Kıdem tazminatının fon sistemine dönüştürülmesi tartışmaları üç dört yıldan bu yana devam etmektedir. On birinci kalkınma paketinde de bir kez daha fon sistemine vurgu yapılması nedeniyle çalışanlardan yüzlerce soru gelmekte. Kıdem tazminatı haklarının nasıl şekilleneceği konusunda kulaklar meclise çevrilmiş durumda. Kıdem tazminatı hakları ile BES’in birbirine entegre edilmesinden söz ediliyor. Ancak içerik henüz açık bir şekilde kamuoyu ile paylaşılmış değil.

Bu haftaki yazımızda mevcut kıdem tazminatı hakkında bilinmesi gerekenleri ele alacağız.

Kıdem tazminatı hangi hallerde ödenir? 

Mülga 1475 sayılı Kanunun yürürlükte kalan 14'üncü maddesine göre çalışanlara belirli şartlarda kıdem tazminatı ödenmektedir. 

Buna göre;

Aynı işverene bağlı çalışma süresinin en az 1 yıl olması ve iş sözleşmesinin; 

1. İşveren tarafından iyi niyet ve ahlak kurallarına aykırılık nedenleri dışındaki nedenlerle, 
2. İşçi tarafından sağlık, iyi niyet ve ahlak kuralarına aykırılık veya işyerinde işin durması benzeri nedenlerle, 
3. Askerlik görevi nedeni ile, 
4. Emeklilik hakkının elde edilmesi veya bu kapsamda gereken sigortalılık süresi ve prim gününün doldurulması nedeni ile, 
5. Kadın işçinin evlenmesi nedeni ile,
6. İşçinin ölümü nedeni ile feshi halinde çalışma süresinin gerektirdiği kıdem tazminatı ödenmektedir.

İşten kendi isteğiyle ayrılan işçi kıdem tazminatı alabilir mi?

Çalışanın kendi isteği ile işten ayrılması istifa iradesini ortaya koyması anlamına geleciğinden, kural olarak işten kendi isteğiyle (istifa) ayrılan işçi, kıdem tazminatı alamaz. 

Evlilik nedeni ile işten ayrılan kadının kıdem tazminatı alabilir mi? 

Yasal düzenleme gereği; kadın işçilerin evlilik nedeni ile işten ayrılması durumunda, çalışma süresinin gerektirdiği kıdem tazminatı alma hakkı bulunmaktadır. Bu haktan yararlanılabilmesi için; iş sözleşmesinin evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içinde yazılı olarak feshi, evliliği gösteren belgenin işverene sunulması, feshin gerekçesinin evlilik olduğunun açıkça belirtilmesi gerekmektedir.

Kıdem tazminatı nasıl hesaplanır?

İş sözleşmesinin kıdem tazminatını gerektiren bir nedenle fesh edilmesi durumunda, çalışana çalışılan her tam yıl için 30 günlük brüt ücret tutarında kıdem tazminatı ödenmektedir. Bir yıldan artan sürelerde oranlanarak hesaplamaya dahil edilir. Kıdem tazminatı hesaplamaları sırasında işçiye ödenen ücretin dışında, kendisine düzenli olarak ödenen tüm para ve para ile ölçülebilen menfaatlerin (yol parası, yemek parası, düzenli olmak koşulu, ikramiye ödemeleri v.b.) brüt tutarları dikkate alınarak hesaplanır. Her tam çalışma yılı için ödenen kıdem tazminatı tutarı, fesih tarihinde geçerli olan kıdem tazminatı tavanı ile sınırlandırılmıştır.

İşyerinin el değiştirmesi durumunda işçi kıdem tazminatının ödenmesini isteyebilir mi?

Herhangi bir işyerinin kısmen veya tümüyle devredilmesi durumunda, söz konusu işyerinde çalışmakta olanlar aynı şartlarla çalışmaya devam eder. İşyerinin devri, çalışanların yasal hakları konusunda herhangi bir kayba yol açmayacak şekilde devir yapılırsa, çalışanlara işyerinin devri nedeni ile kıdem tazminatı ödenmesi gerekmez. Gerek kıdem tazminatı, gerekse yıllık ücretli izin haklarının belirlenmesi gerektiğinde devir öncesi ve devir sonrası oluşan toplam çalışma süresi esas alınacaktır.

İşyerinin başka bir yere taşınması veya çalışma şartlarının değiştirilmesi halinde işçi kıdem tazminatını alarak işten ayrılabilir mi?

İşveren işçi ilişkileri, yasa ile belirlenen esaslar çerçevesinde iş sözleşmelerinde düzenlenmektedir. Bu kapsamda; işin niteliği, görev tanımları, çalışma süre ve koşulları, işçiye ödenecek ücret ve diğer esaslar iş sözleşmelerinde düzenlenmektedir. İş sözleşmesi hükümleri, işyeri uygulamaları veya çalışma koşulları konusunda değişiklik yapmak isteyen işveren, durumu yazılı olarak çalışana bildirmek ve çalışanın onayını almakla yükümlüdür. Çalışan tarafından 6 gün içinde kabul edilmeyen değişiklikler çalışanı bağlamamaktadır. İş sözleşmesinin bu nedenle feshi halinde, kıdem tazminatı ve bildirim süreleri konusundaki yükümlülüklere işletilecektir.

