Amazigh dilinin Libya'da tabu olduğu on yıllardan sonra ve 40 yıllık iktidarı boyunca Amazigh unsuruna büyük ölçüde zulmeden merhum Cumhurbaşkanı Muammer Kaddafi'nin hükümdarlığı sırasında bu dili konuşmak bile bir suçtu.

Bu dil kısmen okul dersleri içinde ve özellikle ülkenin batısındaki belirli alanlarda yerini aldı. 

Bu adım, 2011'de Şubat Devrimi'nin patlak vermesinden bu yana yürüttükleri kültürel haklarını elde etmek için yürüttükleri karmaşık savaşlarda Amazigh bileşeni için yeni bir zafer olarak kabul edildi.

Geçmiş bir çağda ülkenin asıl sakinleri olan bu grup, günümüzde etnik azınlık olarak kabul ediliyor.

Uzun bir yolda bir adım

Amazigh dilinin öğretimi şu anda ilk ve ortaokulun temel eğitim aşamalarında Amazigh bileşeninin bölgelerindeki okullarla sınırlı olsa da karar, bunu kültürel haklarının ellerinden alınması olarak düşünen halk tarafından büyük bir sevinçle karşılandı.

Libya hükümeti bu kararı onaylayarak ve kitaplarını basmayı üstlendi.

Adım, kendisinden önce gelen ve ülkede tarihi emsal olarak kabul edilen adımları pekiştirmek için geldi.

Zaviya Üniversitesi Eğitim Fakültesi, ülkenin bağımsızlığından bu yana Libya tarihinde ilk kez Amazigh dili bölümünden mezun verdi. Üniversite yönetimi bu olayı benzersiz bir emsal olarak niteledi.

Fakülte tarafından yapılan açıklamada, Cezayirli profesörler ve Libya'daki Amazigh meselesiyle ilgilenen birkaç kişinin gözetiminde yedisi yakın zamanda mezuniyet tezlerini sunan 9 kişilik bir öğrenci grubu olduğunu bildirdi. 

Mezuniyet tezi, Berberilerin Libya'daki başkenti olarak kabul edilen Zuvara şehrinin sosyal yapısının analizi ve aynı bölgedeki genç kızların sosyal statüsü üzerine araştırma da dahil olmak üzere, Berberi dilinin gramerini ve tarihi ve kültürel konularını ele aldı.

Zuvara'daki Eğitim Fakültesi, 2018'de Amazigh dili bölümünün açıldığını duyurdu. Dört yıllık eğitim boyunca öğrenciler, Cezayir ve Fas'ın Amazigh dili ve kültürünün öğretimi alanındaki kazanımlarına açılan ders ve atölye çalışmalarından yararlandı.

Zaviya Üniversitesi o dönemde yapılan açıklamada, şu ifadeleri kullandı:

Amazigh çalışmaları öğrencilerinin ilk grubunun mezuniyeti, 1955'te ilk Libya üniversitesinin kurulmasından bu yana Libya üniversiteleri düzeyinde tarihi bir emsal olarak kabul ediliyor. Bu, toplumun tüm bileşenlerine kimliklerini ifade etme ve koruma hakkını garanti eden şanlı Şubat Devrimi'nin bir sonucudur.

Kimliğin desteklenmesi

Bu üniversite grubunun geçen yıl Zaviya şehrinde mezun olan kadın mezunlarından biri, Libya'nın kuzeybatısında, Tunus sınırına yakın Zuvara kentindeki okullardan birinde Amazigh dili öğretmeni olan Asirem Chawashi, şehrindeki çocuklara Amazigh dilini öğretmenin onların kültürel kimliklerini geliştirdiğine inanıyor.

Chawashi "Çocuklar bu dersi seviyor çünkü kimliklerini ve kültürlerini kitaplarda yazılı buluyorlar" dedi.

Chawashi, AFP'ye yaptığı açıklamada "Amazigh dilini öğrenmek doğal bir haktır ve devrim zamanında doğan çocukların hepsi dilin dil doğal bir hak olduğu halde, dilin kendilerine yasak olduğunu bilmez. Birinin gelip onlara yasak olduğunu söylemesi imkânsız" şeklinde konuştu. 

