İnsanın yurdu neresidir; nerede ola ki gönlünce yurtlanabilsin?

Dilce anlaşabileceği, huzur içinde söyleşebileceği bir yerde değil mi?

İnsanlığımızın belirdiği zemin, dilimizin de döndüğü yerdir. Dilin çığırından çıktığı veya istila edildiği yerde artık bir yurttan söz etmek ne mümkün!

Türkiye Doğu ile Batı arasında sıkışmış bir ülke. Bu "arada"lık bir imkâna da çevrilebilir elbette.

"Arada kalmışlık"tan "arada olma"ya doğru seyreden bir anlam genişlemesi, Batı ile Doğu arasında bir iletişim ve ilişki ağına da dönüşebilir.

Oysa verili durumda dindar kesimlerin yüzü Doğu'ya dönük iken (hâlbuki Allah'ın veçhi ne Doğu'da ne de Batı'dadır ya da her ikisindedir), çağdaşlık iddiasında olan kesimlerin yüzleri ise Batı'ya dönük.

Bu durum ise ister istemez bu yönlü etkilenmelere, dahası özentilere yol açmakta. Oysa itidalli bir anlayış bu imkânlardan dengeli bir biçimde yararlanabilmeli.

Elbette ki farklı dillerle temas kurulabilir, onlardan kelimeler alınabilir ama bunlar teknik ya da dekoratif terimler olarak dili süsleyebilir ya da zenginleştirebilir ama üretkenleştiremez.

Dolayısıyla da bunlarla bilim ya da felsefe yapılamaz; yani düşünülemez.

Zira düşünsel faaliyetlerimiz ya da dilin üretken bir biçimde kullanılabilmesi, kök terimler ve kavramlar üzerinden yürütülebilir. Bu ise ancak o dilde yurtlanmakla mümkün.

Teklif Dergisi, sanki bunun farkında değilmiş gibi, bize hâlâ "tekevvün, temeddün, tedeyyün, tefessüh, teellüh…" gibi kavramlar üzerinden düşünmemizi teklif etmekte.

Ama bunların hiçbirinin kökleri dilimizde olmadığı için bu kelimelerin çekimli hallerini bilmemiz ve bunları dilin olağan şartları içerisinde üretkenleştirebilmemiz mümkün değil.

Sözgelimi "tefekkür"ü tekil bir kelime olarak kullanabiliriz ama bunun üzerinden düşünce üretemeyiz.

Oysa düşünme kelimesini, kelimenin birçok kullanımını ve çekimli hallerini bilebileceğimiz için, kelimeyi daha da üretebilir veya işlekleştirebiliriz.

O nedenle dili öte dillerin etkisi altındaki bir zorlamaya, sözüm ona zenginleştirmeye gerek ve imkân yoktur. Bu bir etkilenme, süsleme, gösteriş, ideolojik göstergedir; daha ötesi değil. 

Osmanlılar, kuruluşlarında Türkçeyi resmi dil olarak kabul etseler de, bilim ve felsefeyi doğrudan Arapça üzerinden yürüttüler.

Zira imparatorluğun kurulduğu dönemde ilim dili Arapçaydı. Biraz zahmetle ilim dilini de Türkçeleştirebilirlerdi ama bu tür bir cesarete, dahası anlayışa sahip değillerdi.

Bu ise tıpkı Avrupa'daki Latincenin işlevi gibi, din, felsefe ve bilim için sadece ilmiye sınıfıyla sınırlı ve toplumdan soyut bir alan açmakla, açabilmekle sonuçlandı.

Sonuç olarak ise bilim ve felsefe topluma yayılamadı ve bu durum halkın cehaletine yol açtı. Sadece bununla da kalmadı.

Tüm bu açmazları ağır bedeller ödeyerek aşan Avrupa karşısında Osmanlı sadece coğrafi olarak değil, ilim ve düşünce olarak da haritadan silindi.

Gelgelelim geriye kalanlar da bu durumdan hiçbir ders çıkarmamışlar gibi benzeri bir tavrı sürdürmeye devam etmekteler.

Kendi ezberlerini yegâne doğruluk belleyenler, kendilerinin değil de hep karşılarındakilerin değişmesini bekledikleri için, her geçen gün kan kaybettiklerinin de farkına varmıyorlar.

