Çalışma hayatında sık rastlanan bir durum olan mobbing hakkında bilmek istediğiniz her şey...

"Mobbing nedir?", "Mobbing nasıl ispatlanır?", "Mobbing türleri ve mobbingin cezası nedir?" sorularının cevaplarına, bütün detayları ile bu yazımızda yer vereceğiz.

Mobbing nedir?

Mobbing; mevcut gücün ya da pozisyonun kötüye kullanılarak; sistematik olarak psikolojik şiddet, baskı, kuşatma, taciz, aşağılama, tehdit gibi şekillerde tecelli eden duygusal bir saldırı olarak nitelendirilebilir.

Kişinin saygısız ve zararlı bir davranışın hedefi olmasıyla başlayıp; işverenin ima ve alay ile karşısındakinin toplumsal itibarını düşürmeyi de içeren saldırgan bir ortam yaratarak onu işten çıkmaya zorlamasıdır.

Yaş, cinsiyet, ırk ayrımı olmaksızın kişiyi iş yaşamından dışlamak amacı ile kasıtlı olarak yapılır.  

Mobbing uygulayan kişiye “tacizci”, mobbinge maruz kalan kişiye ise “mağdur” denir.

Psikolojik şiddet, baskı, kuşatma, taciz, rahatsız etme veya sıkıntı vermektir.

Türk Dil Kurumu, mobbing kavramının karşılığı olarak “bezdiri” kelimesini belirlemiş ve bezdiriyi ise şöyle tanımlamıştır:

İş yerlerinde, okullarda vb. topluluklar içinde belirli bir kişiyi hedef alıp, çalışmalarını sistemli bir biçimde engelleyip huzursuz olmasına yol açarak yıldırma, dışlama, gözden düşürme.

Mobbing ile uğraşan bireyler meslektaşları, üstleri veya astları olabilir. Bu davranış açık ve doğrudan, gizli ya da dolaylı olabilir.

Mobbing hedefleri kimlerdir?

Genellikle en yaratıcı, etik ve yetkin olanlar. Bunun nedeni, diğer çalışanların işyerinde kendi pozisyonuna tehdit olarak algılamasıdır.

Denetim otoriteleri aynı zamanda mobbing için önemli bir hedeftir.

Bu durumlarda astlar, birbirleriyle işbirliği yaparak denetleyicilerini zayıflatırlar.

Kadınlar, genç işçiler ve yaşlı çalışanların hedef alınma riski daha yüksektir ve sosyal hizmet, sağlık ve eğitim gibi belirli alanlarda mobbing oranları özellikle yüksektir.

Mobbing türleri nelerdir?

Tüm mobbing eylemlerinin, kötü niyetli niyet ve işyerinin düşmanlık ve taciz duygusu gibi, bu eylemlerin mağdur için yaptığı gibi, ortak noktaları vardır.

Bazı mobbing örnekleri:

• Belirli bir çalışan hakkında bir söylenti yaymak
• İşçinin ofiste tecrit edilmesi
• Çalışanın görevlerini yerine getirmesini zorlaştırmak
• Çalışanın işten ayrılmasını sağlamaya çalışmak
• Konuşurken sözünün kesilmesi
• Küskünlükler
• Yok sayılma
• Lakap takma
• Görmezden gelinme
• Yapılan işin sabote edilmesi
• Sürekli suçlanma ve eleştirilme
• Uygunsuz şakalar yapılması
• Statünün küçümsenmesi
• Cinsel tacize maruz bırakılması
• Sözlü ya da yazılı tehdit
• Kaba ve kötü sözlerle rencide edilme
• Motivasyonun kırılmaya çalışılması
• İş performansının dışında işler verilmesi
• Alışılmış iş düzenini bozularak farklı işlere yönlendirilmesi

Mobbingin etkileri nelerdir?

Mobbing, kurbanların moralini ve iş performansını büyük ölçüde etkileyebilir.

Yönetim, mobbing olaylarını ele almak için hiçbir şey yapmadığında ve bu davranışın devam etmesine ve büyümesine izin verirse, etki daha da yoğunlaşır.

Mobbingin kurban üzerindeki bazı etkileri şunlardır:

• İş için daha az heves
• Günlük görevlerine odaklanamama
• Meslektaşlarından yoğun bir şekilde tecrit ve güvensizlik
• Artan kaygı ve stres.

Böylece işyerindeki mobbing nedeniyle ciddi aksamalar olabilir.

Mobbing, bir iş gücünün genel bütünlüğünü ve moralini bozabilir ayrıca her boyuttaki işletmeyi etkileyebilir.

Bu da yıllar içinde kârda önemli kayıplara neden olabilir.

Mobbinge maruz kalan kişi ne yapmalı?

Mobbinge uğradığını düşünen çalışan kendisine uygulanan davranışlarla ilgili açık ve net deliller toplamaya başlamalıdır.

