Teknolojinin adli bilimlerdeki yeri kuşkusuz tartışılamaz; zira küreselleşmenin etkisiyle hızla gelişen ve değişen teknoloji, birçok faili meçhul suçu aydınlatan en önemli araç olarak karşımıza çıkıyor.

Peki, teknolojinin hayatımıza nüfuz etmediği zamanlarda böceklerin cinayetleri çözmek için kullanıldığını biliyor muydunuz?

"Adli böcek bilimi" ya da "biyokriminal entomoloji" olarak da bilinen adli entomolojide, cesetlerin üzerine gelen böcekler gerçekleşen olay hakkında çeşitli bilgiler veriyor.

Tarihsel süreçte adli entomolojinin ortaya çıkışını ele aldığımızda, bu alanda bilinen ilk doküman 13'üncü yüzyılda (1235) Çinli avukat ve ölüm araştırıcısı olan Sung Tzu'nun yaptığı bir cinayet araştırmasıdır.

Köyde orakla boğazı kesilerek öldürülen bir kişinin katili bulunamayınca, Sung Tzu bütün işçilerin oraklarını bir odaya dizmiş ve sadece üzerinde görünmeyen kan izi olduğu düşünülen bir orakta Calliphoridae (göksinek) larvalarının görülmesi sonucu, orağın sahibi cinayetle suçlanmış ve orada öldürülmüştür.

Böcekler ve cesetler arasındaki ilişki nedir?

Cesetlere gelen böcek türlerinin çeşitliliği, geliş sırası ve cesette kalma zamanı, cesedin bozulma evrelerine bağlıdır.

Her evrede ceset farklı kimyasal ve fiziksel özellikler gösterir. Bu özellikler, büyük ölçüde cesede gelen türleri belirler.

Kenneth G. V. Smith, cesette tanımlanan türleri 4 ekolojik kategoriye ayırarak inceledi: Nekrofaj Türler, Predatör ve Parazitik Türler, Omnivorlar, Tesadüfi Türler.

Ölümden hemen sonra cesette görülen böcek türü nekrofalardır. Ceset üzerinde yayılarak çoğalırlar ve cesetten beslenirler.

Bu gruba Calliphoridae, Sarcophagidae, Muscidae (Diptera), Nitidulidae (sap, özsu böcekleri), Scarabaeidae (gübre, pislik böceği) ve Formicidae (Hymenoptera takımına ait olan karıncalar) familyaları dahildir.

İkincil grup böcekler olan Predatör ve Parazitik Türler, dolaylı olarak cesetten faydalanırlar.

Cesetler üzerinde bulunan diğer böcek ve sineklerin larvaları ile pupalarını tüketirler.

Predatör ve Parazitik türlerinden bazıları, ilk aşamada cesetten, sonraki aşamada larval evrede predatör (zararlı böcekleri yiyenler) olarak eklembacaklılardan ve diğer böceklerden faydalanırlar.

Predatör ve Parazitik türlere Histeridae, Silphidae, Staphylinidae, Cleridae ve Carabidae (Coleoptera), Vespidae (Hymenoptera), Syrphidae (Diptera) ve Forficulidae (Dermaptera) familyaları dahildir.

Omnivorlar (hem et hem de otla beslenen canlılar), çürümüş cesetten ve cesedin üzerinde bulunan canlılardan beslenirler. Karınca, bazı böcekler ve eşekarısı omnivor türlerine örnektir.

Tesadüfi türlerin -adından da anlaşılabileceği üzere- çürümüş cesetle ilişkisi olmamakla birlikte, o ortamda habitatlarını (yaşam alanı) genişletirken tesadüfen bulunurlar.

Bu grupta örümcek, centipedes (çıyan), bazı böcekler ve akarlar bulunur.
 

 

Ölüm zamanı tayini (Postmortem İntervalin Tespiti, PMI)

Ceset üzerinde yapılan incelemelerde 13'üncü yüzyıldan itibaren (özellikle tıbbi parametrelerin yetersiz olduğu zamanlarda) böcekler önemli bir veri kaynağı olarak kullanılır.

Elde edilen entomolojik verilerden biri, ölüm zamanı tayinidir (Postmortem İntervalin Tespiti, PMI).

Ölüme ilişkin zamanın belirlenebilmesi için böceğin gelişim süreci göz önünde bulundurulmakla beraber, böceğin türü, yaşam döngüsü, bulunduğu habitat ve böcek süksesyonu (belirli bir zaman diliminde ekosistemdeki türlerin yapısındaki değişiklik süreci) dikkate alınır.

Yapılan analizler, cesedin bozulma sürecinin başlangıç aşamasından itibaren, ölümden sonra geçen süreyi belirlemeye olanak tanır.

Cesedin bozulma evreleri başlangıç, şişme, aktif çürüme, ileri çürüme ve kuruma olmak üzere 5 başlık altında incelenir.

Başlangıç evresi, cesedin yeni meydana geldiği (0-1 gün arası), bozulma, kokmanın veya şişmenin olmadığı evredir.