Aynı ağdalı, süslemeli (dekoratif, beliğ) üslupla yazıp konuşmayı sürdürmekteler.

Gerçi seçkinci bir bakış açısı bunda bir sakınca görmez. Bilim, felsefe ve sanatın doğası itibariyle soyut ve elit uğraşlar olduğunu iddia eder ama hakikat bu değildir.

Bunun en açık örneği ise gelip tıkandığımız çıkmazla ortaya çıkmıştır. Şayet bir kültür sorunundan söz edilmekteyse bu, temelde dille ilgili tutumların kendi halkını madunlaştıran ayrıksılığıyla ilgilidir.

Dili, hem de halka hitap eden bir dergide bu kadar zorlamak, sonuçta seçkinci bir tavırda ısrar olarak, söylenenlerin neden anlaşılamadığının, neden yaygınlaşamadığının ve toplum tarafından benimsenemediğinin de cevabıdır ve bu tutumda ısrarın akli bir karşılığı da yoktur.

Halkın kullandığı dille bilim ve felsefe yapılamayacağı, hatta şiir yazılamayacağı, Latinceyi kutsal dil statüsüne çıkaran bir Ortaçağ fantezisiydi.  

Ki, benzeri bir süreç Arapçayı kutsal, Farsçayı estetik bir dil olarak kabullenen Osmanlı uleması ve üdebası tarafından da tekrarlandı ve her iki iddia da denenerek yanlışlandı.

Oysa Hıristiyanlığın kaynakları Latince değil, Aramiceydi. İslam tarihinde ise bazı istisnalar dışında hiçbir zaman Arapçanın kutsallığına dair bir iddia ileri sürülmedi.

Bu, daha çok ilmiye sınıfının seçkinci tavrının; bilim, felsefe ve edebiyata dair bu sınıfa özel bir dil, daha doğrusu jargon üretme tavrının bir sonucuydu. 

Kökenleri Pisagor'a dek dayanan bu gizlilikçi ve seçkinci eda, ilmi din adamları sınıfıyla sınırlayan bir tavra yol açtı.

Oysa peygamberlerin devrimci tutumlarından en önemlisi hitabetlerini tam da bu seçkinci ve gizlilikçi tavra karşı halka açık ve gündelik dilin sadeliğiyle sürdürmeleridir.

Aksi durumda ise dinî söylem halktan kopuk bir jargona, seçkin bir sınıfın kutsallaştırılmış ve gizemli diline dönüşecektir.

Dilimizin iki kurucu şairi Yunus Emre ve Mehmet Âkif'in dilleri ise Türkçe olup, bu durum onları daha da etkili kılmakta. 

Dildeki özleşmeye çeşitli gerekçelerle itiraz eden seçkinci bir yaklaşım ve tavır alış ise düşünsel ve bilimsel meseleleri ister istemez bir çeviri meselesine daraltmakta.

Batı dillerine güdümlü bir felsefe/bilim ya da Arapçaya güdümlü bir dinî anlayış ise toplumda buna bağlanmış sınıflar ve toplumsal öbekler oluşturarak halkın geniş kesimine nüfuz etme kabiliyetinden kendisini yoksunlaştırmaktadır.

Bir niyet tartışmasına girmeksizin Cumhuriyet'in bunu dönüştürmeye çalıştığını ama sonuçta yine belli bir seçkinci sınıfın inisiyatifiyle sınırlanarak toplumdan koptuğunu söyleyebiliriz. 

Öyle ki bu çaba, meseleyi Batılılaşmaya özgü bir modernleşmeci tutum ve buna direnen bir dindarlıkla, kutuplaşan ve kendi içine kapanan bir şizofreniyle sonuçlandı.

Her iki kesim de kendine özgü kültürel çevreler oluşturarak ötekine sağır kaldı. Sürdürdükleri faaliyet ise bağımlı oldukları dilin ve kültürün ve bunların arz edildiği cemaatlerin kendilerine özgülükleriyle sınırlandı.

Çeviri faaliyetlerinde de kaynak dillerin özgün kavramları ve hatta söylem biçimleri korunarak hitap edilen cemaatler buna özgüleştirilmeye çalışıldı.  

