Henüz 16 yaşındayken babam ağabeyimi evlendirmek için beni hiç tanımadığım birisine kocaya verdi. Ben evlendirildiğim adamı gerdek gecesi tanıdım.
Bu sözler, 30 yıl önce daha çocuk iken hiç tanımadığı ve kendisinden 10 yaş büyük olan birisiyle evlendirilen Vanlı Ç.S.'ye ait.
Ç.S., ağabeyinin evlenebilmesi için berdel olarak bilinen bir evlilik yöntemiyle kocaya veriliyor.
Berdel, ailelerin karşılıklı olarak kızlarını birbirine gelin vermeleri ya da evlenecek iki erkeğin, ailelerindeki kızları karşılıklı olarak kendilerine eş olarak seçmeleri ile gerçekleşen bir evlilik yöntemi olarak biliniyor.
Bu, simetrik evlilik ve mübadele evliliği olarak da isimlendiriliyor.
Türkiye'de bazı yörelerde "berdel evliliği" geleneği halen devam ediyor.
Bu gelenekle evlenen çiftlerden genellikle mağdur olan taraf ise genellikle kadınlar oluyor.
Türkiye'de yasalarda berdeli yasaklayan herhangi bir yasa da bulunmuyor.
Berdel evliliği geleneği günümüz dünyasında, az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkeler de sık görülüyor.
Türkiye'de berdel geleneği daha çok Doğu Anadolu ile Güneydoğu Anadolu bölgelerinin kırsal kesimlerde hayata geçiriliyor.
Özellikle ekonomik sıkıntılar bu geleneğin sürdürülmesinde en büyük rol oynuyor.
Berdel evliliği, özellikle başlık parası sorunu ve yükümlülüğünü ortadan kaldırmak için de bazı ailelerce tercih ediliyor.
Bu evliliğe bazen kan davalarının sonlandırılması ve aileler arasındaki anlaşmazlıkları önleme içinde baş vurulduğu oluyor.
Örneğin iki aile arasında kan davası varsa, bunun barışla sonuçlanması ve gerçekleşen anlaşmanın uzun sureli ve köklü olabilmesi için karşılıklı olarak kız alıp verip akrabalık bağı oluşturuluyor.
O evliliğin kurbanı edilenlerden biri de Ç.S..
Ağabeyinin evlenebilmesi için birisine kocaya verilen ve böylelikle evlendirildiği adamın kız kardeşinin de kendi ailesini gelin gelmesine vesile olan Ç.S., başında geçenleri anlattı.
Ç.S.'nin bundan 30 yıl önce daha 16 yaşındayken yani henüz reşit olmamışken kendisinden 10 yaş büyük olan 26 yaşındaki birisiyle evlendirildiğini söyledi.
"Babam oğlunu evlendirmek için beni kurban seçti" diyen Ç.S., "30 yıldır evliyim. Çocuklarım var ama mutsuzum" dedi.
30 yıllık mutsuz evlilikte 9 çocuk sahibi olduğunu anlatan Ç.S, ilk yıllarında eşinden çok şiddet gördüğünü belirtti.
Geçmişte yaşadıklarını dün gibi hatırladığını söylen Ç.S, "Bir gün babam eve yabancı birilerini getirdi. Bana 'Senin nişanlın gelmiş, git gör' dediler" diye konuştu.
"Beni bir odaya soktular. Odaya girdiğimde 10-15 kişi oturuyordu" diyen Ç.S., şunları anlattı:
Utandığım için pek bakamadım. Odada olanların hiçbirini tanımadığım gibi, nişanlımın kim olduğunu bilmiyordum. Evleneceğim kişiyi ancak gerdek gecesinde gördüm. Berdelle evlenmek, bir insanın hayatını karatmak demek. Gelin gidenin ömür boyu mutsuz ve erkeğin kölesi olmak demektir. Çünkü berdelle evlendirilen kişinin eşine karşı söz söyleme hakkı yok. Benim hayatım öyle oldu. Abim 'evlensin' diye görmediğim, sevmediğim bir insana verildim.
İstemediği, zoraki bir evlilik yaptığını sonrasında ise hayatının zindana döndüğünü dile getiren Ç.S., "Babam, sonradan çok pişman oldu; ama iş işten geçmişti. Çocuk yaşta olduğum için o gün itiraz edemedim ama bugünkü aklım olsaydı kesinlikle evlenmezdim" ifadelerini kullandı.