Bu evrede cesedin üzerinde Sarcophagidae (et sineği), Muscidae (ev sineği) ve Hymenoptera (zar kanatlılar) türleri görülür.

Şişme evresi, cesedin yaklaşık 2-6 gündür beklediği, karnın şiştiği, vücut açıklıklarından sıvılar geldiği ve belirgin derecede koku duyulduğu evredir.

Göksinekler olarak bildiğimiz "Calliphoridae" türleri bu evrede ağırlıklı olarak görülür.

Aktif çürüme evresi, cesedin yaklaşık 7-12 gündür beklediği, kokunun güçlü bir şekilde hissedildiği, derinin çürümenin olduğu bölgelerde siyah bir renk aldığı, cesetin üzerinde beslenen böceklerden dolayı zarar gördüğü evredir.

Göksinekler, ev sineği ve Kınkanatlılar (Coleoptera) bu evrede görülür.

İleri çürüme evresi, cesedin yaklaşık 13-51 gündür beklediği, bazı yumuşak dokuların tespit edildiği evredir.

Koku zayıflamıştır ancak ekşimiş peynir kokusu hissedilir.

Aktif çürüme evresindeki Kınkanatlılar bu evrede ağırlıklı olarak görülür.

Kuruma evresi, cesedin yaklaşık 52-207 gündür beklediği, kokunun kaybolduğu, kemik, saç ve kurumuş deri kalıntılarının göründüğü evredir.

Bu evrede zar kanatlılar ve deri böcekleri (Dermestidae) görülür.

Günümüzde ölüm zamanı tayini yapılırken adli entomoloji biliminden de faydalanılır.

Birçok böceğin dış yapılarında mevcut bulunan, mumsu bir yapıya sahip, çok amaçlı kütiküler hidrokarbonlar (CHC'ler) adında bir kimyasal bileşik grubu bulunur.

Çeşitli CHC ve olası kombinasyonlar nedeniyle her böcek türü genellikle "kimyasal parmak izi" olarak adlandırılan kendine özgü bir hidrokarbon profiline sahiptir.

Ölüm sonrası, kütikül hidrokarbonlarının bileşiminde meydana gelen değişiklikler ise (böceklerin yaşına, türüne ve çevresel koşullara bağlı) zamanın belirlenmesini sağlar.

Örneğin, Rebekah Gould'un cinayeti, 2006 yılında Arkansas'ta meydana geldi.

Cinayet soruşturmasında, cesedin bulunduğu yerin yakınında bulunan sinek larvalarının boyutu ve türü analiz edilerek, ölüm zamanının yaklaşık 6 gün önce gerçekleştiği tespit edildi.

Zamanın tespit edilmesi, şüphelinin yakalanmasına yardımcı oldu. ¹
 

 

Cesetlere gelen böcek türlerinin sınıflandırılması

Kenneth G. V. Smith, cesette tanımlanan türleri 4 ekolojik kategoriye ayırarak inceledi: Nekrofaj Türler, Predatör ve Parazitik Türler, Omnivorlar, Tesadüfi Türler.

Ölümden hemen sonra cesette görülen böcek türü nekrofalardır; ceset üzerinde yayılarak çoğalırlar ve cesetten beslenirler.

Bu gruba Calliphoridae, Sarcophagidae, Muscidae (Diptera), Nitidulidae (sap, özsu böcekleri), Scarabaeidae (gübre, pislik böceği) ve Formicidae (Hymenoptera takımına ait olan karıncalar) familyaları dahildir.

İkincil grup böcekler olan Predatör ve Parazitik Türler, dolaylı olarak cesetten faydalanırlar. Cesetler üzerinde bulunan diğer böcek ve sineklerin larvaları ile pupalarını tüketirler.

Predatör ve Parazitik türlerinden bazıları, ilk aşamada cesetten, sonraki aşamada larval evrede predatör (zararlı böcekleri yiyenler) olarak eklembacaklılardan ve diğer böceklerden faydalanırlar.

Predatör ve Parazitik türlere Histeridae, Silphidae, Staphylinidae, Cleridae ve Carabidae (Coleoptera), Vespidae (Hymenoptera), Syrphidae (Diptera) ve Forficulidae (Dermaptera) familyaları dahildir.

Omnivorlar (hem et hem de otla beslenen canlılar), çürümüş cesetten ve cesedin üzerinde bulunan canlılardan beslenirler. Karınca, bazı böcekler ve eşekarısı omnivor türlerine örnektir.

Tesadüfi türlerin -adından da anlaşılabileceği üzere- çürümüş cesetle ilişkisi olmamakla birlikte, o ortamda habitatlarını (yaşam alanı) genişletirken tesadüfen bulunurlar.

Bu grupta örümcek, centipedes (çıyan), bazı böcekler ve akarlar bulunur.

Ölüm yeri tespiti

Adli bilimlerde yer, zaman ve neden temel unsurlardır.

Bu 3 unsur, bir suçun analizi ve çözümü için kritik öneme sahiptir.

