bağlı ve cumhuriyet karşıtı olan mollalar, seçimlere, kadın erkek eşitliğine, kadınların oy vermesine, müziğe ve resme karşıydı.

Hatta felsefe ile iştigal bile hele de bir din adamı için asla kabul edilebilir bir şey değildi.

Bu yüzden gençliğinde sadece tasavvufla iştigal ederek şiir yazmakla yetinen Ruhullah Humeyni (1902-1989), medrese derslerinin dışında, İbn Arabi ve Molla Sadra gibi filozofları ve mutasavvıfları da okudu.

Ama bu kadarı bile eleştirilmesi ve hatta reddedilmesi için yeterliydi.

Öyle ki felsefe ile iştigal ettiği için bazı öğrencileri, onun su içtiği bardaktan su bile içmediler. Müzik, sinema ve yabancı dil öğrenimi de günah olarak görülmekteydi.

Devrimden sonra ise bu bakış açıları terk edildi ve Humeyni, Gorbaçov'a, sosyalizm sonrası Rusya'sı için İbn Arabi, İbn Sina ve Molla Sadra gibi düşünürleri tavsiye etti.

Aslında Humeyni, gençliğinde, etkisinde kaldığı Fazlullah Nuri (öl. 1909)'nin izinde ve anayasacı bir eğilimin de karşısındadır.

1906 Anayasa'sı kadınlara ve gayrimüslimlere eşitlik hakkı tanımaktaydı ve Fazlullah Nuri bunlara karşıydı. Bunun için de meşrutiyetçilerce idam edilecektir.

Kum (medrese havzası) ise ilkesel olarak siyasetten uzak durmaktadır. Monarşi yanlısı olsalar da 1953 yılındaki Musaddık ile Şah arasındaki çekişmede taraf olmamışlardı.

Genç mollalar milliyetçi lider Musaddık'ı destekleseler de Humeyni, "laiklik yanlısı bu demokrata güvenmiyor", inisiyatifin ruhanilerin ellerinde olmasını istiyordu.

Havzanın ileri gelen hocalarından Ayetullah Kaşani ise "İslami siyaset yerine İslam'ın siyasallaştırılması"¹ yönünde hareket etmekteydi.

Humeyni içinse İslam, "siyaseti ibadet, ibadeti siyaset" olan bir dindi.

Kaşani Musaddık'ı desteklerken, Humeyni çekincelerine rağmen yine de Kaşani'nin takipçisiydi ve onun "İslam'ın evrenselliği, siyasi aktivizm ve popülizm konusundaki fikirlerini"² benimsemekteydi. 

1953 yılında, başbakan Musaddık'a karşı düzenlenen İngiliz-ABD darbesi karşısında Havza monarşinin yanında yer alırken, Humeyni ara bir pozisyondaydı.

Daha doğrusu farklı bir arayış içerisindeydi. Sözgelimi Fedâiyan-ı İslam'a, onun İslamcılığına ve aktivizmine yakındı ama Havza'dan da kopmak istememekteydi.

Havza'da söz sahibi olan Ayetullah Burucerdi ise monarşiyi desteklemekte ve İslam devleti fikrine stratejik nedenlerle karşı çıkmaktaydı.

Ancak yeni ve genç kuşağın dünyaya bakışı giderek değişmektedir: Mutahhari, Talekani, Rafsancani, Beheşti, Muntazıri, Bazergan… 

Humeyni'nin stratejisi Havza ile Şah arasındaki gerilimi tırmandırmaya dayanmaktaydı. Kopma noktası ise 1962 yılındaki, oğul Şah Rıza'nın Beyaz Devrim atağıydı.

Paradoksal bir biçimde Şah görece devrimci bir roldeyken, Humeyni, rollerin giderek tersine döneceği bir tepkisellik içerisindeydi.

Şah kamuoyu tepkilerini yumuşatmak ve zamanın ruhuna icabet etmek için biçimsel de olsa demokratikleşmeye doğru adımlar atarken, Humeyni ise bu sahteliğe ve biçimselliğe tepkili ama otoriterliğe de karşıt bir duruş geliştiriyordu.

İki rakip adeta bıçak sırtındaki bir karşılaşmada İran'ın geleceğini belirlemeye çalışıyorlardı.

Her ne kadar aykırı olsa da çizgisini daha tam olarak belirginleştirememiş olan Humeyni, duruşunu biraz da Şah'a göre belirlemekteydi.