Dolayısıyla da çeviride, kaynak metnin tam anlamıyla Türkçeleştirilmesinden ziyade, bu metnin dilinin Türkçe okurlarına benimsetilmesi gibi bir yöntemle hareket edildi.

Bu dillerin dışında felsefe, bilim ya da dinî bir anlama ve anlayışın mümkün olamayacağı gibi bir yaklaşım, sonuçta bu dillere bağımlı kültürel adacıklara ve yabancılaşmışlıklara yol açtı. 
 

Fotoğraflarla dünyadan haberler

Hepsini göster 30

Fotoğraflarla dünyadan haberler

• 1/30

  21 Kasım 2024 - Lübnan'da itfaiye, başkent Beyrut'un güneyindeki Haret Hreik mahallesine İsrail'in düzenlediği hava saldırısı sonucu çıkan yangınlara müdahale ediyor. İsrail'le Hizbullah arasındaki çatışmalar sürerken bugün Uluslararası Ceza Mahkemesi, Gazze'de savaş suçu işledikleri gerekçesiyle İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ve eski Savunma Bakanı Yoav Gallant hakkında tutuklama kararı çıkardı. (Lahey'deki mahkeme, açıklamasında Hamas lideri Muhammed Deif hakkında da tutuklama emri çıkardığını duyurdu (AFP)

• 2/30

  20 Kasım 2024 - Yunanistan'da ekonomik koşulların iyileştirilmesi çağrısıyla ülke genelinde işçiler 24 saatlik genel greve gitti. Grev ülke genelinde toplu taşımayı aksattı ve hayatı durma noktasına getirdi. Yunanistan Genel İşçi Konfederasyonu açıklamasında "Fiyatlar ve kiralar fırladı, maaşlarsa düşük kaldı" ifadelerini kullandı (Aris Messinis/AFP)

• 3/30

  19 Kasım 2024 - Birleşik Krallık'ta çiftçiler başkent Londra'da protesto düzenledi. Sokaklara dökülen binlerce çiftçi, veraset vergisinin değiştirilme planının geri çekilmesi talep etti. Protestocular arasında ünlü Top Gear programının sunucusu Jeremy Clarkson da yer aldı (Ben Stansall/AFP)

• 4/30

  18 Kasım 2024 - Gazze'nin merkezindeki El-Cela Caddesi caddesinde halk, İsrail saldırısı sonrasında yıkılan evin başında toplanıp enkaz altında kalanları kurtarmaya çalışıyor. Hamas kontrolündeki Gazze'de Sağlık Bakanlığı son 24 saatte İsrail saldırıları sonucunda 76 kişinin öldüğünü ve 158 de yaralı olduğunu açıkladı. İsrail, Lübnan'ın başkenti Beyrut'a da saldırılar düzenledi (Ömer El-Kattaa/AFP)

• 5/30

  18 Kasım 2024 - Brezilya yerlileri Rio de Janerio'daki G20 zirvesi öncesinde düzenlediği protestoda ABD Başkanı Joe Biden, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, Hindistan Başbakanı Narendra Modi, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Japonya Başbakanı İşiba Şigeru'nun figürlerini suya gömdü. Protesto, dünyanın en zengin ülkelerinin gezegendeki iklim ve biyolojik çeşitlilik sorunlarının çözümüne liderlik etmedikleri söylemiyle düzenlendi (Pablo Porciuncula/AFP)

• 6/30

  16 Kasım 2024 - Ölen bir kambur balina, Güney Afrika'nın yasama başkenti Cape Town'da Ulusal Deniz Kurtarma Enstitüsü (NSRI) tarafından çekiliyor. Avcılık, geçmişte kambur balina sayısında ciddi bir düşüşe yol açmıştı. ABD, 1973'te tüm kambur balinaları nesli tehlikede kategorisine almıştı. 1985'te ticari balina avcılığına getirilen moratoryum, kambur balina popülasyonunun artışında önemli bir rol oynadı. ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi, halihazırda 14 farklı popülasyonun 4'ünün neslinin tehlikede, birininse tehdit altında olduğunu bildiriyor (Nic Bothma/Reuters)