Geçen bunca zaman ve bu sürede doğurduğu 9 çocuğu için artık sıkıntılara katlanmak zorunda olduğunu anlatan Ç.S., şunları anlattı:
Berdelle gelin giden hiç kimse mutlu olmuyor. Çünkü kimsenin kendi kararı değil. Benim berdelim, yani abimle evlenen yengemde mutlu değil. Eltim de kaynanam da berdel evlilik yapmışlar. Bizim ailede üç berdel evliliği var. Bu üç aile de mutlu değil, yani mutlu olamadı. Berdel evliliği mutluluk getirmiyor. Ben çok okumak istiyordum ama babam beni okutmadığı gibi mutsuz bir evliliğime de karar verdi. İnsan sevmediği biriyle evlilik olmuyor, benimle birlikte olduğu her an resmen tecavüze uğruyorum gibi hissediyordum. Bu işkencelerin en büyüğüdür. Okul okumama rağmen hayatı bırakmadım. Okuma yazma kursuna kilim kurslarına giderek kendimi geliştirdim. Şimdi kocama da çocuklarıma da ben bakıyorum. Ben kesinlikle çocuklarımı okutacağım ve bu tür geleneklerin tuzağından kurtaracağım. Özellikle devletin de bu tür geleneklere karşı yaptırım uygulaması gerekiyor.
Berdel mağduru H.A.,: Çağ dışı bir uygulama
Bir diğer berdel mağduru H.A., ise berdel kızların bu çağda bile hala bu tür evliliklere zorlandığını söyledi.
H.A'ya göre, berdel evliliği, çağ dışı bir uygulama ve biran önce yasaklanması gerekiyor.
19 yaşında aile büyükleri tarafından berdel yoluyla evlendirildiğini belirten H.A, evlenmesinin kendi tercihi olmadığını kaydetti.
32 yıllık evli olduğunu anlatan H.A., şöyle devam etti:
Özellikle o dönemde çocukların ve gençlerin söz söyleme hakkı yok. Bize, 'Bununla evleneceksin' dediler ve bizi evlendirdiler. Ben daha önce eşimi hiç görmedim. Evlenene kadar eşimi bir kere gördüm. Gelenek, görenek adı altında biz insanların gelecekleriyle oynuyorlar. Bu çağ dışı uygulamalar ilkel toplumlarda kaldı. Toplumun bu geri kalmış gelenek ve göreneklerden bir an önce kurtulmalıdır.
Berdel evliliğinin geçmişe göre azalmış olsa da hala devam ettiği bilinen bir gerçek.
Ayrıca yapılan tüm evlilikler mutsuzlukla sonuçlanmıyor ve öyle devam etmiyor.
Berdel evliliği yapan ve mutlu bir şekilde hayatına devam eden insanlar da yok değil.
Bazı bölgelerin kırsal kesimlerinde hala sürdürülen bu evliliğe karşı çıkanların sayısı ise her geçen dün daha da artıyor.
Özer: Berdel çeşitli nedenlerle tercih edildi
Bu konuda araştırma yapan Prof. Dr. Ahmet Özer'e göre, bazı yörelerde bedel evliliği devam etse de sayısal veri vermek pek mümkün değil.
Prof. Dr. Özer, berdelin halen devam etmesinin birçok nedeni olduğunu söyledi.
Özer, berdel evliliklerin sürmesinin nedenlerini ise şöyle sıraladı:
Başlık parasından kurtulmak, başka aile ve kabilelerle akrabalık bağlarını güçlendirmek, yaşanan husumetleri sonlandırmak ve barışı sağlamak, kendi kızlarının ve oğullarının yabancı kişilere gitmemesi (aile içi evlilik).
Geçmişe göre, berdel evliliklerin yok denecek kadar azaldığını dile getiren Özer, "Babam da berdel evliliği yaptı. Ama uzun yıllardır bu evlilikler artık pek yapılmıyor. Berdel, gönüllülük esaslı bir evliliktir. Bu evlilikle evlenen bazı kişilerin mutsuzluğu, berdel evliliğiyle alakası yoktur. Bu mutsuzluk, kişilerle alakalıdır" dedi.