İleri sürülen reform paketinin göstermelik bir aldatmaca olduğunu kestirdiğinden, kadınların oy hakkına, sistemin demokratikleştirilmesine, din adamlarının askere alınmasına, toprak reformuna karşı bir duruş içerisindeydi.

Duruşunun temel stratejisiyle çelişkileri olsa da taşlar zamanla yerine oturacaktı. 

Havza'nın inisiyatifini almak için adımlarını ilerleten Humeyni, 1963 yılının başında, Şah'ın reformunu protesto etti ve çevresine toparladığı âlimlerle birlikte ortak bir bildiri yayımladı.

Şah'ın işbirlikçisi olan ABD ve İsrail'i de hedef alarak eleştirilerini suçlamaya götürdü ve suskun kalan din adamlarını zalimle işbirliği yapmakla itham etti.

Baba Şah'tan beri Kemalizm'e öykünen Şahlığın ise önemli bir handikabı vardı. Osmanlı'da (Sünni geleneğinde) din adamları devlete bağımlı iken Şia'da ulema özerkti.

Mollalar desteklerini halktan aldıkları gibi halkla ilişkileri de daha sıkı ve organikti; dolayısıyla da çoğu kez halkın nabzını tutmakta Şah'tan daha etkili ve becerikliydiler. 

Bu süreçte Humeyni ve birçok din adamı gözaltına alındı ve onlara destek çıkan birçok gösterici katledildi.  

Humeyni'nin gözaltına alınması üzerine başlayan ve Devrime doğru giden gösterilerin başlangıcı olan 15 Hordad, daha sonra Devrimin başlangıcı olarak anılacaktır. Humeyni tutuklansa da Şeriatmedari'nin inisiyatifiyle 4 büyük Ayetullah ³ Humeyni'yi merci-i taklit (Ayetullah) ilan ederek, ev hapsine çıkarılmasını sağladı.

Serbest kaldığında ise Havza'da kendisine bağlı genç mollalar artık din adamlarının siyasette etkinleşeceği bir stratejide kararlıydılar.

Bunu önlemeye çalışan Şah, Humeyni'yi önce Türkiye (1964) ve ardından ise Irak (1965)'a, siyasal kuramını, özellikle de velayet-i fakih'lik meselesini belirginleştireceği bir başka Şii havza olan Necef'e sürgüne gönderecektir. 

Devrimci mücadelenin ve din adamlarının önderliğinin meşruiyetini sağlayacak olan Velayet kavramı, Humeyni tarafından On İki İmam'dan fakihlere aktarılacak bir biçimde yeniden yorumlanmakta, yani "Masum İmam'ın gaybetinde herhangi bir hükûmet kurmanın hükümsüzlüğü"⁴ kaidesi iptal edilmekteydi.

İran toplumu değişmeli, ABD (Batı) ve onun bendesi olan Şah karşısındaki maduniyetinden (sömürgecilikten ve tahakkümden) kurtulmalı ama bunu yaparken Doğu (Sovyet) sistemine karşı da özerkliğini sürdürmeli, dahası ise İslam dünyası için de bir örnek oluşturulmalıydı. 

İslam'ın devrimci rolü ve din adamlığının bu açıdan yeniden biçimlendirilmesi hususunda Humeyni, devrimci düşünür Ali Şeriati'yle hemfikirdi ve dolayısıyla da Şeriati'ye dair şikâyetleri de umursamamakta ve her türlü baskıya rağmen onu savunmaktaydı.

Ama ona göre olası bir devrimi yapabilecek yegâne merci fakihlerdi. Ne var ki onlar da geleneksel bakışların sığlığından kurtularak siyasetin İslam'ın terk edilemez esaslarından birisi olduğu anlayışına ulaşmalıydılar.

Seçimler (toplumsal sözleşme) kadar yasama, hatta çağın gerçekliğini (vaktin vacibini) hayata geçirmek de bu sorumluluğun bir gereğidir.

Dolayısıyla da fakihlerin olası önderliği de toplumun rızasına dayanmalı, kendisini zoraki bir biçimde topluma dayatmamalıdır ki zaten merci-i taklit'in de yetkisini kazanması ancak halkın onayıyla mümkündür.

Öyle ki Humeyni, Devrimden sonra bu yetkiyi fıkhın da üzerine çıkaracak, "zaruret anlayışının sorumluluğunu, üçte iki çoğunluğun sağlanması kaydıyla meclise;" ⁵ yani siyaset kurumuna devredecektir.

Başlangıçta siyasetin dışında durmaya çalışan bakışlar da, siyasetin belirleyiciliği bir zaruret haline gelince, ister istemez değişecektir.