Böcekler, ölüm zamanı tayininde olduğu gibi burada da karşımıza çıkar.

Olay yeri, cinayetin açık veya kapalı bir ortamda gerçekleştiği, cesedin taşınıp taşınmadığı böcekleri inceleyerek tespit edilebilir.

Böcekler farklı habitatlara sahip olabilir.

Ceset üzerinde bulunan böcek, farklı bir habitata ait ise cesedin taşındığı düşünülmektedir.

Cesette böceklerin görülmemesi, olayın gerçekleştiği yerin çok soğuk olduğunu, şahsın ileri derecede yandığını veya kapalı bir konteynerde gerçekleştiğini gösterir.

Günümüzde böcekleri inceleyerek ve teknolojik imkanları birleştirerek daha kapsamlı mekansal analiz sonuçlarına ulaşmak mümkün.

Mekansal analiz ile filtrelenen olası senaryolar doğrultusunda ihtimaller değerlendirilerek doğru hedefe yönelmek, zamandan tasarruf sağlarken diğer taraftan adli süreçlerin daha verimli bir şekilde yürütülmesine katkıda bulunur.
 

 

Ölüm şeklinin ve travma bölgesinin tespiti

Cinayet ve suç soruşturmaları, cinsel suçlar, trafik ve iş kazaları, tıbbi malpraktis (tıbbi hatalar sonucu zarar), aile içi şiddet, insan hakları ihlalleri, miras ve mülkiyet davalarında ölüm şekli ve travma bölgesinin tespiti önem arz eder.

Entomolojik veriler ışığında bu bilgilere ulaşılabilir. Örneğin; yaralı cesetler daha fazla böceği çeker (özellikle vücutta bulunan bazı açık bölgeler).

İlaç ve toksinlerin analizi

Adli entomolojide, çürümüş cesetlerden elde edilen böcek delilleri, ilaç ve toksinlerin analizi için önemli bir kaynak sağlar.

Toksikolojik (zehirli madde analizi) incelemeler ile böceklerin cesetle beslenirken kimyasal maddelere maruz kalması ve bu süreç değerlendirilebilir.

Özellikle larvalar, farklı ilaç ve toksinlerin varlığını tespit etmede etkili bir yöntem sunar.

Kullanılan kimyasalların türü ve dozu, böceklerin gelişim hızını ve fiziksel özelliklerini etkileyerek, ölüm sonrası geçen süreyi (PMI) tahmin etmeye de yardımcı olur.

Böceklerden elde edilen DNA örneklerinin analiz edilmesi

Böceklerden elde edilen DNA; cinayet sahasında kurbanla veya şüpheliyle ilişkili olabilecek genetik bilgileri sağlayabilir;, larvaların cesedin bulunduğu yerdeki DNA örnekleri ile karşılaştırılarak kurbanın kimliğini belirleyebilir ve cesedin taşındığı veya bırakıldığı yerler hakkında bilgi sunabilir.

Seri cinayetler ve kitlesel ölümler gibi vakalarda kritik veriler sunma potansiyeline sahiptir.

İhmal ve istismarın tespiti

Olay yerindeki böceklerin varlığı, türleri, gelişim hızları ve vücuttaki yaralar ihmal ve istismarı da gözler önüne serer.

Bazı böceklerin ortaya çıkışı hijyen eksikliği veya kötü yaşam koşullarından dolayı olur.

Buna örnek olarak yeşil şişe sinekleri verilebilir:

Yeşil şişe sinekleri, idrar ve dışkı gibi amonyak içerikli maddelere doğru yönelme eğilimindedirler.

Yatak böcekleri veya pireler, bakım eksikliği veya istismar durumlarında sıkça görülür.

Adli entomolojinin cinayet soruşturmalarında sağladığı faydalar, günümüz teknolojisinin sunduğu olanaklarla birleşerek daha kesin sonuçlar elde edilmesine olanak tanır.

Hızlı tanımlama, veri analizi, gerçek zamanlı izleme, 3D modelleme ve simülasyon, kimyasal analiz, hızlı sonuçlar bunlardan sadece bazılarıdır.

Bu sayede ölüm zamanı tayini, ölüm yeri tespiti, ölüm şeklinin ve travma bölgesinin tespiti, ilaç ve toksinlerin analizi, böceklerden elde edilen DNA örneklerinin analiz edilmesi çok daha kolay, detaylı ve kısa sürede olur.

Türkiye'de ise adli entomoloji, giderek önem kazanan bir alan olmakla birlikte, hala gelişim aşamasında.

Potansiyeli yüksek bir disiplin olarak dikkat çekiyor.

Bu alanda ilerleme kaydedebilmek için daha fazla eğitim, araştırma ve uygulama gerekli.

Unutulmamalı ki;

Böcekler yalan söylemez, olayların ardındaki gerçekleri gün yüzüne çıkaran sadık tanıklardır.

 

 

^{1. American Military University (2019), Using Forensic Entomology to Help Establish Time of Death, Erişim linki: https://amuedge.com/using-forensic-entomology-to-help-establish-time-of-death/}

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.