İran'da protestocular değişim için sokaklarda: "Hiçbir şey eskisi gibi olmayacak"

Mahsa Amini'nin ölümünden bu yana patlak veren öfke, rejimi sarsmış durumda ama İslam Cumhuriyeti'ni devirmek için daha fazla protestocu ve ateş gücü gerekecek

Almanya'nın başkenti Berlin'deki protestoya katılan bir kadın, Mahsa Amini'nin fotoğrafının bulunduğu bir pankart tutuyor (AP)

Yakın zamanda İran'ın kuzeyindeki kentte protesto düzenlenen gecelerden biriydi. Hayatının çocuğunu burada geçirmişti.

Taş ve şişe fırlatıp ateş yakan gürültücü genç kadın ve erkeklerin arasındaydı, aşağılanan ahlak polisinin gözaltındayken ölen 22 yaşındaki İranlı Kürt Mahsa Amini'nin ölümüne ve rejimin ellerinde bir ömür boyu süren baskı ve ikiyüzlülüğe öfkeliydi. Dumanların ve karanlığın içinden, karşılarındaki sivil giyimli rejim görevlilerinin ve Besic milislerinin oluşturduğu sıraya baktı.

Bunlar ev partilerini basan, topluluklara hükmeden ya da sokaklarda gençleri taciz eden aynı acımasız haydutlardı. Fakat o gece, işkencecilerde daha önce hiç fark etmediği yeni bir şey vardı.

O gece korkuyu gördü. İşte oradaydılar, birbirlerine sokulmuşlardı. Protestoculardan gerçekten korkuyorlardı.

Protestocu, şifreli bir telefon uygulaması üzerinden kısık sesle yapılan bir röportajda, "Köpekler gibi korkuyorlardı" diye hatırlıyor.

Dehşete kapılmışlardı. Bu protestolardan sonra ne olursa olsun, hiçbir şey eskisi gibi olmayacak.

İran, Amini'nin ölümüyle tetiklenen ve üç haftayı aşkın süredir devam eden, can kayıplarının yaşandığı sokak protestolarıyla sarsılıyor.

Aralarında yüzleri, dağınık bir hareketin toparlayıcı çığlıkları haline gelen birkaç genç kadın ve erkeğin de bulunduğu çok sayıda kişi ateşli çatışmalarda hayatını kaybetti.

Protestoların 43 yıllık Tahran rejiminin yıkılmasını sağlama amacı taşıdığı belirtilse de protestolar henüz kritik bir kitleye ulaşmadı ve bir süre daha ulaşamayabilir.

Hem Dini Lider Ali Hamaney hem de Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi protestolara değinerek, tahmin edilebileceği üzere dış güçleri ülkenin itibarını zedelemek ve iddia edilen kazanımlarını elinden almak için huzursuzluğu kışkırtmakla suçladı. Belli ki rejim şimdilik protestoları kontrol altında tuttuğuna inanıyor ve henüz en korkunç güvenlik araçlarına başvurmadı.

fazla oku

Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)

The Independent, İran'daki protestolara katılan yarım düzine kişiyle konuştu.

Bu kişiler, bilinmeyen bir yere doğru ilerleyen gergin bir ülkeden bahsediyor. Protestoların rejimi sarstığı açık. Üst düzey yetkililer, başörtüsüyle ilgili yasaların yeniden düzenlenmesini inceleyeceklerine ve cuma günü açıklanan adli tıp raporunda dövülmekten kaynaklanmadığı sonucuna varılan Amini'nin ölümünü soruşturacaklarına söz verdi.

Öte yandan yetkililer, aralarında eski cumhurbaşkanı Haşimi Rafsancani'nin kızının da bulunduğu binlerce protestocu, sivil toplum aktivisti, gazeteci, film yapımcısı, sanatçı ve siyasetçiyi tutukladı.

Bu kırılma, etkisi zayıflayan din adamlarının tarikat benzeri kliği, İran-Irak savaşında görev yapmış subaylar, onların yandaşları ve bir nesil daha İranlılar arasındaki ilişkileri kopardı. Şiddet olayları, Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad'ın tartışmalı şekilde yeniden seçilmesiyle tetiklenen 2009 ayaklanmasının ardından yıllar süren bir tür barışın tamamen ortadan kalktığına işaret ediyor.