Kadınlar siyasete müdahale etme hakkına sahiptir… İslam politik bir dindir. İslam'da her şey hatta ibadetler bile politiktir. ⁶ 
 

Fotoğraflarla dünyadan haberler

Hepsini göster 30

Fotoğraflarla dünyadan haberler

• 1/30

  1 Aralık 2024 - Havai fişekler Sidney Liman Köprüsü ve Opera Evi'nin üzerindeki gökyüzünü aydınlatıyor. Avustralya, Yeni Zelanda'yla birlikte 2025'e ilk giren ülkelerden biri. Yeni yıla ilk girense Pasifik Okyanusu'ndaki ada ülkesi Kiribati (David Gray/AFP)

• 2/30

  30 Aralık 2024 - Yer fıstığı çiftçisi olan eski ABD Başkanı Jimmy Carter'ın onuruna ABD'nin Georgia eyaletindeki Plains kentinde dikilen yer fıstığı heykeli. Kâr amacı gütmeyen vakfı yaptığı açıklamada, Georgia kırsalındaki mütevazı geçmişinden 1977'den 1981'e kadar ulusa liderlik eden 100 yaşındaki eski ABD başkanı ve Nobel barış ödüllü Jimmy Carter'ın öldüğünü duyurdu. Bir asrı geride bırakarak en uzun yaşayan ABD Başkanı olan Carter, bir yıldan fazla bir süredir kendi evinde bakım görüyordu. Koltuktaki son günlerini geçiren ABD Başkanı Joe Biden, Carter'ın karakteri, cesareti ve merhametiyle tanınan bir lider olduğunu savunarak "9 Ocak 2025’i ABD genelinde Ulusal Yas Günü ilan ediyorum" dedi (Alex Wroblewski/AFP)

• 3/30

  29 Aralık 2024 - Güney Kore'nin başkenti Seul'de halk, Muan Havalimanı'nda meydana gelen uçak kazasının yayınını izliyor. Asya ülkesinin güneyindeki havalimanına iniş yapan Boeing 737-800 tipi Jeju Air uçağı bilinmeyen bir nedenle pistten çıkarak duvara çarptı. 175 yolcu ve 6 mürettebat olmak üzere 181 kişinin bulunduğu alev alan uçaktan sadece iki kişi sağ çıktı. Yaralanan iki uçuş görevlisi hastaneye kaldırıldı. Uçağın Tayland'dan kalktığı ve çoğunlukla Noel tatilinden dönenleri taşıdığı bildirildi. Kaza nedeniyle ülkede 7 gün ulusal yas ilan edildi (Jung Yeon-Je/AFP

• 4/30

  28 Aralık 2024 - İspanya'nın güneydoğusundaki Ibi kasabasında düzenlenen kış festivalinde, askeri kıyafetler giyen katılımcılar belediye binasının dışında un, yumurta ve havai fişekler kullanarak sahte bir darbe gerçekleştiriyor. Un Savaşları Festivali (Els Enfarinats), İspanya'da şakalarla kutlanan geleneksel Masumlar Günü etkinliklerinin bir parçası (Jaime Reina/AFP)

• 5/30

  27 Aralık 2024 - Güney Kore'nin başkenti Seul'de, Ulusal Meclis Başkanı Woo Won Shik, vekaleten Devlet Başkanı olan Han Duck-soo'nun azledilmesi için düzenlenen genel kurulda konuşuyor. Han Duck-soo, Devlet Başkanı Yoon'un 3 Aralık'taki sıkıyönetim girişimi nedeniyle görevden alınmasının ardından başkanlığı geçici süreliğine devralmıştı. İktidardaki Halkın Gücü Partisi milletvekillerinin protestolarına rağmen Ulusal Meclis'te yapılan oylama sonucunda ülke tarihinde ilk kez bir başkan vekili görevden alındı (Ahn Young-joon/AP)

• 6/30

  26 Aralık 2024 - Taliban güvenlik personeli, Paktika vilayetinin doğusundaki Barmal ilçesinde Pakistan tarafından düzenlenen hava saldırılarından iki gün sonra hasar görmüş bir aracı inceliyor. Taliban hükümeti 25 Aralık'ta yaptığı açıklamada Pakistan'ın Afganistan'ın doğusundaki bir sınır bölgesinde düzenlediği hava saldırılarında 46 sivilin öldüğünü belirtirken Pakistanlı bir güvenlik yetkilisi bombardımanın "teröristlerin saklandığı yerleri" hedef aldığını söyledi. (Ahmad Sahel Arman/AFP)