• 7/30

  15 Kasım 2024 - Bangkok'ta bir kadın, Loy Krathong festivali sırasında nehir tanrıçasına şükranlarını sunmak için yaprak ve çiçeklerden yapılmış Krathong'u parktaki bir lagüne yerleştiriyor. Festival her yıl, Tayland Ay takviminin 12. ayında, dolunayda kutlanıyor. Ülkedeki en büyük festivallerden biri olan Loy Krathong'da Taylandlılar, su tanrıçasına şükranlarını temsil eden adakları küçük teknelerle yüzdürüyor. Bununla kirlilik veya israf gibi davranışları için af da diliyorlar (Chalinee Thirasupa/Reuters)

• 8/30

  14 Kasım 2024 - National Geographic Pristine Seas, Pasifik Okyanusu'ndaki Solomon Adaları'nın yakınında keşfedilen dünyanın en büyük mercanının 24 Ekim'de çekilen fotoğrafını bugün paylaştı. Bilim insanları, Pristine Seas araştırma gemisinde çalışırken buldukları mercanın "hayat ve renkle dolu" önemli bir keşif olduğunu söylüyor. Genişliği 34 metre ve 5 metreden daha yüksek olan mercan, uzaydan bile görülebiliyor. Devasa mercanın 300 yıllık olduğu tahmin ediliyor (Manu San Felix/National Geographic Pristine Seas/AFP)

• 9/30

  13 Kasım 2024 - Fransa'da, Michelin'in Clermont-Ferrand'daki merkezinde düzenlenen eylemde, Genel Emek Konfederasyonu ceketi giyen bir protestocu bir sis bombasının yanından geçiyor. Araç lastiği üreticisi Michelin, 5 Kasım'da 1250'den fazla kişinin çalıştığı iki fabrikasını kapatmayı planladığını açıklamış ve kararın "son çare" olarak alındığını söylemişti. Sadece işten çıkarma planlarından vazgeçilmesini değil, maaş artışının da garanti altına alınmasını talep eden sendikalarla şirket yönetimi arasında henüz bir uzlaşmaya varılamadı (Olivier Chassignole/AFP)

• 10/30

  12 Kasım 2024 - Bakü'deki Birleşmiş Milletler iklim değişikliği zirvesi COP29'un açılış töreninde dansçılar performans sergiliyor. Bu sene gerçekleştirilen COP’ta ülkelerin enerji politikalarının yanı sıra yeni kolektif finansal hedeflerin belirlenmesi bekleniyor. Zirve, Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de başladı. İklim aktivistleri pazartesi günü Gürcistan'da bir miting organize ederek Azerbaycan'ın iklim görüşmelerine ev sahipliği yapmasını protesto etmişti. Tiflis'te bir araya gelen birçok aktivist, Azerbaycan'ın baskıcı politikaları nedeniyle iklim görüşmelerine ev sahipliği yapmayı hak etmediğini savunmuştu. Greta Thunberg, Azerbaycan'ın zirveyi "işlediği suçları ve insan hakları ihlallerini yeşil aklama yoluyla örtbas etme şansı" gibi gördüğünü ileri sürmüştü (Maxim Shemetov/Reuters)

• 11/30

  11 Kasım 2024 - Sudan ordusuyla ilişkili silahlı kişileri taşıyan kamyon, ülkenin doğusundaki Gedaref sokaklarında. Sudan'da rakip generaller arasında Nisan 2023'ten beri süren savaş onbinlerce kişinin ölümüne ve 11 milyondan fazlasının da yerinden olmasına yol açtı. Birleşmiş Milletler'e göre yerinden edilenlerden 3,1 milyonu ülke sınırları dışında sığınacak bir yer arıyor (AFP)

• 12/30

  10 Kasım 2024 - Gazze Şeridi'ndeki Deyr El Balah'ta Filistinliler yemek kuyruğunda. BM Yakın Doğu'daki Filistinli Mültecilere Yardım ve Bayındırlık Ajansı (UNRWA) Genel Komiseri Philippe Lazzarini, Gazze'nin kuzeyinde kıtlık yaşanabileceğini belirterek, "Açlık İsrail devleti tarafından silah olarak kullanılıyor" dedi. Lazzarini, "Gazze Şeridi'ne girmesine izin verilen yardım yetersiz. Günde ortalama 30 tırın biraz üzerinde ve bu günlük ihtiyacın yalnızca yüzde 6'sına tekabül ediyor" ifadelerini kullandı (Ramadan Abed/Reuters)