Johns Hopkins Üniversitesi İleri Uluslararası Çalışmalar Fakültesi'nde İran'ın yöneticileri ve ideolojileri üzerine çalışan akademisyen Narges Bajoghli, "Seçkin sınıf yarın rejimin düşeceğinden mi korkuyor yoksa bu özel anın İslam Cumhuriyeti'nin çöküşüne yol açacağından mı? Hayır" dedi.

Ama anlatı savaşını kaybettiklerini de biliyorlar.

Görünüşe göre İran bir gecede dönüşüme uğradı.

Kadınlar, başörtüsünü zorunlu kılan yasayı hedef alan bir sivil itaatsizlik dalgasıyla her gün peçelerini atıyor. Yetkililer kontrolü ellerinde tutamıyor, hatta gerçekleşen toplumsal devrimi tam olarak kavrayamıyor.

Bajoghli, "Kalabalık alkış tutarken kadınlar peçelerini çıkarıyor diye şimdi ne yapacaklar?" dedi.

Bu, her yaştan kadını etkileyen bir konu. Anneleri ve babaları, erkek ve kız kardeşleri etkiliyor. Sahip olduğunuz şey, siyaseti ve devletin resmi siyasetini aşan bir mesele.

Neredeyse her gün gelen yeni genç kadın ölüm haberleri, rejimin sıkıntılarını daha da arttırıyor.
 

Tahran
Tahran'da bir kadın zafer işareti yapıyor (AP)

 

Rejim halkı sakinleştirmeye çalışsa da kendi güvenlik güçleri ve müttefiki Besic milisleri yangına körükle gitmeye devam ediyor. Hayatını kaybedenler arasında Tahran'daki protestolar sırasında öldürülen 16 yaşındaki Nika Shakrami, ikisi de Kerec'de hayatını kaybeden yine 16 yaşındaki Sarina Esmailzadeh ve 23 yaşındaki Hadis Najafi de bulunuyor.

Her ölüm kamuoyunda yeni bir öfke kıvılcımına dönüşerek daha fazla protestoya, daha fazla ölüme ve dolayısıyla daha da fazla protestoya yol açıyor. Bu din adamı rejiminin bildiği bir döngü, zira 1979'dan önceki aylarda Şah'ın devrilmesine yol açan ve mollaları iktidara getiren dinamikle aynı.

Şiddet ve protestolar genellikle ortaokul öğrencilerinin başörtülerini yırtmaları ya da ateşlere atmaları ve sokaklarda yürümeleriyle başlıyor. Liseliler, üniversite öğrencileriyle birlikte yıllar içinde oluşan güven bağlarını paylaşıyor ve planlarını belirlemek üzere düzenli olarak kampüste bir araya geliyor. İran'ın yüksek oranda kentleşmiş nüfusu içinde bu tür bağlar daha nadir.

Bir protestocu bir röportajında "Birbirimizi her gün görüyoruz" dedi.

Haberleri takip ediyoruz ve sosyal medyada duyuruyoruz.

Protestolarda gençler ön saflarda yer alsa da farklı yaş gruplarından İranlılar da protestolara katılıyor. Bazıları arbededen uzak dursa da bir gözleri güvenlik görevlilerinde oluyor ve protestolara katılıyor. Bazıları da arabaları ve motosikletleriyle gelip trafiği tıkıyor.

Diğerleri ise geceleri çatılarından bağırıyor. "Diktatöre ölüm" ya da "Kadınlar, yaşam, özgürlük" diye sesleniyorlar.

İsminin gizli tutulmasını isteyen bir kadın hakları aktivisti, "Herkes gidiyor. Ben gidiyorum ve etrafımdaki herkes, arkadaşlarım gidiyor" dedi.

Eyleme ne kadar yakın olacakları durumlarına bağlı ama hepimiz gidiyoruz. Önden gitmeyeceğim ama insanlarla birlikte yürüyeceğim ya da motosikletle gideceğim ve etrafta dolaşıp nerede huzursuzluk olduğunu göreceğim ve sonra inip yürüyeceğim. Etrafımdaki herkes de aynı şeyi yapıyor.