• 7/30

  25 Aralık 2024 - Devlet Acil Durum Servisi'nden bir kurtarma görevlisi, Rusya'nın Harkiv'e yönelik drone saldırısının ardından bir konutta çıkan yangını söndürmeye çalışıyor. Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski savaştan zarar gören ülkesinin elektrik şebekesine Noel günü 170'den fazla füze ve drone fırlatarak bir kişinin ölümüne ve yaygın elektrik kesintilerine neden olan Rusya'nın "insanlık dışı" saldırısını kınadı. Ülke sabah 5:30'da hava saldırısı alarmıyla uyandı ve kısa süre sonra hava kuvvetleri, Rusya'nın Karadeniz'den Kalibr seyir füzeleri fırlattığını bildirdi (Sergey Bobok/AFP)

• 8/30

  24 Aralık 2024 - Panama'nın başkenti Panama'da polis ABD Büyükelçiliği önünde düzenlenen protestoda göstericiler tarafından yerleştirilen seçilmiş ABD Başkanı Donald Trump'ın resminin önünde nöbet tutuyor. Panama Cumhurbaşkanı Jose Raul Mulino, Donald Trump'ın insan yapımı su yolunu geri alma tehdidinin ardından 23 Aralık'ta ülkenin eski liderleriyle birlikte imzaladığı bir bildiride Panama Kanalı'nın statüsünün müzakere edilemez olduğunu söyledi. Trump, "Donanmamız ve ticaretimiz çok haksız ve adaletsiz bir şekilde muamele görüyor. Her yerde olduğu gibi Panama Kanalı'nda da kazıklanıyoruz" demiş ve kanalın ABD'ye iade edilebileceğini öne sürmüştü (Arnulfo Franco/AFP)

• 9/30

  23 Aralık 2024 - Mozambik'te protestocular başkent Maputo'da yanan bir barikatın yanında toplanıyor. Hile iddialarının haftalarca süren ölümcül sokak çatışmalarını tetiklemesinin ardından ülkenin en yüksek mahkemesi, iktidar partisinin tartışmalı ekim seçimindeki zaferini onayladı. Kararın ardından muhalefetin ayaklanma tehdidinde bulunması sonrası Güney Afrika ülkesinde daha fazla şiddet olayının patlak vermesinden endişe ediliyor (Amilton Neves/AFP)

• 10/30

  22 Aralık 2024 - Filistinliler, İsrail'in Gazze'deki El-Jalaa Caddesi'ne düzenlediği saldırıda isabet alan sivil aracı inceliyor. Gazze Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan son güncellemeye göre, İsrail saldırıları son 24 saatte Gazze Şeridi genelinde en az 32 Filistinlinin ölümüne ve 54 kişinin yaralanmasına yol açtı. İsrail güçleri, kuşatma altındaki Kuzey Gazze'de zorlukla faaliyet gösteren Kamal Adwan Hastanesi'nin içindeki ve yakınındakilere tahliye emri verdikten sonra hastaneye saldırı düzenledi (Omar Al-Qattaa/AFP)

• 11/30

  21 Aralık 2024 - Dün akşam Almanya'da en az 5 kişinin ölümüne ve 200 kişinin yaralanmasına yol açan saldırının gerçekleştiği Noel pazarının yakınındaki kilisenin girişine çiçekler bırakılıyor. Ölümcül saldırıda bir kişi aracını pazardaki kalabalığın üzerine sürmüştü. Kiliseye çiçek bırakanlardan Almanya Başbakanı Olaf Scholz, ülkenin birlik içinde kalması gerektiğini vurgulayarak failin cezasız kalmayacağına söz verdi. Polis, saldırıdan sorumlu olduğunu düşündüğü 50 yaşındaki Suudi Arabistanlı bir doktoru gözaltına aldı (Michael Probst/AP)

• 12/30

  20 Aralık 2024 - Tayvan'da ana muhalefetteki Çin Milliyetçi Partisi (Komintang) milletvekilleri (beyaz giyenler) parlamentoya girmeye çalışıyor. Demokratik İlerleme Partisi'nden (DPP) çok sayıda milletvekili, perşembe gecesi parlamentoyu basarak tartışmalı tasarıların geçmesini önlemek için Yasama Yuanı'na girişleri engellemiş ve içeride barikat kurmuştu. Sözkonusu yasa tasarıları arasında seçilmiş yetkililerin görevden alınma koşullarının sıkılaştırılması için planlanan bir değişiklik de yer alıyor (I-Hwa Cheng/AFP)

