En ölümcül hayvan denildiğinde sivrisinek belki de aklımıza en son gelecek hayvandır. Ancak gerçek bize tam tersini söylüyor.
Her yıl yüzbinlerce insanın hayatına mal olan sivrisinekler, insan ölümüne neden olan hayvanlar listesinin ilk sırasında yer alıyor.
Sıtma, enfekte Anopheles sivrisineklerinin ısırmasıyla bulaşan Plasmodium paraziti tarafından meydana geliyor ve tedavi edilmediğinde ölümle bile sonuçlanabiliyor.
Hastalığın asıl yükünü vakaların yüzde 95'inin rastlandığı Afrika kıtası çekiyor.
Ancak bazı Asya, Güney Amerika ve Ortadoğu ülkelerinde de sıtmaya rastlanıyor. Sıtma kaynaklı ölümlerin yüzde 96'sı yine Afrika kıtasında gerçekleşiyor.
Geçen haftalarda Gana, Oxford Üniversitesi'nde geliştirilen sıtma aşısını onaylayan ilk ülke oldu. Ardından Nijerya da aynı aşıya onay verdi.
Her yıl sıtma nedeniyle yüzbinlerce insanın hayatını kaybettiği Afrika için bu bir dönüm noktası olabilir.
Dünya Sağlık Örgütü 2030 yılına kadar sıtmayı yüzde 90 oranında azaltmayı, en az 35 ülkede tamamen bitirmeyi ve nihayetinde dünyadaki tüm ülkeleri sıtma hastalığından kurtarmayı hedefliyor.
Ne yazık ki, Afrika genelindeki altyapı sorunu, yağmur sonrası biriken durgun sular ve halkın hastanelere erişim noktasında yaşadığı sıkıntılar sıtmayla mücadeleyi çetin bir hale getiriyor.
Sıtma dünyanın gündemine yeniden girmeye başlarken, Zambiya'da Sıtma Eliminasyon Dini Liderler Komisyonu Koordinatör Yardımcısı ve Çevre Sağlığı Uzmanı Mwila Chipofya'ya sıtma hastalığıyla mücadelede gelinen noktayı ve hastalığın geleceğini sorduk.
Bize biraz sıtma hastalığı hakkında genel bilgi verir misiniz? Bu hastalık neden en çok bebekleri ve küçük çocukları öldürüyor?
Sıtma dişi Anopheles sivrisineğinin ısırması soruncu bulaşıyor. Genelde tropik iklimlerde görülüyor. Aslında bu hastalık herkesi etkiliyor ama çocuklar üzerindeki etkisi daha fazla.
2021'de 247 milyon yeni vaka görüldü ve ölümle sonuçlanan vakaların yüzde 80'inde beş yaş altı çocuklar vardı.
Sıtmanın yüksek ateş, baş ağrısı, eklem ağrısı gibi belirtileri var ve bunlar Kovid-19 belirtilerine çok benziyor. O nedenle mutlaka test yapılarak teşhis konulması şart.
Çocukların sıtmadan daha fazla etkilenme sebebi bağışıklık sistemlerinin yeterince gelişmiş olmaması.
2022 Dünya Sıtma Raporu'na göre hamile kadınlara uygulanan önleyici tedavilerle çok sayıda hayat kurtarabilir.
Düşük kilolu bebek doğumlarının önüne geçen bu tedaviler sayesinde sıtma kaynaklı bebek ölümleri önlenebiliyor.
Sıtma hastalığını kontrol altına almak için neler yapılmalı?
Vektör kontrol, sosyal davranışların değiştirilmesi, hamilelikte önleyici tedaviler ve çevre yönetimi gibi ana başlıklar söyleyebiliriz.
Bu konularda siyasilerin ve paydaşların mevcut politikaları daha yararlı hale getirmesi ve bu politikalara sıtmayı tamamen ortadan kaldırmak için yeni strateji ve sistemler ilave etmesi gerekiyor.
Vektör kontrol dediğimiz şey sivrisinek nüfusunu kontrol almak demek. İç mekânlarda sinek kovucu spreylerin kullanımı, uzun süreli ilaçlama, cibinlik kullanımı ve larva kaynaklarının kontrolü gibi uygulamalar sıtmayla mücadelede yıllardır başarıyla uygulanan kontrol metotları.
Dünya bir süredir Kovid-19'a odaklandı ve sıtma gibi bulaşıcı hastalıklar sanki biraz ihmal edildi. Tekrar bu tür hastalıklarla mücadeleye dikkat çekmek için neler yapılmalı?