Perşembe günü gittiği bir güzellik salonunda resepsiyon görevlisinin kendisine her gece işten sonra Tahran'ın kuzeyindeki Tecriş Meydanı'na giderek protestoları beklediğini söylediğini anlattı. Birkaç müşteri de protestolara katıldıklarını ve komşularının da katıldığını söyleyerek övündü.

"Belirli bir gün ve saat olduğunda insanlar katılıyor" dedi.

Ama dağınık olduğunda bulmak daha zor oluyor. Ayrıca çok fazla kişi tutuklandı. Bu yüzden dikkatli olmalısınız.

Toplu tutuklamalar hayatları altüst etti. Protestocular çok az uykuyla yaşamaya, farklı gecelerde farklı arkadaşlarının evlerinde kalmaya, yakalanmamak ve hapse atılmamak için telefonlarını ve SIM kartlarını sürekli değiştirmeye başladı.

Uzun süredir gözlem yapanlar, herkes her gün katılamasa da gösterilere katılanların geniş demografik yelpazesinden etkilendi.

Adının açıklanmaması koşuluyla konuşmayı kabul eden Tahranlı bir sosyal bilimci, "Şu an için büyük bir grup insan halihazırda sokaklarda" diyor.

Bu gençlerin ebeveynleri 1970'lerde ve 80'lerde doğmuş olanlar, yani kendileri de devrim çocukları ve daha önce pek çok gösteriye katılmışlar.

Yine de protestocuların sayısı 2009'daki protestolara katılan yüzbinlerle kıyaslandığında nispeten düşük ve İranlılar rejimi devirmek için yaşlıların yanı sıra muhafazakar ve dindar İranlılar da dahil farklı grupları yanlarına çekmeleri gerektiğini kabul ediyor.

Çeşitli şehirlerde esnafın ara sıra grev yaptığı haberleri gelse de ekonominin önemli sektörlerinin kepenk kapatma çağrılarına kulak verdiğine dair çok az işaret var.

Tahran'ın güneyindeki muhafazakar bir mahallenin sakinlerinden biri, daha ucuz kira için taşındığı mahallesinde gösterilerin pek fark edilmediğini söylüyor. Onun mahallesinde internet hiç kesilmedi ve ahlak polisi hiç konuşlandırılmadı.

Protestoların özellikle üzücü olduğu bir gün, yerel bir dükkana girdiğinde dükkan sahibi devlet televizyonunda neşeyle bir komedi programı izliyordu.

Tahran sakini, "Gülüyordu ve neredeyse onunla tartışacaktım" dedi.

Bu insanların nesi var gerçekten bilmiyorum. Çoğunu gerçekten anlamıyorum. Ben 30'lu yaşlarımın ortasındayım ve sokağa çıkmakta hiçbir sorunum yok. Açıkçası kaybedecek hiçbir şeyim yok.

Ancak pek çok İranlı hala kaybedecek bir şeyleri olduğundan korkuyor. İran'ın kuzeyindeki aktivist, güvenlik yetkililerinden aldığı telefonları anlatıyor; ilk başta protestolardan uzak durmasını söylemelerine rağmen şimdi kriz sona erdiğinde kendisiyle ilgileneceklerini söylüyorlar. Yurtdışına gidip birkaç ay ortalıkta görünmemeyi planlıyor.

"Ortam çok baskıcı ve şiddet çok yüksek" diyor.

Güvenlik güçleri geliyor, vuruyor ve öldürüyor. Keyifle öldürüyorlar. Çok vahşiler.

Milyonlarca İranlı kamu sektöründe çalışıyor ve görünüşte özel birçok şirket de devletle bağlantılı. Hayatları inşaattan eğitime, yüksek teknolojiden çok önemli petrokimya alanına kadar ekonominin her sektöründe uzantıları olan rejime bağlı.

Başkentte muhafazakar ve dindar İranlıları dost olarak gören bir üniversite öğrencisi, "İnsanlar arasında çok fazla memnuniyetsizlik var ve büyük çoğunluk durumdan bıktı; rejime karşılar, dini lidere karşılar ve bu noktada dine bile karşı olabilirler" dedi.