• 13/30

  19 Aralık 2024 - Luigi Nicholas Mangione, Pensilvanya'nın Hollidaysburg kentindeki Blair County Adliyesi'nden ayrılıyor. UnitedHealthcare CEO'su Brian Thompson'ı 4 Aralık'ta Manhattan'da bir sokakta vurmakla suçlanan 26 yaşındaki Mangione, geçen hafta Pensilvanya'daki bir McDonald's'ta görüldüğünde sona eren, ülke çapında bir aramayı tetiklemişti. Eski veri mühendisi, cinayetle ilgili suçlamalarla yüzleşmek üzere New York'a iade edilme çabalarıyla mücadele ederken bu eyalette hapiste tutuluyor (Gene J. Puskar/AFP)

• 14/30

  18 Aralık 2024 - Suriye'de başkent Şam'ın dışındaki Cobar'da bir aile, tahrip olmuş mezarlıkta. Baas rejiminin devrilmesinin ardından Suriye'de toplu mezarlar ve cesetler bulunmaya devam ediyor. Şam'daki Seyyide Zeynep bölgesinde bir depoda aralarında çocukların da olduğu, 20'den fazla kişiye ait olduğu düşünülen ceset kalıntıları bulundu. Öte yandan Avrupa Birliği Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, AB'nin Suriye'nin yeniden imarına katkı sağlamaya hazır olduğunu belirtti (Aris Messinis/AFP)

• 15/30

  17 Aralık 2024 - Gazze Şeridi'ndeki Han Yunus kentinde Filistinli bir kız çocuğu yemek dağıtım merkezinde sıra bekliyor. Gazze Savaşı sürerken, ateşkesin sağlanması ve rehinelerin serbest bırakılmasına dair aylardır süren açmazın ardından İsrail ve Hamas'ın anlaşmaya yakın olabileceği belirtiliyor. İsrail'in Gazze'deki askeri varlığını sürdürmekte ısrar etmesi ve Hamas'ın İsrail askerleri çekilene kadar rehineleri serbest bırakmayı reddetmesi nedeniyle bu yıl defalarca yapılan görüşmeler başarısızlıkla sonuçlanmıştı (Bashar Taleb/AFP)

• 16/30

  16 Aralık 2024 - Almanya'da Başbakan Olaf Scholz başkanlığındaki hükümet, Federal Meclis'te yapılan güven oylamasını geçemeyerek düştü. Hür Demokrat Parti'nin (FDP) ayrılması sonrasında Sosyal Demokrat Parti (SPD) ve Yeşiller'den oluşan koalisyon hükümeti dağıldı ve erken seçimin yolu açıldı. Almanya 23 Şubat'ta sandık başına gidecek (John Macdougall/AFP)

• 17/30

  15 Aralık 2024 - Suriye'nin başkenti Şam'da sokaklara dökülen halk, ülkenin yeni yöneticilerinin belirlediği bayrağı açtı. Birleşmiş Milletler Suriye Özel Temsilcisi Geir Pedersen, Suriye'de Beşar Esad rejiminin devrilmesinin ardından ilk kez Şam'a gitti. Pedersen, "Elbette bu değişim kendi başına büyük umutlar oluşturuyor, ancak hepimiz önümüzde hala birçok zorluk olduğunu biliyoruz" diye konuştu. Öte yandan Golan Tepeleri civarındaki tampon bölgeye giren İsrail ordusu, işgali daha ileriye taşıyarak başkent Şam'ın 25 kilometre yakınlarına kadar sokuldu (Amr Abdallah Dalsh/Reuters)

• 18/30

  14 Aralık 2024 - Güney Kore Ulusal Meclisi Başkanı Woo Won-sik, Seul'daki genel kurulda, Başkan Yoon Suk Yeol'un azledilmesine yönelik önergeyi kabul ederek tokmağı vuruyor. Güney Koreli milletvekilleri, 3 Aralık'taki sıkıyönetim girişiminin ardından Yoon'un görevden alınması için bugün oy kullandı. Yoon, önergenin kabulünden sonra yaptığı açıklamada "Şimdilik ara versem de halkla birlikte geleceğe uzanan yolculuğumu sürdüreceğim" dedi (YONHAP/AFP)