Kovid-19 halihazırda mevcut olan sağlık sorunlarını daha da çetrefilli hale getirdiği gibi, farklı paydaşlar bir araya geldiğinde değişimin mümkün olduğu konusunda da farkındalık yarattı.
2021 Dünya Sıtma Raporu'na göre 2020 yılında Kovid-19 vakaları 4 milyon iken, 241 milyon sıtma vakası tespit edildi ve sıtma çok daha fazla can aldı.
Bu nedenle farkındalığı artırmak ve dikkatleri çekmek için medya ve tüm diğer iletişim yolları kullanılarak hastalığın yol açtığı kayıpların altı çizilmeli ve sıtmayla mücadeleye daha fazla yatırım yapılmalı.
Örneğin bu yılın Dünya Sıtma Günü teması, "Sıtmayı Sıfıra İndirme Zamanı: Yatırım Yapın, Yenilik Yaratın, Uygulayın" idi.
Böyle bir tema, paydaşları sıtmaya yatırım yapmaya, sıtma aşısı gibi büyük yenilikler geliştirmeye ve sıtmadan arınmış bir gelecek için gereken müdahaleleri uygulamaya yönlendirebilir.
Biraz da Zambiya özelinde konuşalım. Zambiya sıtma ile mücadelede neler yapıyor ve yapmalı?
Zambiya Ulusal Sıtma Eliminasyon Stratejik Planı 2022-2026'ya göre, koordinasyon mekanizmaları, yönetişim yapıları, program izleme ve ortaklıklar dahil olmak üzere çeşitli yöntemler mevcut ve sürekli olarak geliştiriliyorlar.
Ancak, planlanan sıtma eliminasyon faaliyetlerinin düşük uygulama oranı, ihtiyaç göz önüne alındığında sınırlı finansman, sağlık sistemi sorunları ve sosyoekonomik durum gibi zorluklar, ulusal sıtma eliminasyon hedeflerine karşı risk taşımaya devam ediyor.
Ülke genelinde sıtma ile ilgili zorlukların azaltılmasına yardımcı olmak için pek çok şey yapılıyor. Örneğin kırsal toplulukların sıtma teşhisi ve tedavisi için sağlık kuruluşlarına erişimleri artırıldı, daha fazla halk sağlığı çalışanı sıtma testi ve tedavisine erişimi artırmak için eğitildi.
Sıtma vakalarını azaltmaya yardımcı olmak için rutin sağlık ziyaretleri sırasında özellikle altı yaşından küçük çocuklar için dayanıklı cibinliklerin temini sağlandı ve sağlanmakta.
Ancak, özellikle kırsal topluluklarda sıtma yaygınlığını ve vakalarını daha da azaltmak için çok daha fazlasının yapılması lazım.
Siz bir halk sağlığı uzmanı olarak yakın gelecekte sıtmasız bir dünyanın mümkün olabileceğine inanıyor musunuz? Bu konuda yapılan aşı ve benzeri çalışmaları nasıl değerlendiriyorsunuz?
Evet, bu mümkün. Sıtmasız bir dünya olacak ve Zambiya bu noktada doğru yolda ilerliyor.
Hatta yakın zamanda Afrikalı Liderler Sıtma Birliği tarafından ülkeme "Sıtmayla mücadelede en iyi skor kartı" ödülü verildi.
Sıtma ile mücadelede her ülkeye bir skor kartı veriliyor ve bu kartlar sayesinde ülke ve partnerler sıtma ile mücadelenin neresinde olduklarını görüyorlar.
Tüm paydaşların ortak çabaları, sıtmayla mücadele programına yapılacak yatırımlar, stratejik ve zamanında uygulanabilecek müdahaleler ile sıtmasız bir Zambiya ve sıtmasız bir dünya görebiliriz.
Şimdiye kadar aşılar çiçek gibi önemli hastalıkların ortadan kaldırılmasına yardımcı oldu.
Son zamanlarda, Gana, sıtma için bir aşı onayladı. Bu umut verici bir gelişme. Gana Gıda ve İlaç Kurumu, beş ay ile üç yaş arasındaki çocukların aşıyı kullanımını onayladı.
Sıtma aşısı gibi yenilikler, sıtmayı ortadan kaldırma hedefine doğru atılan harika bir adım ve bu tür yenilikleri sürdürmek için kesinlikle daha fazla ve daha ciddi yatırımlar yapılmalıdır.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