Ücretine zam yapılmayan işçi kıdem tazminatını alarak işten ayrılabilir mi?

Ücretlerin hangi dönemlerde veya oranlarda artırılacağına ilişkin herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Ücret uygulamaları konusundaki yasal düzenleme asgari ücretin altında ücretle işçi çalıştırılamayacağı ile sınırlıdır. Bunun ötesinde ücret uygulamalarına ilişkin esaslar, iş sözleşmelerinde belirlenmektedir. İş sözleşmesinde bağlayıcı bir hüküm bulunmaması halinde, uygulamaya ilişkin inisiyatif işverene aittir. İş sözleşmesinde herhangi bir hüküm bulunmamasına karşın, ücret artışlarındaki anlaşmazlık nedeni ile işten ayrılan işçi istifa etmiş sayılacağından, herhangi bir tazminat hakkı oluşmayacaktır. Ancak eşit işe eşit ücret olgusunun da göz ardı edilmemesi gerekmektedir.

Hamilelik veya doğum nedeni ile işten ayrılan işçi, kıdem tazminatına hak kazanır mı?

İşten kendi isteğiyle (istifa) ayrılan işçinin, herhangi bir tazminat hakkı. Yasal düzenleme açısından hamilelik veya doğum nedenine dayalı işten ayrılmalar istifa olarak değerlendirildiğinden, bu nedenlerle işten ayrılan işçi tazminat hakkından yararlanamaz.

Özel sektörde çalışanın, kaç yıldan sonra istifa sonucu kıdem tazminatı hakkı vardır?

Kıdem tazminatına ilişkin düzenlemeler gereği, iş sözleşmesini kendi isteğiyle fesih eden işçinin (istifa), herhangi bir tazminat hakkı bulunmamaktadır. Çalışma süresinin belirli bir süreyi aşması, bu konudaki genel uygulamayı değiştirmez.

Öte yandan; iş sözleşmesini fesih etmek isteyen işçi (istifa), feshi yazılı olarak ve çalışma süresine göre 2 ile 8 hafta arasında değişen sürelerle uygulanan bildirim süresine bağlı kalarak işverenine iletmekle yükümlüdür.

- "İşveren tarafından iş sözleşmem 4857 sayılı İş Kanunu'nun 25/II (Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri) gerekçesiyle feshedildi kıdem tazminatına hak kazanır mıyım?"

Kıdem tazminatına hak kazanılamaz. Mülga 1475 sayılı İş Kanunu'nun yürürlüğü devam eden 14'ncü maddesinde işveren tarafından bu Kanunun 17'nci ( 4857/25'nci madde) maddesinin II numaralı bendinde gösterilen sebepler dışında işverence feshedilirse kişiye kıdem tazminatı ödeneceği belirtilmektedir.

Malullük aylığı nedeniyle işten ayrılan kıdem tazminatına hak kazanır mıyım?

Hak kazanılır. Çünkü, 1475 sayılı İş Kanunu'nun 14'ncü maddesi uyarınca malullük aylığı almak amacıyla işten ayrılma kıdem tazminatına hak kazanılan hallerdendir.

5510 sayılı Kanunda öngörülen yaşlılık aylığı almak için yaş dışındaki sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayılarını tamamlayarak kendi isteğiyle işten ayrılan kıdem tazminatına hak kazanır mı?

Hak kazanır. 1475 sayılı İş Kanununun 14'ncü maddesinde yaşlılık aylığı almak için yaş dışındaki sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayılarını tamamlayarak kendi isteğiyle işten ayrılanlara kıdem tazminatı ödeneceği belirtilmiştir.

Evliliği bir yılı aşan kadın çalışan işten ayrılırsa kıdem tazminatı alabilir mi?

Alamazsınız. Çünkü, 1475 sayılı İş Kanunu'nun 14'ncü maddesinde kadın işçi evlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde kendi arzusu ile sona erdirmesi halinde kıdem tazminatına hak kazanacağı belirtilmektedir.

- "Daha önce çalıştığım kamu kurumunda kıdem tazminatı alan bir çalışan, daha sonra başka bir kamu kurumunda çalışmaya başlarsa, kıdem tazminatı hesaplaması nasıl napılır?"

Daha önceki süre dikkate alınmayarak, ikinci kamu kurumundaki hizmetler üzerinden kıdem tazminatına hak kazanırsınız.

- "15.000 TL net ücret alıyorum, kıdem tazminatıma esas ücretim ne kadardır?"

Kıdem tazminatınız hesaplanırken, 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesini geçemeyeceği belirtildiğinden, dönem kıdem tazminatı tavanı miktarı dikkate alınacaktır. Temmuz 2019 – 31 Aralık 2019 dönemi için kıdem tazminatı tavanı 6.379,86 TL dir.

Sorularınız için: [email protected]