• 13/30

  9 Kasım 2024 - Almanya Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeier, Berlin Duvarı'nın yıkılışının 35. yıldönümünde düzenlenen çiçek bırakma törenine katıldı. Törende Soğuk Savaş döneminde Doğu Berlin'den Batı Berlin'e geçerken hayatını kaybedenler anıldı. Berlin Duvarı'nın yıkılışının yıldönümü kapsamında her yıl canlı müzik, sergiler ve eski duvarın bir ucundan diğerine yapılan koşu da dahil olmak üzere çeşitli etkinlikler gerçekleştiriliyor (Ebrahim Noroozi/AP)

• 14/30

  8 Kasım 2024 - İspanya'daki atlı sivil muhafızlar, ölümcül afetin ardından ülkenin doğusundaki Valensiya bölgesinde zarar gören araçların yanından geçerek mağdurları arıyor. Ülkede son 50 yılda yaşanan en kötü sel felaketi, 210'dan fazla kişinin ölümüne, onlarca kişinin kaybolmasına ve kasabaların çamur altında kalmasına yol açtı. Sel özellikle Valensiya'da büyük bir yıkıma sebep oldu (Jose Jordan/AFP)

• 15/30

  7 Kasım 2024 - Arnavutluk Başbakanı Edi Rama, Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski'ye sarılıyor. Avrupa Siyasi Topluluğu'nun 5'inci zirvesi, kıtanın karşı karşıya olduğu güvenlik zorluklarını ele almak amacıyla Macaristan'ın başkenti Budapeşte'de başladı. Zirvede Avrupa Birliği üyesi ülkelerin liderleriyle üye olmayan ülkelerin liderleri bir araya geliyor. Ana gündem maddeleri arasında düzensiz göçle mücadele, ekonomi güvenliği ve iklim de var (Ludovic Marin/AFP)

• 16/30

  6 Kasım 2024 - 2024 ABD Başkanlık Seçimi'ni kazanan Donald Trump, Florida eyaletindeki West Palm Beach Kongre Merkezi'nde konuşma yaptı. Trump, zafer konuşmasında kendisini destekleyen herkese teşekkür etti ve ekonomik büyüme ve ulusal güvenlik vaatlerinde bulundu. Sandıkların kapanmasıyla birlikte erken sonuçlar, seçim yarışının başa baş gittiğini gösterse de Trump, salıncak eyaletlerde kazanarak zafere ulaştı. Trump, rakibi Demokrat Parti'nin başkan adayı Kamala Harris'ten yaklaşık 5 milyon fazla oy aldı (Jim Watson/AFP)

• 17/30

  5 Kasım 2024 - ABD'nin New York kentinde seçmenler oy kullanıyor. ABD'de seçim gününe gelindi ve Demokrat Parti'nin adayı Kamal Harris'le Cumhuriyetçi Parti'nin adayı Donald Trump arasındaki yarış haftalardır başa baş ilerliyor. Seçimin sonucunu 7 salıncak eyaletteki oyların belirleyeceği düşünülüyor (Leonardo Munoz/AFP)

• 18/30

  4 Kasım 2024 - İspanya'nın Valensiya bölgesindeki Alfafar'ın caddelerinde polis memurları sokaklardaki çamurun temizlenmesine yardım ediyor. İspanya'da uzun zamandır görülen en kötü sel felaketinde hayatını kaybedenlerin sayısı 217'ye ulaşırken arama kurtarma çalışmaları hâlâ sürüyor. Yetkililer sokakların temizlenmesinin en az bir hafta süreceğini belirtirken bölgede 17 bin polis, jandarma, asker ve sivil koruma görevlisi çalışıyor (Jose Jordan/AFP)

