Bu yazı, din ile bilim arasında işlev, değer ve araştırma yöntemleri, özellikle de eleştiri araçları açısından bir ayrım yapılmasının gerekliliğini açıklığa kavuşturmayı amaçlıyor.

Bilimin dinin bir parçası olduğunu, dinin bilime dayandığını söyleyenlerle tartışmak istemiyoruz. Bu genellikle değersiz sözlü tartışmalara yol açar.

Örneğin, bazılarının "Allah, Adem'e bütün isimleri öğretti" ayetinin, bilim ve dinin aynı kaynağa dayandığının ve bu nedenle bağlantılı olduğunun kanıtı olduğu konusunda ısrar etmesi gibi.

Bu tür tartışmalar sonuçsuzdur ve faydası yoktur.

Belki biri şöyle diyebilir:

Varsayalım ki bu girişi kabul ettik, o zaman bu tartışmaların ne faydası var?

Bu tartışmalar yüzyıllardır yapılıyor ve hiçbir yere varmıyor.

Bu soruya cevaben, bu tartışmanın amacının, bu ve benzeri meseleleri değerlendirirken duygusal etkileri dışlamak olduğunu söyleyebilirim.

Bu etkiler, sanırım, yeni fikirlere karşı şüphecilikten kaynaklanıyor, özellikle de uzun süredir istikrarlı olan konuları ele aldıklarında.

Durumun gerçekliği bize, bilimi din ile ilişkilendirme ısrarının, sorunlarla yüzleşmek için gerekli olan bilimsel mantığın dışlanmasına yol açtığını söylüyor.

Sanki tembel akıl kendine şöyle diyor:

Sorunları bilinmezliğe bağlayabiliyor ve rahat bir çözüm bulabiliyorsak neden kendimizi güvencesiz çözüm arayışına zorlayalım?

Belki bazılarımız, koronavirüs (Kovid-19) salgını sırasında camileri ve insanların kalabalıklaştığı yerlerin kapatılmasını savunanları eleştiren vaizi hatırlıyordur.

Vaiz, salgının kesin tedavisinin, hastalara şifa vermesi için Allah'a yalvarmak ve velilerinden yardım istemek olduğunu söylemişti.

Bunun ancak ibadethanelerin ibadet ve dua edenler için açık kalmasıyla mümkün olduğunu ekledi.

Vaizin söylediğine göre "Hastalık ibadethanelerde değil, günah yerlerinde bulunur. Hastalık tedavi edileceği yere gelmez!"

Bunun bir başka örneği de yüzyıllardır var olan bir uzlaşmadır: Din bilimi, geçmiş bilim adamlarının çizdiği sınırların ötesine geçmemelidir.

Bu nedenle çağdaş araştırmalar, seleflerin sözlerini açıklamak, bunları doğrulamak veya biraz değiştirmekle sınırlıydı ve nadiren onları çürütmeye veya onlara temelden karşı çıkan alternatifler önermeye ulaştı.

Başka bir deyişle, çağdaş din bilimi, kadim kardeşinin bir teyidi olmaktan öte değildir.

Bu kavramın yaygınlığı ve dini bir niteliğe bürünmesi nedeniyle, Arap eğitim ve bilimsel araştırma sistemlerinin çoğunda yaygınlaşmıştır.

Bu nedenle, kadim bilim, eleştiri ve tartışma konusu olarak değil, araştırmacının temel aldığı veya geri döndüğü bir kanıt olarak çoğu araştırmada güçlü bir şekilde mevcuttur.

Oysa mantıksal kural, yeni bilimin öncekinden daha eksiksiz olduğunu varsayar.
 

Bilim ve din, işlevsel olarak farklı iki dünyadır.

Bilimin amacı, mevcut ve kalıplaşmış olanları çürütmek ve daha iyi bir şeyle değiştirmek olduğundan, çoğu kanıtları ve uygulamaları sorgulamaya, çürütmeye ve alternatifler aramaya odaklanır.

Dinin işlevi ise tam tersidir. Din, insana kesinlik sağlar; yani, insanın varoluşsal sorularına cevap ve kadere güven veren evrensel bir bakış açısı.

Şeriat aynı zamanda hukukun felsefi temelini ve insan toplumundaki bireysel ve kolektif eylem kurallarına uygun içeriği de sağlar.

İnsan ile yaşadığı evren arasındaki iletişim, arada sırada değiştirilebilecek türden görüşlerden değildir.

Ayrıca değiştirilebilir, güncellenebilir desek de süreklilik hukukun doğasının bir parçasıdır.

İşlevsel farklılığından dolayı, dinde araştırma yöntemi, bilimdekinden farklıdır.

Burada, din ile dini bilgi arasında ayrım yapmanın gerekliliğine dikkat çekmek gerekir.

Dinin kaynağı ilahi olarak kabul edilirken, dini bilgi insan yapımıdır ve yanılmaz değildir.

Bu nedenle dini bilgi, sıradan bilimlerde kullanılan aynı eleştiri kurallarına ve araçlarına tabidir.

 

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir. 

Independent Türkçe için çeviren: Büşra Kavaklıoğlu

Şarku'l Avsat