Sosyal Güvenlik mevzuatı kapsamında sigortalılığın kapsamı ve sağladığı haklara ilişkin merak edilen konulara açıklık getirmeye çalışacağız.

• Bir işverenin emrinde hizmet akdiyle çalışanlar,
• Kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanlar,
• Kamu idarelerinde kamu görevlisi olarak çalışanlar 
• Tarımda kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanlar
• Tarımda hizmet akdiyle süreksiz çalışanlar
• İsteğe bağlı sigorta primi ödeyenler,

sigortalılık kapsamındadır. 

Ayrıca, sigortalılık kapsamında, 6111 sayılı Kanunla;

• 10 günden az çalışması olan ticari taksi ve dolmuş şoförlerinin primlerini kendileri ödeyerek sigortalı olmalarına imkan tanınmıştır.
• 10 günden az çalışması olan sanatçıların da primlerini kendileri ödeyerek sigortalı olmaları sağlanmıştır.

Çalışanların hakları nelerdir?

Çalışanların sosyal güvenlik sistemine dahil olmaları hak ve aynı zamanda bir yükümlülüktür. Çalışmaya başlayanlar kanunen mutlaka sosyal güvenlik sistemine dahil olmak zorundadır. 

Bir işyerinde çalışanlar kanunen bu hakkın yerine getirilip getirilmediğini her zaman için işverenden istemek ve yerine getirilmediği takdirde de yasal yollara başvurma hakkına sahiptir.

İşverenler açısından da gerek kendisinin gerekse de yanında çalıştırılanların sosyal güvenlik açısından bildirimi bir yükümlülüktür.

Çalışanlara sağlanan haklar nelerdir?

Sosyal güvenlik sistemimizde 3 ana sigorta olup, çalışanlara;

• Kısa vadeli sigorta kolundan, iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık ve analık hallerinde iş göremezlik geliri bağlanması, geçici iş göremezlik ödeneği, doğum yardımı verilmesi,
• Uzun vadeli sigorta kolundan yaşlılık, malullük ve ölüm aylığı bağlanması,
• Genel sağlık sigortasından sağlık yardımları sağlanmaktadır.

İşçi, çalışanların yükümlülüklerinin kapsamı nedir?

Hizmet akdiyle çalışanların sosyal güvenlik bildirimleri asıl olarak işveren tarafından yerine getirilme yükümlülüğüne karşın, bu kapsamda çalışanların da işe başladıkları tarihten itibaren en geç bir ay içinde işe başladıklarını SGK’ya bildirmeleri gerekmektedir.

Diğer yandan, hizmet akdiyle çalışanlar işverenlerince kendileri adına gerekli bildirimlerinin yapılıp yapılmadığını takip ederek çalışmaya başladıktan itibaren 1 ay içerisinde kendilerini Kuruma bildirebilirler.

Bağımsız çalışanların yükümlülükleri nedir?

Kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanların sigortalılık bildirim yükümlülüğü, bağlı bulundukları vergi dairesi, meslek odaları ve diğer kuruluşlara verilmiştir. 

Bu kapsamda;

• Gelir vergisi mükellefi olanlar ilgili vergi dairesince,
• Gelir vergisinden muaf olanlar, esnaf ve sanatkar sicil müdürlüklerince,
• Şirket ortakları; durumlarına göre ticaret sicil memurluğunca ya da şirket yetkililerince

Çalışmaya başladıkları ve bu kuruluşlara tescillerinin yapıldığı tarihten 15 gün içinde “sigortalı işe giriş bildirimi” ile Kuruma bildirilir.

Bununla birlikte 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında faaliyette bulunanların bu faaliyetlerini ilgili Kurum ve kuruluşlardan temin edilecek belge ile belgelemek kaydı ile sigortalılık başvurularına engel bir durum bulunmamaktadır.

Esnek çalışma ve sigortalılık kapsamı nedir?

