Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı çatısı altında sosyal devlet olmanın gereği vatandaşlarımıza bir takım ödemeler yapılmaktadır. Biz bu ödemelere primli ve primsiz ödemeler diyoruz. Bir başka ifade ile primli ödemeler, vatandaş tarafından çalışırken aldığı ücretlerden ve işverenlerinde kesilen primler, primsiz ödemeler ise karşılıkları Hazine tarafından ödenen sistem diyoruz.

Primli ödemelerde, çalışırken kesilen primlerin karşılığı vatandaşlarımız emekli olduğunda, hastalandığında tedavi giderleri karşılanır.

Primsiz ödemelerde ise, karşılığı Hazine tarafından karşılanarak ihtiyaç sahiplerine şartları uygun olması halinde destek sağlanır.

Bu yazımızda, Aile Sosyal Hizmetler Müdürlüğü ve Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yapılan ödemeler hakkında en çok merak edilenleri Independent Türkçe için açıklamaya çalışacağız.

Evde bakım aylığı (ücreti) nedir?

Bakıma muhtaç olduğu gerekli belgelerde kanıtlanmış muhtaç engellilerinin veya hastalarının bakımını üstlenen akrabası, vasisi gibi üçüncü kişilere ödenen aylığa evde bakım aylığı denir.

Evde bakım aylığı kimlere verilir?

Evde bakım aylığı üveyler de dahil olmak üzere bakıma muhtaç engellinin; eşi, çocukları ile çocuklarının eşleri, ana ve babası ile bunların ana ve babası, torunları ile torunlarının eşleri, kardeşleri ile kardeşlerinin eşleri, kardeşlerinin çocukları ile kardeş çocuklarının eşleri, eşinin ana ve babası, eşinin kardeşleri, eşinin kardeşlerinin eşleri ile çocukları, amcaları ve amcalarının eşleri, amca çocukları ile bunların eşleri, halaları ile halalarının eşleri, hala çocukları ile bunların eşleri, dayıları ve dayılarının eşleri, dayı çocukları ile bunların eşleri, teyzeleri ve teyzelerinin eşleri, teyze çocukları ile bunların eşlerinin engellinin bakımını üstlenen kişilere verilir.

Evde bakım aylığı alma şartları nelerdir?

Ağır engelli olduğu belirtilen sağlık kurulu raporu, bakıma muhtaçlık kriterlerinin olması; gelir kriterlerine uygun olması gerekmektedir.

1. Evde bakım maaşı almak için tam teşekküllü bir hastanenin sağlık kurulu tarafından düzenlenmiş engel oranının en az %50 olan ve "ağır engelli" bölümünde "evet" yazan rapor gerekmektedir. 
   
   Bu maddede küçük çocuklar için ekstra bir durum söz konusudur. Küçük çocuklar zaten bakıma muhtaç oldukları için yaşıtlarına göre gerilik ancak yaşları ilerledikçe kendisini göstermektedir ve erken yaşta alınan sağlık kurulu raporlarında engel oranının tespiti bu sebeple zorlaşmaktadır. Bu yüzden küçük çocuklar için bu rapor süresiz olarak değil de 1 veya 2 senelik süreler dahilinde verilir. Ayrıca raporda bulunan ağır engelli ibaresi de işaretlenmez.
    
2. Bakıma muhtaçlık kriterleri için bakıma muhtaç engelli tanımı, yeme, içme, tuvalet, banyo gibi her türlü ihtiyaçlarını tek başına yerine getirmekte zorlanan ya da hiç yerine getiremeyen ve hayatını devam ettirmek için sürekli başkasının yardımına ve bakımına ihtiyaç duyan kişidir.
    
3. Engellinin bulunduğu hanede yaşan tüm vatandaşların kişi başı geliri asgari ücretin 2/3 ünü geçmemelidir. Ancak bakmakla yükümlü olmadığı halde bir engelli vatandaşa bakanlar için hanedeki tüm gelir dikkate alınmaz sadece engellinin kendisine ait gelirlerin net asgari ücretin 3’te 2'sini geçmemesi gerekmektedir.