• 19/30

  13 Aralık 2024 - İtalya'da polis, öğrencilerin Filistinlilere destek ve hükümetin politikalarına karşı eylemi sırasında, Torino Politeknik Üniversitesi'nin önünde nöbet tutuyor. USB ve Cobas sendikalarının düzenlediği eğitim, ulaşım ve kamu sağlığını kapsayan ulusal grev gününde, Reuters'e konuşan bir sendika sözcüsü "Bizim grevimiz savaş ekonomisine ve dolayısıyla hükümetimizin İsrail devletine verdiği desteğe karşı bir grev" dedi. Hükümetin İsrail politikalarının protesto edilmesinin yanı sıra daha yüksek ücretler ve daha kısa çalışma haftası da eylemcilerin talepleri arasında yer alıyor (Marco Bertorello/AFP)

• 20/30

  12 Aralık 2024 - Donald Trump, Time dergisinin New York Borsası'nda düzenlediği Yılın Kişisi etkinliğinde konuştu. Time, seçilmiş başkanın artık "dünyanın en güçlü adamı" olduğunu belirtti. Dergiden yapılan açıklamada Trump'ın, "tarihi boyutlarda bir geri dönüşe imza attığı, nesilde bir kez görülen siyasi bir yeniden yapılanmaya öncülük ettiği" belirtildi. Trump bu unvanı ilk başkanlık seçim zaferinin ardından 2016 yılında da almıştı (Alex Brandon/AP)

• 21/30

  11 Aralık 2024 - Gazze Şeridi'nde çocuklar, enkaz yığınlarının arasında su taşıyor. İsrail'in Gazze Şeridi'ne yönelik saldırıları 14 aydan fazla süredir devam ederken, son 15 günde 556 Filistinli hayatını kaybetti, 1511 kişi yaralandı (Ömer el-Kette/AFP)

• 22/30

  10 Aralık 2024 - ABD'nin Kaliforniya eyaletinin Malibu kentinde çıkan yangın büyüyor. Rüzgarın şiddetlendirdiği yangın, Hollywood elitlerinin ikamet ettiği kıyı topluluğundaki evleri ve işyerlerini tehdit ediyor (David Swanson/AFP)

• 23/30

  9 Aralık 2024 - Suriyeli kurtarma ekipleri Şam'daki Sednaya hapishanesinde gizli bodrum katlarını ararken insanlar hapishanenin çatısında duruyor. Beşar Esad yönetiminin pazar günü düşmesinden beri, yakınlarından haber almayı uman Suriyeli siviller ülkenin en gizli ve en kötü şöhretli hapishanesi Sednaya'ya akın ediyor. İnsan hakları kuruluşlarınca "insan mezbahası" adıyla anılan Sednaya çok sıkı saklanan bir sırdı ve şu ana dek hapishanenin içinden hiç görüntü hiç alınamamıştı (Abdülaziz Ketaz/AFP)

• 24/30

  8 Aralık 2024 - Suriye'nin başkenti Şam'daki Emevi Camii. Heyetu Tahriru'ş Şam (HTŞ) öncülüğündeki silahlı örgütler başkent Şam'ın kontrolünü ele geçirdi. BM Genel Sekreteri'nin Suriye Özel Temsilcisi Geir Pedersen, ülkenin bir dönüm noktasında olduğunu söyledi. Suriyeli muhalifler, bugün 16.00'dan yarın 05.00'e kadar Şam'da sokağa çıkma yasağı ilan etti. Kutlama amacıyla da olsa kalabalık meydanlarda ateş açılmaması için çağrı yapıldı (Aref Tammawi/AFP)

• 25/30

  7 Aralık 2024 - İtfaiyeciler, Hollanda'nın Lahey kentindeki bir mahallede meydana gelen patlamanın etkisiyle yıkılan bir binanın önünde duruyor. Sabah erken saatlerde yaşanan patlamada 5 daire yerle bir oldu. Yetkililer en az bir kişinin hayatını kaybettiğini ve 3 kişinin yaralı olduğunu bildirdi. Enkaz altında kalanların sayısıysa net değil. Patlamanın nedeni henüz bilinmiyor fakat polis olay yerinden hızla ayrılan bir arabayı aradıklarını belirtti (Phil Nijhuis/AP)

• 26/30

  6 Aralık 2024 - Güney Kore Devlet Başkanı Yoon Suk Yeol'un görevden alınmasını talep eden protestocular, başkent Seul'deki Ulusal Meclis önünde toplandı. Yoon, hem muhalefetten hem de kendi partisinden aldığı tepkilerle 3 Aralık'taki sıkıyönetim kararından yaklaşık 6 saat sonra geri adım atmak zorunda kalmıştı. Muhalefet partileri, başkanın azledilmesi için önerge verirken sivil toplum kuruluşları da lideri istifaya çağırıyor (Kim Hong-ji/Reuters)