Kanunla ilk defa getirilen uygulama ile hizmet akdiyle çalışmakla birlikte, 4857 sayılı İş Kanunun 12 ve 13’üncü maddelerine istinaden kısmi süreli veya çağrı üzerine çalışanlar ile ev hizmetlerinde ay içinde 30 günden az çalışanlar sigortalıların, ay içerisinde kısmi çalıştıkları toplam sürelerin, 7,5 saate bölünmesiyle çıkan sürenin sigortalıya hizmet olarak mal edilmesi imkanı getirilmiştir. 

Bu kapsamda çalışanlar da genel sağlık sigortasına kapsamına alınacak ve ay içerisinde eksik kalan çalışma günlerinin genel sağlık sigortası primi açısından tamamlamaları zorunlulukları olacaktır. Daha açık ifadelerle, bu durumda olanlar ay içinde genel sağlık sigortasından tam olarak yararlanacaklardır.

6111 sayılı Kanunla;

• Kanunun yürürlük tarihinden sonraki kısmi süreleri çalışmalarda ay içinde çalışılmayan süreler (kısmi iş sözleşmelerinin devam ettiği süreler) için borçlanma hakkı getirilmiştir. Borçlanmada, genel sağlık sigortası primi ödenmişse bu prim ödenmeyecek ve borçlanılan süreler de 4/a statüsünde sayılacaktır. Borçlanma için ilgililerin bulundukları yerdeki Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü veya Sosyal Güvenlik Merkezlerine başvurmaları gerekmektedir.
• Kısmi süreli çalışanlardan ay içerisinde eksik kalan günlerini isteğe bağlı olarak ödemeleri durumunda isteğe bağlı ödenen süreler hizmet akdi statüsünde sayılarak bunların 7 bin 200 günden emekli olmaları imkanı getirilmiştir.

Bağımsız çalışanların primi ödemeleri nasıl yapılır?

Bağımsız Çalışanların Prim Tahakkuk ve Tahsilat İşlemleri Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındaki sigortalıların prime esas kazançları, prime esas günlük kazanç alt sınırı ile üst sınırı arasında kalmak şartıyla, sigortalı tarafından beyan edilecek günlük kazancın otuz katıdır. Prime esas kazanç beyanları Kuruma verilecek beyan formu ile yapılabildiği gibi e-devlet üzerinden de yapılabilmektedir.

Her ay için ödenmesi gereken prim borçları, prim borcunun ait olduğu ayı takip eden ayın son gününe kadar Kurumun anlaşmalı olduğu Banka, Kredi kuruluşu, PTT vasıtasıyla ve internet üzerinden e-SGK vasıtasıyla ödenebilmektedir.

6745 sayılı Kanun ile 5510 sayılı Kanunun 81’inci maddesine eklenen fıkra ile Kuruma primlerini düzenli ödeyen 4/1-b kapsamındaki sigortalıların aylık sigorta prim ödemelerinde 5 puanlık indirim yapılması sağlanmıştır. Uygulama ile isteğe bağlı sigortalılar hariç 4/1-b kapsamındaki sigortalıların malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primlerinden, 5 puanlık kısmına isabet eden tutar Hazinece karşılanmaktadır.

Ticari taksi şoförlerinin sigortalılığının (Ek-6) kapsamı nedir?

6111 sayılı Kanunun 51 inci maddesiyle Kanuna eklenen ek 6’ıncı madde ile 1/3/2011 tarihinden itibaren ticari taksi, dolmuş ve benzeri şehir içi toplu taşıma araçlarında çalışanlardan bir veya birden fazla kişi yanında kısmi iş sözleşmesiyle bir ay içinde 10 günden az çalışanlara, kendileri tarafından prim ödemeleri imkanı sağlanmıştır. Bu sigortalılar, 5510 sayılı Kanunun hizmet akdi kapsamında sigortalı sayılacaktır.

Şartları;

• Hizmet akdi, kendi nam ve hesabına bağımsız çalışmama (tarım da dahil) ve kamu görevlisi olarak çalışmama,
• İsteğe bağlı sigortalı olmama,
• Banka sandıklarına tabi çalışmama,
• Gelir veya aylık almama,
• 18 yaşını doldurmuş olma,

şartlarını taşımaları gerekmektedir.

Nasıl müracaat edilir?