• 19/30

  3 Kasım 2024 - Brezilya'daki Formula 1 Sao Paulo Grand Prix'sini Red Bull Racing'in Hollandalı pilotu Max Verstappen kazandı. "Uçan Hollandalı", son derece kaotik geçen yarışa 17. sıradan başlamıştı. İkinci ve üçüncü sırayı Alpine pilotları Esteban Ocon ve Pierre Gasly alırken, pilotlar şampiyonasında Verstappen'le Norris arasındaki fark 62'ye çıktı (Nelson Almeda/AFP)

• 20/30

  2 Kasım 2024 - Hindistan'ın Mumbai şehrinde, Ölüler Günü'nde mezara çiçek koyan bir kadının drone görüntüsü. Cadılar Bayramı'yla başlayan üç günlük dönemde, Hıristiyanlar ölülerle yaşayanlar arasındaki perdenin kalktığına inanıyor. Hıristiyanlar, Hindistan nüfusunun yalnızca yüzde ikisini oluşturuyor. Geçen ay çeşitli Hıristiyan mezheplerinin liderleri, kendilerine yönelik şiddetteki artışı protesto etmek üzere Yeni Delhi'de eylem düzenlemişti (Francis Mascarenhas/Reuters)

• 21/30

  1 Kasım 2024 - Afrika penguenleri, Cape Town yakınlarında turistlerin uğrak noktalarından olan penguen kolonisinde, sahilde dinleniyor. Boulders penguen kolonisi 1983'te kurulmuş ve kolonideki kuş sayısı çevredeki ada kolonileri sayesinde artırılmıştı. Dünya Doğayı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) yakın zamanda Afrika penguenini, nesli tehlike altında olan türlerden nesli kritik tehlikedeki tür kategorisine taşıdı. Halihazırda popülasyonunun yüzde 97'sini kaybetmiş olan kuşun nesli, bir değişiklik olmadığı takdirde 4 bin günden kısa bir süre içinde tükenebilir (Rodger Bosch/AFP)

• 22/30

  31 Ekim 2024 - ABD'nin Missouri eyaletindeki St. Charles kentinde bir yurttaş, Cadılar Bayramı'na özel kıyafetiyle oy kullandı. Seçime sayılı günler kala Kamala Harris ve Donald Trump arasındaki yarış başabaş devam ediyor. ABD Başkanı Joe Biden'ın, destekçilerini "çöp" diye nitelemesi üzerine Cumhuriyetçi Parti'nin başkan adayı Trump, çöp kamyonuna bindi. Öte yandan Arnold Schwarzenegger, Kamala Harris'i desteklediğini açıkladı (Robert Cohen/AP)

• 23/30

  30 Ekim 2024 - İspanya'nın güneyindeki Valensiya'da gerçekleşen sel, arabaları bu hale getirdi. Kurtarma ekipleri, şiddetli yağmurların yol açtığı seller sonucunda 95 kişinin hayatını kaybettiğini açıkladı. Kayıpları arama çalışmalarıysa sürüyor. Valensiya'da 1996'dan bu yana metrekareye en fazla yağışın düştüğü bildirildi. Meydana gelen felaketten dolayı 3 günlük ulusal yas ilan edildiği açıklandı (Jose Jordan/AFP)

• 24/30

  29 Ekim 2024 - Gazze Şeridi'nin merkezinde Filistinli mültecilerin kaldığı Nuseyrat kampındaki Birleşmiş Milletler Yardım ve Bayındırlık Ajansı'na (UNRWA) ait yardım dağıtım merkezinin kapısındaki açıklıktan bir adam dışarı bakıyor. İsrail, parlamentosunun yıkıma uğramış Gazze Şeridi'ndeki ana BM yardım kuruluşunu yasaklayan bir tasarıyı onaylamasının ardından artan bir uluslararası tepkiyle karşı karşıya kalıyor. 90 gün içinde yürürlüğe girmesi beklenen mevzuatın, UNRWA'nın Doğu Kudüs genel merkezinin kapatılmasına ve Refah üzerinden Gazze'ye insani yardım ulaştırılmasının engellenmesine yol açması öngörülüyor (Eyad Baba/AFP)