• 27/30

  5 Aralık 2024 - İsrail'in Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus yakınlarındaki Mevasi kampına hava saldırısı düzenledi. İsrail hava saldırıları çarşamba günü Gazze'nin güneyinde yerlerinden edilmiş Filistinlilerin kaldığı kampı vurdu ve yakındaki bir hastanenin yöneticisine göre en az 21 kişi hayatını kaybetti. Cenevre merkezli sivil toplum kuruluşu Avrupa-Akdeniz İnsani Hakları İzleme Örgütü (Euro-Med), İsrail'in dün düzenlediği saldırıda Filistinlileri "diri diri yaktığını" belirtti (Abdel Kareem Hana/AP)

• 28/30

  4 Aralık 2024 - ABD'nin New York kentinin Manhattan bölgesinde polis, Hilton Otel'in önünde gerçekleşen saldırının ardından olay yerindeki mermi kovanlarını işaretliyor. ABD'nin en büyük sağlık sigorta şirketlerinden UnitedHealthcare'in CEO'su Brian Thompson, silahlı saldırıda öldürüldü. Saldırganın olay yerinden bisikletle kaçıp Central Park'a gittiği açıklandı. Polis, sokak ortasında 50 yaşındaki Thompson’ı öldüren katili hâlâ arıyor (Stefan Jeremiah/AP)

• 29/30

  3 Aralık 2024 - Eski Gana Devlet Başkanı ve Ulusal Demokratik Kongre'nin (NDC) başkan adayı John Mahama'nın destekçileri Akra'da, 7 Aralık'ta yapılacak başkanlık seçimi öncesinde seçim konvoyunda NDC siyasi partisinin bayraklarını kaldırıyor. Gana'da iki dönem görev yaptıktan sonra istifa eden Devlet Başkanı Nana Akufo-Addo'nun yerine geçecek isim için yapılacak oylamada ekonominin yönetimi kilit rol oynayacak. Oylama, Akufo-Addo'nun iktidardaki Yeni Yurtsever Parti'nin (NPP) adayı ve mevcut Başkan Yardımcısı Mahamudu Bawumia'yla eski başkan ve NDC partisinin adayı John Mahama arasında sıkı bir yarışa dönüştü. Akufo-Addo'nun ikinci dönemine ekonomik kriz, enflasyon ve Gana'nın borç yükünü yönetmek için Uluslararası Para Fonu'yla 3 milyar dolarlık bir anlaşma yapmak zorunda bırakan zayıf para birimi damgasını vurmuştu (Olympia De Maismont/AFP)

• 30/30

  2 Aralık 2024 - Gürcistan'ın başkenti Tiflis'te Avrupa Birliği (AB) kararının ardından başlayan protestolar sürüyor. Hükümet, AB'ye katılım müzakerelerinin 2028'e kadar askıya alınmasına karar vermişti. İçişleri Bakanlığı protestolarda 113 polisin yaralandığını ve 224 göstericinin de gözaltına alındığını duyurdu (Zurab Tsertsvadze/AP)

Devrimler toplumsal bir arzuya, ihtiyaca ve devrimci bir kuşağın gayretine dayanır ama onu korumak ve sürdürmek gibi çelişkili süreçlerle yoluna devam eder.

Devrimi korumaya çalışanlarla yenilikçiler ise süreç içerisinde ister istemez karşıtlaşırlar birbirleriyle; dolayısıyla da aralarındaki çelişkiler çoğu kez devrimci sürecin muhafazakârlar ya da fırsatçı çıkarcılar elinde yozlaşmasına ve araçsallaştırılmasına yol açar.

O zaman ise devrimcilerin oldukça duyarlılıklı ve duruma müdahil olması gerekir. Humeyni'nin aşırı duyarlılığı ise devrimci sürecin kritik noktalarında siyasete müdahalesine ve kendi çizgisinin bile defalarca değişmesine yol açacaktır.

Öyle ki devrimden sonra Kum'a dönmeye karar vermesine ve hatta dönmesine rağmen siyasal kriz nedeniyle tekrar Tahran'a dönmüş ve hayatının sonuna değin siyasal mücadelesini sürdürmüştür.

Onu duraksatan kritik kararlardan belki de en önemlisi, sistemin demokratik (çoğulcu ve katılımcı) mi yoksa cumhuri (ulusal ve otoriter) mi olacağıdır ki bu konudaki karar, belki benzeri birçok meselede de olduğu gibi olayların akışı sürecinde belirginleşecektir.