Berberiler, Libya nüfusunun yaklaşık yüzde 10'unu oluşturuyor ve sayılarına dair resmi bir istatistik olmamasına rağmen, rakamlar 7 milyonluk toplam nüfusun 500 ila 750 bini arasında değişiyor.

Bazı Kuzey Afrika ülkelerinde olduğu gibi, yerli olarak kabul edilirler. Berberiler, yedinci yüzyılda Yunan, Roma ve ardından Arap seferlerinden çok önce bölgede yaşıyorlardı.

Hükümet desteği

Son yıllarda Libya hükümetleri, Spesifik olarak, bir süre göreve geldikten sonra, Milli Eğitim Bakanlığına Libya'daki tüm eğitim kademelerinde Amazigh dilinin öğretilmesi için tüm gereklilikler üzerinde çalışması talimatını veren Abdülhamid ed-Dibeybe liderliğindeki Ulusal Birlik Hükümeti, Berberilerin taleplerini, özellikle de dillerini okullarda resmi olarak öğretme hakkını desteklemeye büyük önem verdi.

Bu, Amazigh dili dersinin ilk kez Libya okullarında ortaya çıkmasını hızlandırdı. 

Dibeybe ayrıca Sivil Durum Otoritesine, Berberilerin İslam hukukunu ihlal etmedikleri sürece çocuklarını Berberi isimleriyle kaydetmelerine izin vermesi talimatını verdi.

Kaddafi döneminde bu da onlara yasaktı. Hükümet ayrıca, 'Libya toplumundaki çeşitliliği destekleme taahhüdü' olarak tanımladığı projenin bir parçası olarak Amazigh dilinde yayın yapan bir televizyon kanalı tahsis etti.

Başka çatışmalar

Berberilerin yıllarca kültürel ve siyasi hakları elde etme mücadelesinden -ki bunların başında okullarda kendi dillerini öğretme ve öğrenme hakkı geliyor- sonra elde edilen başarılara rağmen, yürüttükleri kimlik savaşları henüz sona ermedi.

Meselelerden çoğu hala muallak durumda ve Amazigh dilinin öğretilmesinden çok daha karmaşık.

Amazigh çatışmalarının bu bağlamda en öne çıkanı, yıllardır askıya alınan anayasa taslağını bu taleplerin hayata geçirilmesini garanti altına almadığı için boykot etmelerine yol açan dili ve siyasi temsili anayasallaştırma mücadelesidir.

Ülkedeki Arap çoğunluktan farklı bir kültüre sahip olan Amazigh bileşeni, özellikle bölgedeki Arap birliği anlatısını formüle etmesi nedeniyle onları ayrılıkçı bir tehdit olarak gören Kaddafi'nin yönetimi altında bir baskı tarihi ile biliniyor.

Tamazight olarak bilinen Amazigh dili yasaklandı ve çocuklara Arapça olmayan isimler verilmedi.

Amazigh aktivistleri, bu uzun ve sert baskı karşısında tehlikeli bir yola girdi, birçoğu hapse atıldı ve öldürüldü.

Bazıları casus olmakla suçlanırken, bu deneyimler onlarda bir adaletsizlik duygusu ve kimlik meselelerine karşı büyük bir hassasiyet uyandırdı.

Dini mezhep

Berberilerin son yıllarda Libya'da karşı karşıya kaldıkları ve pek üzerinde durulmayan en ciddi çatışmalarından biri, çoğu ya Tasavvuf ya da Selefi mezhebine mensup olan Arap çoğunluğun benimsediği mezheplerle çatışmasıdır.

Berberilerin çoğu İbadi düşünce ekolunu takip ederken, Araplar Sünni mezheplerindendir.

Geçen yıllarda bazı Selefi liderler İbadi mezhebine saldırdılar ve ona karşı müritlerini aforoz etme noktasına varan büyük bir kampanya başlattılar.

Bu, diğer bileşenlerden etnik, kültürel ve hatta dinsel olarak benzersiz olan Amazigh bileşeni arasındaki tehdit ve sistematik ayrımcılığı artırdı.

Libya toplumunun çeşitliliğe alışması için çıkması uzun sürebilecek bir sosyal izolasyon durumuna neden oldu.

Tek bir ırkın üstünlüğü ve farklılığı fikrini onda pekiştiren onlarca yıllık sistematik propagandanın tozunu silkiyor.