Bu sigorta kolu kapsamına dahil olmak isteyenler, SGK internet sitesinde örneği yer alan “Şehir İçi Toplu Taşıma Araçlarında Kısmi Süreli Çalışanlara Ait İşe Giriş Bildirgesi”ni, toplu taşıma aracı sahibinin bağlı bulunduğu meslek odası ya da meslek kooperatiflerince onaylatarak, araç sahibiyle şoför arasında imzalanan kısmi süreli iş sözleşmesi ile birlikte şoförlük mesleğini yaptıkları sosyal güvenlik il müdürlükleri/merkezlerine müracaat etmeleri gerekmektedir.

Toplu taşıma aracı sahibinin beyanı ve bağlı olduğu odanın onayının bulunmadığı işe giriş bildirgeleri işleme alınmayacaktır. Ay içerisinde birden fazla toplu taşıma aracı sahibinin yanında çalışılması veya yeni bir toplu taşıma aracı sahibiyle çalışmaya başlanılması halinde, her bir araç sahibiyle yapılan kısmi süreli iş sözleşmelerinin de SGK’ya verilmesi gerekmektedir.

Sağlanan haklar nelerdir?

Bu sigortalılara, 5510 sayılı Kanuna göre gerekli şartları yerine getirmeleri halinde kendilerine malullük ve yaşlılık aylığı, ölümleri halinde ise hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanacak, kendileri ya da bakmakla yükümlü oldukları kişiler, genel sağlık sigortasından sağlanan sağlık yardımlarından yararlanacaklardır.

Sanatçıların sigortalılığı kapsamı nedir?

6111 sayılı Kanunun 51’inci maddesiyle Kanuna eklenen ek 6’ıncı madde ile 1/3/2011 tarihinden itibaren Kültür ve Turizm Bakanlığınca belirlenecek alanlarda kısmi süreli iş sözleşmesiyle bir veya birden fazla kişi tarafından çalıştırılan film, tiyatro, sahne, gösteri, ses ve saz sanatçıları ile müzik, resim, heykel, dekoratif ve benzeri diğer uğraşları içine alan bütün güzel sanat kollarında çalışanlar ile düşünürler ve yazarların, ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 günden az olanların kendileri tarafından prim ödemelerine imkan sağlanmıştır. Bu sigortalılar Kanunun hizmet akdi kapsamında sigortalı sayılacaktır.

Şartları nelerdir?

Bu kapsamda sigortalı olmak isteyenlerin;

• Hizmet akdi, kendi nam ve hesabına bağımsız çalışmama (tarım da dahil) ve kamu görevlisi olarak çalışmama,
• İsteğe bağlı sigortalı olmama,
• Banka sandıklarına tabi çalışmama,
• Gelir veya aylık almama,
• 18 yaşını doldurmuş olma,

şartlarını taşımaları gerekmektedir.

Nasıl müracaat edilir?

Bu kapsamda sigortalı olmak isteyenler, SGK internet sitesinde örneği yer alan “Sanatçı Olarak Kısmi Süreli Çalışanlara Ait İşe Giriş Bildirgesi”ni bağlı bulunulan meslek birliği veya sendika ya da Kültür ve Turizm Bakanlığının merkez ve taşra birimlerince onaylanarak, sanatçı ve işvereni arasında imzalanan kısmi süreli iş sözleşmesi ile ikamet edilen ildeki Sosyal Güvenlik İl Müdürlükleri/Merkezlerine müracaat etmeleri gerekmektedir.

Ay içerisinde birden fazla işverenin çalışılması veya yeni işveren yanında çalışmaya başlanılması halinde, her bir işverenle yapılan kısmi süreli iş sözleşmelerinin de Kuruma verilmesi gerekmektedir.

Sağlanan yardımlar nelerdir?

Bu sigortalılara, 5510 sayılı Kanuna göre gerekli şartları yerine getirmeleri halinde kendilerine malullük ve yaşlılık aylığı, ölümleri halinde ise hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanacak, kendileri ya da bakmakla yükümlü oldukları kişiler genel sağlık sigortasından sağlanan sağlık yardımlarından yararlanacaklardır.

Sorularınız için: [email protected]