• 25/30

  28 Eylül 2024 - Eski ABD Başkanı Barack Obama, ABD Başkan Yardımcısı ve Demokrat Parti'nin başkan adayı Kamala Harris'in Pensilvanya eyaletinin Philadelphia kentinde düzenlenen mitinginde konuştu. Ayrıca Bruce Springsteen ve John Legend gibi sanatçılar da sahneye çıkıp seyircileri Harris'e oy vermeye ve arkadaşlarıyla ailelerini sandık başına gitmeye teşvik etmeye çağırdı (Matthew Hatcher/AFP)

• 26/30

  27 Ekim 2024 - Ferrari pilotu Carlos Sainz Jr. Formula 1 Meksika Grand Prix'sinde pitte. İspanyol pilot kariyerindeki 4. F1 zaferini elde ederken, takım arkadaşı Charles Leclerc, son turlarda yaptığı hatayla ikinciliği McLaren'in şampiyonluk mücadelesi veren pilotu Lando Norris'e kaptırıp üçüncülüğe razı oldu. Pilotlar şampiyonasında zirvedeki isim Max Verstappen ise yarış içinde toplamda 20 saniye ceza aldı ve 6. sırada bitirdi (Carlos Perez Gallardo/Reuters)

• 27/30

  26 Ekim 2024 - Birleşik Krallık'ta göçmen karşıtı protestolardaki bir eylemci, Cumhuriyetçi başkan adayı ve eski ABD Başkanı Donald Trump'ın maskesini takıyor. Eylem İngiltere'nin başkenti Londra'da, ülkedeki aşırı sağcı grupların başında gelen İngiliz Savunma Ligi'nin eski lideri Tommy Robinson'ın çağrısıyla organize edilmişti. Robinson, planladığı yürüyüş öncesi Terörle Mücadele Yasası çerçevesinde suçlanarak dün gözaltına alınmıştı. Irkçılık karşıtları da aşırı sağcılara tepki amacıyla eylem düzenledi. İki grubun karşı karşıya gelmesini engellemek üzere güvenlik önlemleri alındı (Hollie Adams/Reuters)

• 28/30

  25 Ekim 2024 - Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısı sırasında Kursk bölgesinde Rus askerleriyle girdiği çatışmada hayatını kaybeden Ukraynalı asker Volodimir Baranov için Çernihiv'de düzenlenen cenaze töreninde halk milli marş söylüyor (Maksym Kishka/Reuters)

• 29/30

  24 Ekim 2024 - Mozambik'in başkenti Maputo'daki Maxaquene mahallesinde protestocular, güvenlik güçleriyle çatıştı. Çevik kuvvet polisi, iki muhalifin vurularak öldürülmesinden günler sonra seçimlere hile karıştırıldığı iddiasıyla eylem düzenleyen kalabalığı dağıtmak için göz yaşartıcı gaz kullandı. Avrupa Birliği gözlemcileri de Mozambik seçimlerinde düzensizlikler ve bazı sandık sonuçlarında oynama olduğunu tespit etmişti (Alfredo Zuniga/AFP)

• 30/30

  23 Ekim 2024 - Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus'ta un kıtlığı yaşanıyor. İsrail, Gazze Şeridi'ne gıda, su, yakıt ve elektrik girişini engellemeye devam ediyor. Savaştan önce bile Gazze nüfusunun sadece yüzde 4'ü güvenli ve temiz suya erişim sağlayabiliyordu. Öte yandan Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres, "Gazze'nin kuzeyindeki çocuk felci aşılama kampanyasının son aşamasının artan şiddet ve erişim eksikliği nedeniyle ertelenmesinden büyük endişe duyduğunu" söyledi (Bashar Taleb/AFP)

Bu tavır aynı zamanda şunu demeye getirdi: Dinin dili Arapçadır; öte yandan ise felsefe veya bilimin dili Fransızca ve giderek İngilizce/Almancadır.

Zira özellikle çevrilmeyen, karşılıkları üretilmeyen kavramlar özgün dillerinde olduğu gibi bırakıldı ve okuma Türkçe olsa da anlamanın öte dilde mümkün olacağına dair bir zihniyet benimsendi ve topluma da benimsetilmeye çalışıldı.

Bu yapılırken de çevirinin aslında bir anlama biçimi olduğu ve bunun esasında dil içi okumalar için de geçerli bir sorun olduğu unutuldu.