Ancak pek çok insan için gidip protesto etmek kendi çıkarlarına aykırı olacaktır. Kararsız kalıyorlar. Devletin kontrolü çok sıkı. Herkes bir şeyler yapmak istiyor. Ama onların katılması ve bir devrim olması için başka bir unsurun, bir kıvılcımın olması gerekiyor.

 

Mahsa Amini protestoları
Protestolar Avrupa ve ABD'ye kadar yayıldı (AP)

 

Bu kırılma, siyasi bir bölünme ya da 83 yaşındaki Ali Hamaney'in ölümü gibi kritik bir durum yaşandığında ya da bunu takip eden bir veliahtlık mücadelesi sırasında gerçekleşebilir. Seçkin sınıf içindeki herhangi bir çatlağın protestocuları cesaretlendireceğini rejimin ileri gelenleri de biliyor gibi görünüyor.

Rejim destekçileri defalarca protesto hareketi içinde muhatap bulamamaktan yakındı; üstelik yönetim onlarca yıldır hükümeti ılımlılardan temizlemeye ve etkili sivil toplum liderlerini hapse atmaya ya da sürgüne göndermeye devam ederken. Zayıf görünme korkusuyla baskıcı kontrolleri gevşetmeyi reddettiler ve hatta kısıtlamaları sıkılaştırdılar.

Örneğin Hasan Ruhani'nin 8 yıllık cumhurbaşkanlığı döneminde gevşemeye başlayan ahlak polisi, Reisi'nin geçen yıl göreve başlamasının ardından kıyafet kurallarının uygulanmasını daha sıkı hale getirdi.

Bajoghli, "İnsanlar reform ve değişim için bir yol göremiyor" dedi.

Bu, müesses nizamın taviz vermeye istekli olmamasına doğrudan bir yanıt. Eğer taviz vermeye istekli değillerse ve gösteriler devam ederse ve protestocular artık onların gücünden korkmazlarsa, bu konuda ne yapacaklar? Yetkililerin şu anda karşı karşıya olduğu durum eskisinden çok daha farklı.

Bazı protestocular arasında, kendilerinin ya da başkalarının neden geri çekildiğine dair çok daha kaygı verici bir açıklama var. Gençlerin coşkulu ve yaratıcı protestoları yurtdışındakilerin hayal gücünü cezbederken, pek çok İranlı, sokaklarda barışçıl protesto yapan 16 yaşındaki kızları pervasızca öldüren bir rejime karşı nihayetinde etkisiz kalacaklarından korkuyor.

Kazanacakları anlaşıldığında protestolara katılacaklarını söylüyorlar. İranlıların barışçıl sloganlar attığı video görüntülerinin Toronto ya da Londra'ya ilham verebileceğini ama Senendec ve Kerec sokaklarına ilham verenin İranlıların Besicileri dövdüğü görüntüler olduğunu söylüyorlar.

Şiddet olaylarında halihazırda çok sayıda güvenlik görevlisi öldürüldü ve muhalif çevreler her ölüm haberini sevinçle karşılıyor. Devlet televizyonu, kendisini döverken "Geber! Geber!" diye bağıran protestocular tarafından yakalandığını söyleyen bir Besic görevlisiyle yapılan röportajı yayımladı. Kısa video, İranlı muhaliflerin sosyal medya çevrelerinde viral oldu ve evrensel bir övgü topladı.

Bir protestocu, "Geride duran kişiler, yapılması gerekeni protestolarla ve sloganlarla yapamayacağınızdan, daha fazla ateş gücüne ihtiyacınız olduğundan endişeleniyor" dedi.

Onların polis karakollarını ve televizyon kanallarını hedef almanız gerekiyor. Şimdilik halkımız çok iyi ve güvenlik güçlerine zarar vermek istemiyorlar. Ama yapmak zorundasınız. Onları korkutmak zorundasınız. Onların kaçmalarını sağlamalısınız.



https://www.independent.co.uk/news

Independent Türkçe için çeviren: İpek Uyar

Bu makale kaynağından aslına sadık kalınarak çevrilmiştir. İfade edilen görüşler Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

© The Independent

DAHA FAZLA HABER OKU