Evde bakım aylığı 31.12.2019 tarihine kadar 1.305 TL’dir.

Evde bakım aylığı başvurusu için istenen evraklar nelerdir?

• Nüfus müdürlüğünden engelli ve bakıcı adına adrese dayalı vukuatlı nüfus kayıt örneği ve yerleşim yeri belgesi,
• Engelli ile aynı evde yaşayan iş yeri sahibi var ise bu kişiye ait geçici vergi beyannamesi,
• 1 adet fotoğraf,
• Engelli Sağlık Kurulu raporu,
• Engelliye ait tarım arazisi, ekili ürün, tarla var ise arazilerin bulunduğu – İl ya da İlçe Tarım Müdürlüklerinden gelir belgesi,
• Boşanma halinde boşanma kararı,
• Engelli kişiye ait kiralık mülk var ise kira kontratları, mülkler boş ise muhtardan mülklerin boş olduğuna dair yazı gerekmektedir.

Memurun ölümü halinde cenaze yardımı nasıl ödenir?

657 sayılı kanunun ölüm yardımı ödeneğini düzenleyen 208’inci maddesinde şu hükme yer verilmiştir; 

Devlet memurlarından; memur olmayan eşi aile yardımı ödeneğine müstahak çocuğu ölenlere en yüksek devlet memuru aylığı (ek gösterge dahil) tutarında, memurun ölümü halinde sağlığında bildiri ile gösterdiği kimseye, eğer bildiri vermemiş ise eşine ve çocuklarına, bunlar yoksa ana ve babasına, bunlar da yoksa kardeşlerine en yüksek devlet memuru aylığının (ek gösterge dahil) iki katı tutarında ölüm yardımı ödeneği verilir. Ölüm yardımı ödeneği, hiçbir vergi ve kesintiye tabi tutulmaksızın ve ödeme emri aranmaksızın saymanlarca derhal ödenir. Bu yardım borç için haciz edilemez.

Buna göre ölen devlet memuruna 9500 * 0,138459 = 1.315,36 * 2 = 2.630,72 TL tutarında ölüm yardımı ödenecektir. Bu ödemeden herhangi bir kesinti yapılmaz.

Ayrıca, 5510 sayılı kanunun 37’nci maddesi gereğince gerekli şartlar yerine getirilmişse yukarıda belirtilen 2.630,72 TL’nin yanında ayrıca Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından 2019 yılı için belirlenen 716 TL tutarındaki cenaze ödeneği de verilir. Yine memur olmayan eş ile aile yardımı ödeneğine müstehak çocuğu ölenlere ise 1.315,36 TL tutarında ölüm yardımı ödenmektedir. 

Sigortalının ölümü halinde cenaze yardımı nasıl ödenir?

5510 sayılı kanunun evlenme ve cenaze ödeneği başlıklı 37’nci maddesinde şu hükme yer verilmiştir; 

İş kazası veya meslek hastalığı sonucu veya sürekli iş göremezlik geliri, malûllük, vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı almakta iken veya kendisi için en az 360 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi bildirilmiş olup da ölen sigortalının hak sahiplerine Cenaze ödeneği, sırasıyla sigortalının eşine, yoksa çocuklarına, o da yoksa ana babasına, o da yoksa kardeşlerine verilir. Cenaze ödeneğinin üçüncü fıkrada sayılanlara ödenememesi ve sigortalının cenazesinin gerçek veya tüzel kişiler tarafından kaldırılması durumunda, üçüncü fıkrada belirtilen tutarı geçmemek üzere belgelere dayanan masraflar, masrafı yapan gerçek veya tüzel kişilere ödenir.