Kur'an'ın birçok Arap için de ancak çevrilerek (mealen) anlaşılabildiğini, felsefi metinler için de buna benzer bir sorun olduğunu; çevirinin de aslında bir metnin anlaşılır hale/dile getirilişi olduğu görmezlikten gelindi.

Yani bırakın öte dilleri, dilin kendi içinde de sürekli bir çeviri (güncelleme, açımlama) faaliyeti sürdürülmeli ve de sürdürülmekte. 

Sözgelimi Cumhuriyet'in başında yazılan edebi eserler bile günümüzde anlaşılabilmekte değil. Hem bu sadece değişen ve kullanımdan kalkan sözcüklerle ilgili ve sınırlı da değil; anlayış, anlama ve hatta alımlama biçimlerinin, kültürel iklimin değişimiyle de ilgilidir.

Zira okuyucu/izleyici artık (aslında hiçbir zaman) edilgin olmayıp, etken ve üretken bir fail ve o da çeviri (anlama) faaliyetinin dikkate alınması gereken bir parçası.

Dolayısıyla bu tür çeviriler, sadeleştirmeler veya güncellemeler yapılamayınca, ilmî ya da felsefi faaliyetler adeta sınıfsal/cemaatsel bir etkinliğe daraltılmakta ve topluma nüfuz edilememekte. 

Çevirideki amaç ise belli bir dil veya kültürel çevrede süregiden bir anlatıya edilgin bir biçimde dahil olmak ve kendi bilincini oraya teyellemek değildir; farklı bir kültürel anlayışı, düşünceyi ve iklimi kendi dilinde üretebilmek, dili düşünsel ve kültürel bir işlekliğe kavuşturabilmektir.

Aksi halde dil giderek biçimsel, uydulaşmış ve ölü bir dil haline gelecektir. Beri yandan çeviride temel sorun anlamı doğru bir biçimde dile aktarabilmektir.

Bu ise özgün metnin kastının çok iyi anlaşılmasını gerektirir. Dolayısıyla çevirmen, dil kadar düşünceye de hâkim olmalı. 

Gerçi Kantçı anlamdaki bilinemez kalan bir "kendinde şey" kavramı gibi bir metnin de çevrilemez ve nüfuz edilemez olarak kalan bir "kendinde anlam"ı söz konusu olabilir ama sonuçta her tür anlama bir yanlış anlamayı da göze alabilmeli.

Zira anlamın ya da hakikatin her zaman elden, dilden ve düşünceden kaçan bir yönü vardır ve bu bir açıdan da bize farklı yorumlar yapma gibi bir fırsat ya da hak da doğurur.

Ki bu yorumlar metni açmanın ötesinde onu aşarak, yeni hakikatlere de güzergâhlar oluşturabilir.

Anlama ve anlatma çabası ise tüm bu riskleri de göze alarak, deneyimler, tartışmalar ve müzakerelerle ilerletilmeli ama hiçbir zaman okura kapalı ya da yabancı bir dilin/söylemin insafına ya da anlaşılamazlığına da bırakılmamalıdır.

Düz anlamıyla bir Türkçeleştirme ise sorunu çözmekte değildir. Asıl önemli olan dilden ziyade anlama sadakattir.

Mesela Karen Armstrong'un, "Tanrı Savunusu" adlı kitabında, Gazali'nin filozofları eleştirirken ele aldığı, filozofların "Tanrı'nın tikelleri bilmediği"ne dair savları, "Tanrı'nın dünyevi işlerden hiç anlamadığı" ¹  biçiminde çevrilmiştir.

Oysa kast edilen bu değildir elbette. Söz konusu olan bir cehalet atfı olmayıp, bir tenzih çabasıdır.

Gerçi bu ve buna karşı çıkan Gazalici savununun da sorunları vardır ama mevzu bu çeviride ifade edilen biçimiyle bir "işlerden anlamamak" meselesi değildir.

Bu yanlış anlama ve ifade ise çevirinin hangi aşamasında gerçekleşmiştir, bir yanlış anlama mı yoksa çeviri sorunu mudur, o ise belli değil…

Devam edeceğiz.

^{1. Karen Armstrong, Tanrı Savunusu, Pegasus Y. s. 202.}

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.