Bu noktada şahitler, maaş kesme varsa bordrolar, kamera kayıtları, e- mailler, kullanılan ilaç faturaları, verilen işlerle ilgili belge ve örnekler alınarak delil olarak sunulabilir.

Çünkü yargıya intikal eden davalarda delil etkin bir yargılama için önemlidir.

Kamu ve özel sektör ayırt etmeksizin tüm çalışanlar şikayet ve bilgi almak için 7 gün 24 saat ALO 170 Hattı'na başvurabilirler.

Şunu unutmamakta fayda var; İşverenler, nasılsa açığa çıkmaz düşüncesiyle mobbingi neredeyse kendilerine hak görmekte ve bu durum sık sık kullanılan bir yöntem olduğu için, çalışanların haklarını sonuna kadar savunması ve geri adım atmaması gerekir.

Çünkü atılan her geri adım, mobbing uygulayanı daha da güçlendirecektir.

Mobbing durumunda hangi mercilere başvurulmalı?

Mobbinge maruz kalanlar İş Müfettişliklerin, TBMM, Anayasa Mahkemesi, ALO 170, Kamu Görevlileri Etik Kurulu, Kamu Denetçiliği Kurumu, Türkiye İnsan Hakları Kurumu ve İl, İlçe İnsan Hakları Kurulları’na başvuru yapabilirler. 

Mobbing uygulayanlara ne gibi cezalar verilebilir?

Mobbing adli bir suçtur. Bu yüzden mobbing uygulayanlar için; Türk Ceza Kanunu'nun 105'nci maddesinde şöyle denmektedir:

Bir kimseyi cinsel amaçlı olarak taciz eden kişi hakkında mağdurun şikâyeti üzerine, üç aydan iki yıla kadar hapis cezasına veya adli para cezasına hükmolunur. Bu fiiller; hiyerarşi, hizmet veya eğitim/öğretim ilişkisinden kaynaklanan nüfuzu kötüye kullanılmak suretiyle ya da aynı işyerinde çalışmanın sağladığı kolaylıktan yararlanılarak işlendiği takdirde, yukarıdaki fıkraya göre verilecek ceza yarı oranında artırılır. Bu fiil nedeniyle mağdur; işi bırakmak, okuldan veya ailesinden ayrılmak zorunda kalmış ise verilecek ceza bir yıldan az olamaz.

Yine aynı kanunun 109'ncu maddesinde “Bir kimseyi hukuka aykırı olarak bir yere gitmek veya bir yerde kalmak hürriyetinden yoksun bırakan kişiye, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası verilir. Kişi; fiili işlemek için veya işlediği sırada cebir, tehdit veya hile kullanırsa iki yıldan yedi yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Bu suçun kişinin yerine getirdiği kamu görevi nedeniyle kamu görevinin sağladığı nüfûz kötüye kullanılmak suretiyle işlenmesi halinde yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza bir kat artırılır” denmektedir.

Ayrıca yukarıda yazılı cezaların yanı sıra çalışanın maddi ve manevi tazminat davası hakları saklı kalmak kaydıyla hukuki hakkını araması yolları sabittir.

Amaç istifa ettirmek

İşverenlerin çalışanlarına mobbing uygulamasının en önemli nedeni, kişiyi istifaya zorlayarak ihbar ve kıdem tazminatı ödememek.

Ayrıca, çalışanları baskı altında tutarak izin kullanmalarını zorlaştırmak, fazla mesai ödemesi yapmamak da işverenlerin mobbing uygulama nedenleri arasında yer alıyor.

Çalışanın başka bir çalışana mobbing uygulamasının arkasında ise çoğu kez işverene daha yakın olabilmek ve performansa dayalı ödemelerden daha fazla pay alabilmek yatıyor.

ALO 170’e son iki yılda gelen şikâyetlerin yüzde 20’sinde çalışanlar, istifaya zorlandıklarını bildiriyor.

Hakaret, kötü muamele, sözlü taciz, iftira, cinsel taciz ve fiziksel şiddet bu yönde yapılan olumsuz davranışlar olarak gözüküyor.

Bunun yanında işverenlerden kaynaklanan ve bahsettiğimiz gibi kıdem ve ihbar tazminatı ödememe amacı taşıyan davranışlar ise istifaya zorlama, görev yeri değişikliği, sürekli tutanak tutulması ve yasal hakların kullandırılmaması olarak şekilleniyor.

Mobbingin daha çok bu nedenlerle uygulandığını söylemek de mümkün.

Gelen şikâyetlerin yüzde 44’ü bu nedenleri işaret ediyor. Yani işverenlerin amacının tazminattan kaçarak işçi çıkarmak olduğu ve bu nedenle mobbing uygulayarak istifaya zorlamayı tercih ettiklerini söylemek mümkün.

Çalışanlar açısından daha kötüsü ise mobbinge maruz kalan ve dayanamayarak istifa etmek zorunda kalanlar işten kendi istekleriyle ayrıldıkları için işsizlik sigortasından da yararlanamıyor.

Sorularınız için: [email protected]

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.