2019 yılı için Sosyal Güvenlik Kurumu Yönetim Kurulu’nca belirlenen ve Bakan tarafından da onaylanan cenaze ödeneği 716 TL’dir. Bu tutar yılda bir defa belirlenir ve maaş katsayısındaki artıştan etkilenmez.

Sigortalıların eş ve çocuklarının ölümü halinde ise herhangi bir ödeme yapılmamaktadır.

Milletvekilinin ölümü halinde cenaze yardımı ne kadardır? 

3671 sayılı Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyelerinin Ödenek, Yolluk ve Emekliliklerine Dair Kanun’un Ölüm Yardımı başlıklı 7’nci maddesinde şu hükme yer verilmiştir;  

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin ölümleri halinde 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ile ek ve değişikliklerine göre en yüksek devlet memurunun almakta olduğu aylığın (ek gösterge dahil) on iki aylık tutarı ölüm yardımı olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi bütçesinden usulü dairesinde ve re’sen ödenir.

Yasama organı üyeliği sona erenler için bu yardım ölüm tarihi itibariyle birinci fıkraya göre hesaplanacak miktarın yarısı tutarında olmak üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi bütçesinden ödenir. Bu madde uyarınca ölüm yardımı yapılanlara diğer mevzuat hükümleri ile öngörülen ölüm yardımları yapılmaz. Bu maddenin tatbikinde 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 208’inci maddesi hükümleri uygulanır.

Bu hükme göre milletvekili iken vefat edenler için 9500 * 0,138459 =1.240,67 *12 = 15.784 TL ölüm yardımı yapılacaktır. Ancak, milletvekilliği sona erenlerin ölmesi halinde ise 15.784/2 = 7.892 TL’dir.

65 yaş aylığı şartları nelerdir?

1. İlk şart 65 aşını doldurmuş olmak,
2. Hiçbir sosyal güvenceye sahip olmamak; emekli olan, Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan (SGK) dul veya yetim aylığı alan, bir işte çalışanlar 65 yaş aylığı alamıyor. Bunun yanında, nafaka alan kişiler de bu aylıktan yararlanamıyor.
3. Aylık gelirin 484 liranın altında olması gerekiyor; gelir hesabında daha önceden hane içindeki herkesin gelirine bakılıyordu. Artık 65 yaş aylığı bağlanacak kişinin, sadece kendisiyle eşinin geliri dikkate alınıyor.

65 yaş aylığı şartları ne kadardır?

65 yaş aylığı bağlanacak kişinin, sadece kendisi ile eşinin geliri dikkate alınıyor. Kişi başına düşen aylık gelir şartı asgari ücretteki yüzde 26'lık artışla birlikte 484 liradan 607 liraya çıkmıştı. Yani 65 yaş ve üzeri vatandaşların kendisi ile varsa eşinin geliri 607 lirayı aşmıyor ve başka da geliri bulunmuyorsa maaş bağlatıp her ay 637 lira ödeme alabilir. Başvuru kaymakamlıklardaki 'Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı'na yapılıyor. Başvuru 1 ay içinde sonuçlandırılıyor.

65 yaş aylığı şartları ne zaman ödenir?

65 yaş maaşı üç ayda bir ödeniyor; Mart, Haziran, Eylül ve Aralık aylarında veriliyor. 

65 yaş aylığı PTT şubelerinden alınabiliyor. 

Maaşların veriliş günleri de aşağıdaki gibidir;

• Doğum yılının son rakamı 0 ve 5 olan kişiler maaşlarını ayın 5. gününde,
• Doğum yılının son rakamı 1 ve 6 olan kişiler maaşlarını ayın 6. gününde,
• Doğum yılının son rakamı 2 ve 7 olan kişiler maaşlarını ayın 7. gününde,
• Doğum yılının son rakamı 3 ve 8 olan kişiler maaşlarını ayın 8. gününde,
• Doğum yılının son rakamı 4 ve 9 olan kişiler maaşlarını ayın 9. gününde almaktadır.