Laik tepkiler veya ABD'nin baskıları, Irak savaşı, Halkın Mücahitleri gibi örgütlerin eylemleri, birlikte yola çıktıkları yoldaşlarının ikircimleri, Kürtlerin isyanı, toplumun arzuları veya tepkileri gidişatın yönünü ve çizgisini ister istemez etkileyecektir.

Yine de aksi mümkün değil miydi?

Daha farklı bir örneklik ortaya konulamaz mıydı?..

Bu sorular da tartışılmış ve hâlâ da tartışılmaktadır. Nitekim geçen yıl ortaya çıkan başörtüsüne dair eylemler, bir biçimde bu tartışmaların bir parçasıdır. 

Görülen o ki muhafazakâr güdüler devrimi bir noktada duraksatmış ve var olanı koruma çabası içerisine girmiştir. Humeyni'nin pratiği ise doğal olarak Şii ve bölgesel bir kültür içerisinde oluşmuştu ve onun söyleminin gereçleri (velayet, içtihat, imamet…) bu kültürden tedarik edilmişti.

Sünnilikte ise din adamları devlete tâbiydi. Oysa o, din adamlarının siyasal failler haline gelmesini istemekteydi ve devrimci mücadelesi süreci içerisinde bu ve benzeri birçok geleneği değiştirmişti.

Mesela başlangıçta kendisinin de karşı durduğu kadınların siyasal alana katılımı da bunlardan birisiydi. 

Ancak özellikle Devrimin hemen öncesinde gitmek mecburiyetinde bırakıldığı Paris'te tartışılan cumhuriyet ve demokrasi ikileminde tercihi giderek demokratik eşitlikçiliğe karşı liyakatçiliği ağır basan cumhuriyetçiliğe yönelecektir.

Bu ise aynı zamanda daha ulusalcı ve daha mezhepçi bir eğilime de yönelmek anlamına gelmektedir.

Şiiliğin anayasal bir ilke haline getirilmesi gibi ki bu, devrimci söylemin sapmasına ve daralmasına, devrimci sürecin ümmetçi bakışının terkine, milliyetçi ve mezhepçi bir anlayışa, yani modernleşen Müslüman kuşağın cumhuriyetçiliğine (Türkiye, Pakistan, Mısır, Tunus, Cezayir…) götürecekti.

Devrimci anlayış, Şii geleneği olduğu kadar yerel gerçekliği de tam olarak aşabilmeye güç yetiremeyecek; sözgelimi çoğulcu ve hatta federatif bir yönelimi düşünemeyecek, dolayısıyla da devrimciler kadar Kürtlerin talepleri de kan dökülmesi pahasına bastırılacaktı.

Sonuçta ise Humeyni, bir Şeriatmedari olmasa da, Ali Şeriati de olamayacaktı. 

Cumhuriyetçilikten demokratikliğe yönelememek ise federatif, çoğulcu, özgürlükçü bir bakışın da kısıtlanmasıydı; dolayısıyla İslam dünyasının içerisinde bulunduğu postkolonyal siyasal gerçekliğin önünde o da boynunu eğecekti.

Oysa bu süreç ister istemez aşılacaktı ve İran bu konuda öncü bir rol oynayabilir, yepyeni bir çığır açabilir, kendi öncesinin cumhuriyetçiliklerinden daha ileriye doğru bir adım atabilirdi.

Gelinen ve rıza gösterilen en uygun nokta ise çağın ve bölgenin siyasal gerçekliğiyle eşitlenen bir noktaydı.

Bu ise Batı'nın pençelerinden kurtulunan kanlı bir sürecin akabinde ulusal ve yerel bir katılığa, bir tür müdafaa hattına kapanmak, tarihsel ve bölgesel mevzilerini savunmakla yetinmek anlamına gelmekteydi.

Devam edecek…

^Kaynaklar:

<sup>1. Baqer Moin, Son Devrimci Ayetullah Humeyni, Elips Y. s. 72.
2. Katajun Amirpur, Humeyni, Bir İslam Devrimcisi, İletişim Y. s. 65.
3. Ayetullah unvanı ilk kez 1906 anayasasını destekleyen mollaları onurlandırmak için kullanılacaktı.
4. Ayetullah Humeyni, Politik ve Entelektüel Biyografi; Editör: Arshin Adib-Moghaddam, Vadi Y. s. 149, 347.
5. Arshin Adib-Moghaddam, age, s. 377.
6. Arshin Adib-Moghaddam, age, s. 298, 358.</sup>

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.