İhtiyatoğlu: Berdelle kadının iradesi yok sayılıyor
Psikolog Ruhat İhtiyatoğlu ise berdeli başlık "parasının bir kolu" olarak niteledi.
İhtiyatoğlu, berdel yönteminin en az başlık parası kadar evlilikte kötü sonuçlar doğurduğunu görüşünde.
"Genelde görücü usulüne dayanan bu tür evlilikler bir eşyaymış gibi kadının iradesini hiç sayıyor ve kendi hakkını savunmasını engelliyor" diyen İhtiyaoğlu, bu hatalar zinciri ilerde çocukların da kıyaslanma usulü ile yetiştirilmesine ve hastalıklı bir toplumun yetişmesine sebep olacağını vurguladı.
"Kadınların yaşam hakları ihlal ediliyor"
Bu şekilde evlenen erkeklerin sonsuz hakimiyet sahibiymiş gibi kadının her türlü yaşam hakkına engel olduğunu savunan İhtiyatoğlu, şöyle konuştu:
Bu hastalıklı tutumların en kısa zamanda toplumumuzda tarihe karışması gerekmektedir. Ataerkil toplumun hastalıklı geleneklerinden olan başlık parasının bir türevi olan berdel usulü geçmişi uzun zaman önceye dayanıyor. Bu tür evlilikte kimi zaman bir kadının kimi zamanda iki kadının hayatları ve seçimleri hiçe sayılıyor. Geçmiş zamanlarda ticaret amaçlı yapılan takas usulünün evliliğe çevrilmiş hali olan bu utanç verici uygulamanın meyvesi olan bu evlilikleri incelediğimiz de kardeşler arasındaki kıyaslanmayı başka bir boyuta çıkardığı ve bu kıyaslanmanın ileriki aşamalarda çocuklara da tesiri analiz ediliyor.
İhtiyatoğlu ayrıca, bu tür evliliklerin çoğunda başlık parasıyla yapılan evlilikler gibi erkeklerin kadınlar üzerinde mutlak hak iddia etmesine ve kadınların yaşam haklarını ihlal etmesine neden olduğunu belirtti ve "Bundan dolayı bu tür evliliklerin bir an önce toplumumuzdan çıkarılması gerekmektedir" dedi.
İşler: Aile büyükleri karar veriyor
Berdelin iki ailenin karşılıklı kız alıp vermeye dayalı bir evlilik şekli olduğunu belirten Sosyolog İkram İşler de bu evliliğin mahsurları olduğunu vurguladı.
Bu evliliği gerçekleştiren ailelerin kızları ve oğullarının evlenecek yaşta olması gerektiğini hatırlatan İşler, son yıllarda berdel yöntemini daha çok tercih edenlerin fakir aileler olduğunu kaydetti.
"Türkiye'de bazı yörelerde başlık parası gibi evliliğin karşısında duran engelleyici unsuru aşmak için karşılıklı bir anlaşmayla berdel evliliğine başvurulmaktadır" diyen İşler, "Anlaşmanın sağlanamaması halinde bu evlilik gerçekleşememektedir. Berdel evlilik tarım toplumunda yaşanan büyük ailenin geleneklerinden biridir aynı zamanda" diye konuştu.
"Kararların alınmasında kızın ya da evlenecek erkeğin bir katkısı olmaz" diyen Sosyolog İkram İşler, şunları kaydetti:
Buna karar veren aile büyüğü ya da büyükleri olmaktadır. Berdel genellikle kan davalarının ortadan kaldırılması ve akrabalık ilişkilerinin gerçekleşmesi gerektiği durumlarda ve bazen iki tarafın bunu istemesiyle gerçekleşebilmektedir. Berdel evlilik daha çok karşı tarafların ekonomik açıdan zayıf oldukları bir durumunda görülebilmektedir. Başlık usulünün yaygın olduğu bölgelerde görülen bir aile tipidir. Bu şekilde gerçekleştirilen bir evlilikte iki tarafta başlık masrafından kurtulmakta ekonomik problemler karşılıklı takas yoluyla çözülmektedir. Bu tür evlenme, kıza karşı bedel ödemek yerine iki kızı karşılıklı olarak değiştirmek şeklinde uygulanmaktadır.
© The Independentturkish
